Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaevtyng Qazaq tili әlipbiyin kirillisadan latyn grafikasyna kóshiru turaly 26 qazanda qabyldanghan jarlyghyn tolyq qoldaymyz. Sebebi ol qazaq halqynyng ruhany damuyna jol ashady jәne el egemendigining nyshany bolyp tabylady.

Qazaqstan tәuelsizdik jariyalanghannan keyin qazaq tilin latyn grafikasyna kóshu mәselesi qolgha alyndy. Búl 1929 jylghy birtútas týrki әlipbiyin latyn  grafikasyna auysy turaly Qúryltay sheshimine qayta oralu boldy.

1992 jyldyng mamyr aiynda Týrkiya Respublikasy ýkimetining bastamasymen Ankara qalasynda barlyq tәuelsiz týrki memleketterining ókilderi jinalyp, latyn әripining negizinde jana әlipby jasau mәselesin talqylady.

Búl ghylymy sharagha Týrkiya, Qazaqstan, Ózbekstan, Týrkimenstan, Qyrghyzstan jәne Soltýstik Kipr Týrik Respublikasy delegasiyalary qatysty. Olardyng qúramynda til mamandary, filologtar jәne resmy ýkimet ókilderi boldy. Qazaqstan tarapynnan Til bilimi institutynyng diyrektory, Ghylym akademiyasynyng akademiygi Ábduәly Qaydarov bastaghan ghalymdar jәne Ýkimet tarapynan QR Syrtqy ister ministrining orynbasary retinde men qatystym. Týrik ghalymdary latyn grafikasyna negizdelgen jalpygha ortaq týrki alfaviytin jәne jeke qazaq, qyrghyz, ózbek, qaraqalpaq, týrkimen, әzerbayjan әlipbiyining jobasyn jasap, talqygha saldy. Bir aptagha sozylghan manyzdy basqosu barysynda barlyq tәuelsiz týrki memleketterining ókilderi kirillisadan latyn әrpine kóshuge kelisti. Almatygha oralghan song bizding delegasiya latyn әrpining negizinde jasalghan qazaq әlipbiyining jobasyn Qazaqstan ýkimetine tapsyrdy. Sodan beri qazaq ghalymdary jana әlipbiyge kóshu jolynda júmys atqaryp keldi.

Týrkiyada ótken ghylymy mәjilisting nәtiyjesinde Ózbekstan, Týrkimenstan, Ázerbayjan latyn alfaviytine kóship aldy, al Qyrghyzstan ýkimeti de búl jobany bekitti. Alayda qarjy mәselesine baylanysty qyrghyzdar әli latyn әrpine kóshken joq.

Endigi kezek Qazaqstangha da kelip, jana әlipby dayyndaghanda biz jogharyda atalghan memleketterding tәjiriybesin paydalanyp, olarda oryn alghan kemshilikterdi eskerip, latyn әrpining negizinde qazaq әlipbiyin jasadyq. Preziydentting búl ýlken bastamasyn býkil halyq qoldady. Eger de biz kirillisa әrpinde qala bersek, býkil týrki әleminen alshaqtap keter edik. Sondyqtan da latyngha kóshu týrki halyqtarynyng birligin saqtau, ghylym, bilim, óner salasynda ózara jaqyndasuyna zor ýles qosady. Jәne múnyng ýlken sayasy maghynasy da bar, biz tәuelsiz memleket ekenimizdi kórsete bildik.

Kóp әlipby jobalarynyng ishinen tandalyp alynghan jana әlipbiyding útymdy jerleri óte kóp. Jazudy qiyndatpay, qazaq tilining tól dybystaryn diagraftan (qosarlanghan әripten) bas tarttyq. Onyng ornyna «ә» (A’ a’), «gh» (G’ g’), «iy», «y» (I’ i’), «n» (N’ n’), «ó» (O’ o’), «sh» (S’ s’), «ch» (C’ c’), «ý» (U’ u’), «u» (Y’ y’) dybystaryn әripterge noqat qosu arqyly belgilendi. Al qazaq tilinde paydalanylmaytyn orys tilinen engen «s», «ya», «y», «yo», «sh» әripterining jana әlipbiyge enbegeni tura boldy. Sonymen, qazirgi kirillisanyng 42 әrpining ornyna 32 dybysty 32 әrippen belgileu qazaq tilining oqu, jazu tәsilderin jenildetti.

Iya, búl reformanyng enui ýshin biraz qarajat pen uaqyt qajet. Jana әlipbiydi oqytu, oqulyqtar, әdebiyet shygharu, baspasózdi latynshagha auystyru kóp enbekti talap etedi. Alayda qazaq halqynyng keleshegi ýshin, ruhany damuy ýshin, Mәskeuding kýshtep engizgen әrpinen qútylu ýlken qoghamdyq-sayasy maghynasy bar. Egemendigimizdi nyghaytugha, tәuelsizdigimizdi saqtaugha jol ashyp otyr. Oghan dәlel, Reseydegi shovinistik kýshter, qazaqtardy «russkiy miyr» shenberinen shygharghysy kelmey otyrghan kýshter bizding jana latyn әlipbiyine kóshkenimizge narazylyq tanytyp otyr.

«Kóz qorqaq, qol batyr» demekshi, ýlken qadamgha bet aldyq. Bizding atalarymyz latyn әrpinde oqyghan. Osy uaqytqa sheyin kitaphanalarda sol jyldary lashynsha shyqqan enbekter bar. Býginde jastarymyz aghylshyn tili arqyly latyn әripterin biledi. Endi býkil halyq bolyp jana bekitilgen Latyn grafikasyna negizdelgen qazaq tili әlipbiyin mengeru jәne damytu jolynda júmyla júmys isteyik.

 Saylau BATYRShA-ÚLY,

diplomat, professor  

Abai.kz