Myrzahan Aysariyn. 2010 jylghy «demokratiya indeksinde» Qazaqstan 132-shi oryndy iyelendi
Jyl sayyn әigili «Economist» jurnalynyng The Economist Intelligence Unit bólimshesi «Álem elderindegi demokratiya indeksi» degen zertteulerin jýrgizip otyrady. 2010 jyldyng nәtiyjesi boyynsha osy kompaniyanyng reytingisinde Qazaqstan 132-shi oryndy iyelendi. Jalpy, deydi zertteushiler, 2010 jyly әlemdegi demokratiya azayyp, avtoritarlyq memleketter sany arta týsipti...
«Álem elderindegi demokratiya indeksi» әrbir memleketting ishindegi ótkizilgen sarapshylardyng jәne kópshilikting arasynda jýrgizilgen saualnamalardyng negizinde jasalady. The Economist Intelligence Unit toby solardyng qorytyndylay kele «demokratiyalyqtyn» bes ólshemine bagha beredi. Olar:
- Saylau ýderisi jәne pikir aluandyghy.
- Biylikting is qimyldary.
- Sayasy belsendilik.
- Sayasy mәdeniyet.
- Azamattyq qúqyqtar.
Osy jylghy esepti dayyndaghan kezde sarapshylar 167 eldegi demokratiyalyq ýderisterdi zerttep shyghypty. Búl elderding barlyghy da biylik rejimderining tórt týrine jiktelipti:
Jyl sayyn әigili «Economist» jurnalynyng The Economist Intelligence Unit bólimshesi «Álem elderindegi demokratiya indeksi» degen zertteulerin jýrgizip otyrady. 2010 jyldyng nәtiyjesi boyynsha osy kompaniyanyng reytingisinde Qazaqstan 132-shi oryndy iyelendi. Jalpy, deydi zertteushiler, 2010 jyly әlemdegi demokratiya azayyp, avtoritarlyq memleketter sany arta týsipti...
«Álem elderindegi demokratiya indeksi» әrbir memleketting ishindegi ótkizilgen sarapshylardyng jәne kópshilikting arasynda jýrgizilgen saualnamalardyng negizinde jasalady. The Economist Intelligence Unit toby solardyng qorytyndylay kele «demokratiyalyqtyn» bes ólshemine bagha beredi. Olar:
- Saylau ýderisi jәne pikir aluandyghy.
- Biylikting is qimyldary.
- Sayasy belsendilik.
- Sayasy mәdeniyet.
- Azamattyq qúqyqtar.
Osy jylghy esepti dayyndaghan kezde sarapshylar 167 eldegi demokratiyalyq ýderisterdi zerttep shyghypty. Búl elderding barlyghy da biylik rejimderining tórt týrine jiktelipti:
- Tolyq demokratiya.
- Jetkiliksiz demokratiya.
- Gibridtik rejiym.
- Avtoritarlyq rejiym.
Osy jikteu boyynsha әlemdegi eng demokratiyaly el retinde Norvegiya korolidigi tandalypty. Demokratiya túrghysynan alghashqy ondyqqa Islandiya, Daniya, Shvesiya, Jana Zelandiya, Avstraliya, Finlyandiya, Shveysariya, Kanada jәne Niyderlandy elderi kiripti. AQSh pen Úlybritaniya «tolyq demokratiyaly» elderding ayaghynda jýr. Esesine Fransiya, Italiya, Gresiya jәne Sloveniya «tolyq demokratiyaly el» qatarynan «jetkiliksiz demokratiyaly elder» sanatyna ótip ketipti. Álemde «tolyq demokratiyaly elder» retinde tek 26 el ghana atalyp otyr. Búl elderde dýnie halqynyng 12 payyzy ómir sýredi eken. Esepting avtorlary әlem elderining jartysyna juyghyn «demokratiyaly» deuge keletinin aita otyryp, olardyng 53-ning «jetkiliksiz demokratiya» bolyp tabylatynyn mәlimdep otyr.
