بۇگىندە ەلىمىزدە تىركەلىپ، قاناتىن كەڭ جايا باستاعان ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ اتىنان دا، سانىنان دا ادام شاتاساتىنداي حالگە جەتتى. «ۆايشناۆتار»، «باحاي» سەنىمى، «بىرلەستىك شىركەۋى»، «يەگوۆا كۋاگەر­لەرى»، «سوڭعى وسيەت شىركەۋى»، «كريشنانى تانۋ قوعامى»، «ساەن­تو­لوگيا» شىركەۋى، «مورموندار»، «ساحادجا يوگا»، «جاڭا اسپان»، «جاڭا ءومىر شىركەۋى»... تىزە بەرسەك، تىم كوپ-اق. جانە ولار ەلىمىزدە تىركەلىپ الىپ، تىنىش جاتقان جوق. ارباۋىنا كارىنى دە، جاستى دا ءىلىندىرىپ، سوڭ­دا­رىنان ىلەستىرۋدە. ءماجىلىس دەپۋتاتى اسحات بەكەنوۆتىڭ: «ەلىمىزدەگى جاس­­تاردىڭ 60 پايىزى ءتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە ءجۇر»، - دەپ دابىل قاعىپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋىنىڭ ءوزى بۇگىندە ءدىني اعىم­دار­دىڭ كۇن وتكەن سايىن قاۋىپتى بولىپ بارا جاتقانىنىڭ ايعاعى بول­سا كەرەك.

بۇگىندە ەلىمىزدە تىركەلىپ، قاناتىن كەڭ جايا باستاعان ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ اتىنان دا، سانىنان دا ادام شاتاساتىنداي حالگە جەتتى. «ۆايشناۆتار»، «باحاي» سەنىمى، «بىرلەستىك شىركەۋى»، «يەگوۆا كۋاگەر­لەرى»، «سوڭعى وسيەت شىركەۋى»، «كريشنانى تانۋ قوعامى»، «ساەن­تو­لوگيا» شىركەۋى، «مورموندار»، «ساحادجا يوگا»، «جاڭا اسپان»، «جاڭا ءومىر شىركەۋى»... تىزە بەرسەك، تىم كوپ-اق. جانە ولار ەلىمىزدە تىركەلىپ الىپ، تىنىش جاتقان جوق. ارباۋىنا كارىنى دە، جاستى دا ءىلىندىرىپ، سوڭ­دا­رىنان ىلەستىرۋدە. ءماجىلىس دەپۋتاتى اسحات بەكەنوۆتىڭ: «ەلىمىزدەگى جاس­­تاردىڭ 60 پايىزى ءتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە ءجۇر»، - دەپ دابىل قاعىپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋىنىڭ ءوزى بۇگىندە ءدىني اعىم­دار­دىڭ كۇن وتكەن سايىن قاۋىپتى بولىپ بارا جاتقانىنىڭ ايعاعى بول­سا كەرەك.

ادىلەت دەپارتامەنتىنىڭ رەسمي دە­رەك­تەرى بويىنشا، «يەگوۆا كۋاگەرلەرى» ءىزبا­سار­لارىنىڭ سانى 6000-نان، ال «ساەنتو­لوگيا شىركەۋى» ءىزباسارلارىنىڭ سانى شا­ما­مەن 5 000-نان اساتىن كورىنەدى. ەلىمىز شىن مانىندە الەمدەگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىن­دەر­دىڭ ورتالىعىنا اينالعانداي. باسقانى قو­يىپ، يسلامنىڭ ءوز ىشىندەگىلەر دە قىرىق تار­ماققا بولىنۋدە. مۇسىلماندىقتى شو­لاق بالاق، قابا ساقال، كەبىنگە ورانىپ ءجۇرۋ دەپ ۇعاتىندار «احماديە جاماعاتى»، «الليا-ايات» (فارحاتشىلار) كۋلتتىك-ميس­تي­كالىق ءدىني اعىمى، «اتا جولى» («اق جول»), تاحريرشىلدەر، تابليعشىلار، سا­لا­فيلەر، تاكپيرشىلەر، كورانيتتەر بولىپ سان­عا بولىنۋدە. ال وسىناۋ نەگىزگى ماقساتى بەلگىسىز ءدىني اعىمداردىڭ ارقايسىسىنىڭ ەتەگىندە ءبىر-ءبىر قانداسىمىز كەتكەن كۇننىڭ وزىندە ۇلت قاۋىپسىزدىگىنە قانشالىقتى قاۋىپ تونەتىنىن باعامداي بەرىڭىز. نەگىزىنەن، جۇمىسسىزدار، ومىردەن ءوز ورنىن تاپ­پا­عان­دار، رۋحاني ىزدەنىستە جۇرگەندەر، جەكە باسى جانە وتباسىنداعى پسيحولوگيالىق قيىندىقتارعا توزە الماعاندار، يسلام ءدىنىن تەرەڭ بىلمەيتىندەر، اسىرەسە، جاستار ميس­سيونەرلەردىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنا تەز ءىلى­گەتىن كورىنەدى. ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندە يس­لام دىنىندەگى ءتۇرلى ءدىني اعىمداردى ۇستان-عان جاستاردىڭ دا كوبەيىپ بارا جاتقانى جا­­سىرىن ەمەس. ەندەشە مۇنىڭ الدىن الۋ­دا قانداي ءىس-شارالار اتقارىلىپ جاتىر؟

شىنى كەرەك، «زايىرلى مەملەكەتپىز» دەپ، يدەولوگيا تۇرعىسىنان حالقىمىزدى تىم ەركىن جىبەرىپ العان سەكىلدىمىز. ءتىپتى بۇگىندە ماماندار كوپۇلتتىلىقتان گورى، كوپدىندىلىكتىڭ زاردابى اۋىر ەكەندىگىن جا­رىسا ايتىپ جۇرسە دە كوپدىندىلىكتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا اتقارىلىپ جاتقان شارا­لار جوقتىڭ قاسى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 90-جىلداردىڭ باسىندا قازاقستاندا 500-دەي ءدىني بىرلەستىكتەر مەن ۇيىمدار بول­سا، بۇگىندە ولاردىڭ سانى 4000-نان اسىپ كەتىپتى. بۇعان نەگىزىنەن «ون ادام ءبىرى­گىپ، ءدىني بىرلەستىك قۇرىپ، تىركەلە بەر» دەي­تىن زاڭىمىز ىقپال ەتۋدە. ەڭ قورقىنىش­تى­سى، ەلى­مىزدە ولاردىڭ ءىسىن باقىلاۋعا الىپ وتىرعان دا ەشقانداي مەكەمەنىڭ جوق­تىعى. «اعىلشىن ءتىلىن وقىتامىز، پسي­حولوگيالىق كومەك كورسەتەمىز» دەپ، الداپ-سۋلاپ ماڭايلارىنا ادامداردى جيناپ الىپ، ءوز اعىمدارىن ناسيحاتتاپ جۇرگەن ءدىني بىرلەستىكتەر بۇگىندە ءوز قارالارىن كۇن وتكەن سايىن كوبەيتۋدە. ءدىني بىرلەستىكتەردى بەي-بەرەكەت تىركەپ، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتىن باقىلاۋسىز قويۋىمىزدىڭ ارقاسىندا ءبۇ­گىندە ولار مىڭداعان قانداستارىمىزدى ءوز باۋىرلارىنا تارتىپ ۇلگەردى. اعىمعا ەرگەن ازاماتتاردىڭ سابيلەرىن ءتيىستى مەدي­تسي­نالىق تىركەۋدەن وتكىزۋدەن باس تارتىپ، ءتىپ­تى ەكپە ەگۋدەن قاشىرتۋى، باسقا اعىمعا ەر­گەن جاسوسپىرىمدەردىڭ مەكتەپتەگى وقۋلا­رىن تاستاپ كەتۋى، مەكتەپ جاسىنداعى ۇل-قىز­داردىڭ مۋزىكا تىڭداۋ - حارام، مەم­لەكەتتىك ءانۇراندى تىڭداماۋ، كەۋدەگە قول قويماۋ، تۋعا قۇرمەت كورسەتپەۋ، ەۆانگەلشى باپتيستەردىڭ «جەر بەتىندە شەكارا بولماۋى كەرەك» دەپ، وتان قورعاۋدان قاشىپ، اسكەري بورىشتى وتەمەۋ دۇرىس دەگەن باعىتتاعى ۋاعىزدار جۇرگىزۋى ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەندەردىڭ ۇلتتىق ادەت-عۇرىپ، سالت-سانانى ەستەن شىعارۋى­نىڭ ايعاعى بولسا كەرەك. ايتا كەتەرلىك ءنار­سە، جات پيعىلدى اعىم­داردىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ، جال­پى ادامداردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋى وتە قيىن. ءتىپتى كەيدە مۇمكىن دە ەمەس. ءويت­كە­نى ولاردى وتان، وتباسى، بىرلىك سىندى قا­سيەت­تى ۇعىمدار تولعاندىرمايدى. سانا­سى ۋلانعاندار تەك كوسەمدەرى ايتقاندى ەكى ايت­پاي ورىندايتىن ساربازدارعا اينال­عانىن وزدەرى دە ءتۇسىن­بەيدى. بۇعان دالەل سوڭ­عى كەزدەرى راديكال­دى اعىم مۇشەلە­رىن­ىڭ بىرنەشە رەت قىلمىس­تى وقيعالاردىڭ ۇيىم­داستىرۋشىلارى رە­تىندە اتالۋى. ال بۇل قوعام ءۇشىن قورقى­نىش­تى ەمەس پە؟! سون­داي-اق ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اكە مەن بالانىڭ ءبىر داستارقاننان اس ءىش­پەك تۇگىل، ءبىرىن-ءبىرى جاۋ كورۋى، وزىنەن تۋسا دا وزگەدەي كۇي كەشىپ، اكە-شەشەسىن تىڭ­دا­ماي بالالارى باسقا ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اتا-انالاردىڭ زارى ءالى كۇنگە ءتيىستى ورىنداردىڭ قۇلاعىنا جەتە الماي وتىر. ەلىمىزدەگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى دا «باسقا ءدىني بىرلەستىكتەر ءوز دىندەرىن ناسيحاتتاسا ناسيحاتتاي بەرسىن، ال ءبىزدىڭ دىندە زورلىق جوق» دەپ وزدەرىن «سالقىنقاندى» ۇستاۋدا. سوندا ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ىرىتكى ىسىنە توسقاۋىلدى كىم قويۋى كەرەك؟! ايتپاقشى، «ءبىزدىڭ دىندە زور­لىق جوق» دەپ مۇسىل­مان­دار ءدىني باس­قار­ماسى قول قۋسىرىپ وتىر­عاندا، ەلىمىزدەگى پرو­ۆوسلاۆ ءدىنىنىڭ وكىلدەرى قۇلشىلىق ەتە­تىن سوزدەرىن مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارۋعا كىرىسە باستاپتى. ولار بۇل ارەكەتىن حريستيان ءدىنىن قابىلداعان كەي قازاقتار ءۇشىن قاجەت دەپ تۇسىندىرۋدە. ءتىپتى جاقىن ارادا قازاق تىلىندەگى اۋدارمالار جيناعىن جارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. ال سوندا بىزدىكى قانداي جايباراقاتتىلىق؟