Qalghan 88 memleketting 33-i «gibridti rejimder» dep anyqtalsa, 55-i «avtoritarlyq rejimder». Álemning 2,5 milliard túrghyny dәl osy «avtoritarly rejimderi bar» memleketterdi ghúmyr keshedi.
|
Biylik týrleri |
Memleketter sany |
Memleketterding payyzy |
Túrghyndar payyzy |
|
Tolyq demokratiyalar |
26 |
15,6 |
12,3 |
|
Jetkiliksiz demokratiyalar |
53 |
31,7 |
37,2 |
|
Gibridtik rejimder |
33 |
19,8 |
14 |
|
Avtoritarlyq rejimder |
55 |
32,9 |
36,5 |
Osy jyldyng qorytyndysy boyynsha Qazaqstan 167 elding ishinde 132-shi oryndy iyelenip, «avtoritarly memleketter» sanatyna enip otyr. Aldymyzda - Gambiya, Belarusi, Angola, artymyzda - Gabon, Ruanda, Ázirbayjan men Qytay!
Nobayy bizding ortasha baghamyz - 3,30. Baghyttar boyynsha:
- Saylau ýderisi jәne pikir aluandyghy - 1,33.
- Biylikting is qimyldary - 2,14.
- Sayasy belsendilik 3,33.
- Sayasy mәdeniyet - 4,38.
- Azamattyq qúqyqtar - 5,29.
Búrynghy KSRO elderi mynaday oryndargha ie bolypty: «jetkiliksiz demokratiyalar» - Estoniya (33), Litva (41), Latviya (48), Moldova (64), Ukraina (67); «gibridti rejimder» - Gruziya (103), Resey (107) Armeniya (109); qalghandary «avtoritarly rejimder» - Belarusi (130), Qazaqstan (132), Ázirbayjan (135), Tәjikstan (149), Ózbekstan (164) jәne Týrikmenstan (165).
2010 jylghy әlem elderindegi demokratiya indeksi
|
Reyting |
Memleket |
Indeks |
Týri |
|
1 |
Norvegiya |
9.80 |
Tolyq demokratiya |
|
2 |
Islandiya |
9.65 |
Tolyq demokratiya |
|
3 |
Daniya |
9.52 |
Tolyq demokratiya |
|
4 |
Shvesiya |
9.50 |
Tolyq demokratiya |
|
5 |
Jana Zelandiya |
9.26 |
Tolyq demokratiya |
|
6 |
Avstraliya |
9.22 |
Tolyq demokratiya |
|
7 |
Finlyandiya |
9.19 |
Tolyq demokratiya |
|
8 |
Shveysariya |
9.09 |
Tolyq demokratiya |
|
9 |
Kanada |
9.08 |
Tolyq demokratiya |
|
10 |
Niyderlandy |
8.99 |
Tolyq demokratiya |
|
11 |
Luksemburg |
8.88 |
Tolyq demokratiya |
|
12 |
Irlandiya |
8.79 |
Tolyq demokratiya |
|
13 |
Avstriya |
8.49 |
Tolyq demokratiya |
|
14 |
Germaniya |
8.38 |
Tolyq demokratiya |
|
15 |
Malita |
8.28 |
Tolyq demokratiya |
|
16 |
Chehiya |
8.19 |
Tolyq demokratiya |
|
17 |
AQSh |
8.18 |
Tolyq demokratiya |
|
18 |
Ispaniya |
8.16 |
Tolyq demokratiya |
|
19 |
Úlybritaniya |
8.16 |
Tolyq demokratiya |
|
20 |
Ontýstik Koreya |
8.11 |
Tolyq demokratiya |
|
21 |
Urugvay |
8.10 |
Tolyq demokratiya |
|
22 |
Japoniya |
8.08 |
Tolyq demokratiya |
|
23 |
Beligiya |
8.05 |
Tolyq demokratiya |
|
24 |
Mavrikiy |
8.04 |
Tolyq demokratiya |
|
24 |
Kosta-Rika |
8.04 |
Tolyq demokratiya |
|
26 |
Portugaliya |
8.02 |
Tolyq demokratiya |
|
27 |
Kabo-Verde |
7.94 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
28 |
Grekiya |
7.92 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
29 |
Italiya |
7.83 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
30 |
Ontýstik Afrika |
7.79 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
31 |
Fransiya |
7.77 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
32 |
Sloveniya |
7.69 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
33 |
Estoniya |
7.68 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
34 |
Chiliy |
7.67 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
35 |
Botsvana |
7.63 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
36 |
Tayvani |
7.52 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
37 |
Izraili |
7.48 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
38 |
Slovakiya |
7.35 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
39 |
Kipr |
7.29 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
40 |
Indiya |
7.28 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
41 |
Litva |
7.24 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
42 |
Timor-Leshtiy |
7.22 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
43 |
Vengriya |
7.21 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
43 |
Yamayka |
7.21 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
45 |
Trinidad jәne Tobago |
7.16 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
46 |
Panama |
7.15 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
47 |
Braziliya |
7.12 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
48 |
Polisha |
7.05 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
48 |
Latviya |
7.05 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
50 |
Meksika |
6.93 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
51 |
Argentina |
6.84 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
51 |
Bolgariya |
6.84 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
53 |
Horvatiya |
6.81 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
54 |
Surinam |
6.65 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
55 |
Shriy-Lanka |
6.64 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
56 |
Rumyniya |
6.60 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
57 |
Kolumbiya |
6.55 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
57 |
Tailand |
6.55 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
59 |
Papua-Jana Gviyneya |
6.54 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
60 |
Indoneziya |
6.53 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
61 |
Salivador |
6.47 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
62 |
Paragvay |
6.40 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
62 |
Peru |
6.40 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
64 |
Mongholiya |
6.36 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
65 |
Serbiya |
6.33 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
65 |
Moldova |
6.33 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
67 |
Ukraina |
6.30 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
68 |
Chernogoriya |
6.27 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
69 |
Namibiya |
6.23 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
70 |
Dominikan Respublikasy |
6.20 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
71 |
Malayziya |
6.19 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
72 |
Beniyn |
6.17 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
73 |
Makedoniya |
6.16 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
74 |
Filippiyn |
6.12 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
75 |
Gayana |
6.05 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
75 |
Gvatemala |
6.05 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
77 |
Lesoto |
6.02 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
77 |
Gana |
6.02 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
79 |
Maliy |
6.01 |
Jetkiliksiz demokratiya |
|
80 |
Gonkong (Qytay) |
5.92 |
Gibridtik rejiym |
|
80 |
Boliviya |
5.92 |
Gibridtik rejiym |
|
82 |
Singapur |
5.89 |
Gibridtik rejiym |
|
83 |
Bangladesh |
5.87 |
Gibridtik rejiym |
|
84 |
Albaniya |
5.86 |
Gibridtik rejiym |
|
85 |
Malaviy |
5.84 |
Gibridtik rejiym |
|
86 |
Livan |
5.82 |
Gibridtik rejiym |
|
87 |
Ekvador |
5.77 |
Gibridtik rejiym |
|
88 |
Gonduras |
5.76 |
Gibridtik rejiym |
|
89 |
Týrkiya |
5.73 |
Gibridtik rejiym |
|
89 |
Nikaragua |
5.73 |
Gibridtik rejiym |
|
91 |
Zambiya |
5.68 |
Gibridtik rejiym |
|
92 |
Tanzaniya |
5.64 |
Gibridtik rejiym |
|
93 |
Palestina |
5.44 |
Gibridtik rejiym |
|
94 |
Bosniya jәne Gersegovina |
5.32 |
Gibridtik rejiym |
|
95 |
Senegal |
5.27 |
Gibridtik rejiym |
|
96 |
Venesuela |
5.18 |
Gibridtik rejiym |
|
97 |
Liyberiya |
5.07 |
Gibridtik rejiym |
|
98 |
Uganda |
5.05 |
Gibridtik rejiym |
|
99 |
Mozambiyk |
4.90 |
Gibridtik rejiym |
|
100 |
Kambodja |
4.87 |
Gibridtik rejiym |
|
101 |
Keniya |
4.71 |
Gibridtik rejiym |
|
102 |
Butan |
4.68 |
Gibridtik rejiym |
|
103 |
Gruziiy |
4.59 |
Gibridtik rejiym |
|
104 |
Pәkistan |
4.55 |
Gibridtik rejiym |
|
105 |
Sierra-Leone |
4.51 |
Gibridtik rejiym |
|
106 |
Qyrghyzstan |
4.31 |
Gibridtik rejiym |
|
107 |
Resey |
4.26 |
Gibridtik rejiym |
|
108 |
Nepal |
4.24 |
Gibridtik rejiym |
|
109 |
Armeniya |
4.09 |
Gibridtik rejiym |
|
110 |
Burundiy |
4.01 |
Gibridtik rejiym |
|
111 |
Gaitiy |
4.00 |
Gibridtik rejiym |
|
111 |
Irak |
4.00 |
Gibridtik rejiym |
|
113 |
Madagaskar |
3.94 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
114 |
Kuveyt |