ايتا كەتەرلىك جايت، ساۋ قوعامدا ازا­مات­تاردىڭ ساناسىنىڭ ۋلانۋىنا سىنا­ما­لاپ كىرگەن ءدىني اعىمداردان بولەك، باسقا ەل­دەردەن ءدىني ساۋاتىن جەتىلدىرىپ كەلگەن ازا­ماتتار دا ءوز «ۇلەسىن» قوسىپ وتىرعان كورى­نە­دى. بۇل تۋراسىندا باس مۋفتي ءابسات­تار قاجى دەربىسالى: «سوڭعى كەزدەرى ءپا­كىس­تان، ەگيپەت سىندى كوپتەگەن مەملە­كەت­تەرگە بارىپ ءدىني ساۋات اشۋشىلار كوبەيىپ كەت­تى. بۇل - جاقسى ءۇردىس ەمەس. قازىرگى ۋا­قىتتا ءتۇرلى اعىمدار، ۇيىمدار بار. ءدىنى­مىز­دى سولاردىڭ ىقپالىنان تازا ساقتاۋ ءۇشىن ەرەكشە ءبىلىمدى، ەلىن سۇيەتىن وتاندىق ءدىن ماماندارى قاجەت. الايدا بىزدەگى كوپ­تەگەن جاستار شەتەلدەردە ادەتتە وزگە ماس­حابپەن ءبىلىم الىپ كەلىپ جاتادى. مەن ءوز باسىم شەتەلدە ءدىني ساۋات اشۋعا ساقتىقپەن قارايمىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ ەلىمىزگە وسىنداي ءبىلىم وردالارى اسا قاجەت» - دەگەن ەدى. ەندەشە شەتەل اسىپ، ءدىني ساۋاتىن اشقىسى كەلەتىندەرگە توسقاۋىل قوياتىن كەز دە جەتكەن سەكىلدى. سونداي-اق بۇگىنگى قوعام­دا كوبەيىپ بارا جاتقان حيدجاب كيگەن قىز­داردىڭ قاي اعىمدا ەكەنىن ايتىپ بەرەتىن ءدىندى سارالاپ زەرتتەيتىن ينستيتۋتتار دا جوق. ەڭ باستىسى، وسىناۋ ءدىن سالا­سىن­داعى بەي-بەرەكەتسىزدىكتەردىڭ بارىنە تى­يىم سالار «ءدىن جانە نانىم-سەنىم بوس­تاندىعى جايلى» زاڭدى قاتايتۋ تۋرالى كوپ­تەن بەرى ايتىلىپ كەلە جاتسا دا ءالى كۇن­گە قولعا الى­نار ەمەس. ايتا كەتەرلىك جايت - جاستارىمىز سانالى تۇردە وزگە ءدىننىڭ اعى­مىندا كەتىپ جاتقان جوق، ولار ءدىني ساۋا­تى­نىڭ تومەندىگى مەن قوعام­داعى الدىن الۋ جۇ­مىستارىنىڭ جەت­كىلىكسىزدىگى سالدا­رى­نان ادا­سىپ ءجۇر. سون­دىق­تان ءتۇرلى ءدىني اعىم­نىڭ جەتەگىندەگى جاستا­رىمىزعا اراشا ءتۇ­سەر كەز جەتكەن سەكىلدى.

جارىلقاپ المۇحامەتوۆ، ءدىنتانۋشى:

- بۇگىنگى تاڭدا بىزدە ءتۇرلى ءدىني سەكتالار قاپ­تاپ كەتتى. سوندىقتان ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ايا­عىنا تۇساۋ سالاتىن زاڭدى قاتايتۋىمىز كەرەك. جانە «ءدىن­دى مەملەكەتتەن بولەك» دە­گەن قاتە پىكىردى توقتاتاتىن كەز جەتتى. ويتكەنى با­قى­لاۋسىز ءتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ كوبەيىپ كەتۋى مەملەكەت تۇتاستىعىنا قاۋىپ ءتوندى­رۋ­دە.

اسحات بەكەنوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- مەنىڭ نەگىزگى دەپۋتاتتىق ساۋا­لىم ۋاح­ح­ابيست جاستاردىڭ كوبەيۋىنەن تۋىن­داپ ەدى. بۇگىندە كوپتەگەن مەكتەپ وقۋشى­لارى مەن كوللەدج، جوو-نىڭ ستۋ­دەنتتەرى اتال­مىش ءدىننىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋ­دا. ۋاححابيزم - سىرت­تان قار­جىلاندىرىلاتىن، ۇلت قاۋىپ­سىز­دىگىنە قا­ۋىپ توندىرەتىن اعىم. ولار جاس­تار­دىڭ البىرت شاعىن ءوز ماق­ساتتا­رى­نا ءتيىم­دى پاي­دالانىپ، سوڭدارىنان ەرتۋ­دە. اس­تانا، ال­ماتى، قاراعاندى سەكىل­دى ءىرى قا­لا­لاردا بۇل ۇيىمنىڭ وشاق­تارى بار. ءبىلىم جانە عىلىم مي­­نيس­تر­لىگى، قۇقىق قورعاۋ ورىن­دارى بو­لىپ، وسىناۋ اعىمنىڭ الدىن الۋعا كۇش سا­لۋى قاجەت. ويتكەنى ولار ءدىننىڭ اتىن جا­مى­لىپ، جاستاردىڭ سانا-سەزى­مىن ۋلاۋ­دا. سون­دىقتان مەملەكەت تا­را­پ­ىنان ار­نايى باع­دارلاما قۇرىپ، جاستاردىڭ وزگە ­دىننىڭ شىر­ماۋىندا كەتپەسى ءۇشىن الدىن الۋ جۇ­مىستارىن اتقارۋىمىز كەرەك. ءايت­پە­سە بۇ­دان ۇلت قاۋىپسىزدىگىنە ۇلكەن قاتەر تونۋدە.

«الاش ايناسى» گازەتى