3.88 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
115 |
Mavritaniya |
3.86 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
116 |
Marokko |
3.79 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
117 |
Iordaniya |
3.74 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
118 |
Efiopiya |
3.68 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
119 |
Fidjiy |
3.62 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
120 |
Burkina-Faso |
3.59 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
121 |
Kuba |
3.52 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
122 |
Bahreyn |
3.49 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
123 |
Niygeriya |
3.47 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
124 |
Togo |
3.45 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
125 |
Aljiyr |
3.44 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
126 |
Kamerun |
3.41 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
127 |
Komor araldary |
3.41 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
128 |
Niyger |
3.38 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
129 |
Gambiya |
3.38 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
130 |
Belarusi |
3.34 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
131 |
Angola |
3.32 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
132 |
Qazaqstan |
3.30 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
133 |
Gabon |
3.29 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
134 |
Ruanda |
3.25 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
135 |
Ázirbayjan |
3.15 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
136 |
Qytay |
3.14 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
137 |
Katar |
3.09 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
138 |
Egiypet |
3.07 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
139 |
Kot-di-Ivuar |
3.02 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
140 |
Vietnam |
2.94 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
141 |
Svaziylend |
2.90 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
142 |
Kongo |
2.89 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
143 |
Oman |
2.86 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
144 |
Gviyneya |
2.79 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
145 |
Tuniys |
2.79 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
146 |
Zimbabve |
2.64 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
147 |
Yemen |
2.64 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
148 |
Birikken arab әmirlikteri |
2.52 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
149 |
Tәjikstan |
2.51 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
150 |
Aughanstan |
2.48 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
151 |
Sudan |
2.42 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
152 |
Eritreya |
2.31 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
153 |
Siriya |
2.31 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
154 |
Djibutiy |
2.20 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
155 |
Kongo |
2.15 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
156 |
Laos |
2.10 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
157 |
Gviyneya-Bisau |
1.99 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
158 |
Liviya |
1.94 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
159 |
Iran |
1.94 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
160 |
Ekvatorialdyq Gviyneya |
1.84 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
160 |
Saud Arabiyasy |
1.84 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
162 |
Ortalyq Afrika Respublikasy |
1.82 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
163 |
Miyanma |
1.77 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
164 |
Ózbekstan |
1.74 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
165 |
Týrikmenstan |
1.72 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
166 |
Chad |
1.52 |
Avtoritarlyq rejiym |
|
167 |
Soltýstik Koreya |
1.08 |
Avtoritarlyq rejiym |
«Abay-aqparat»
