Qazirgi jastargha «Alash» úghymy tek qana alashordalyqtargha qatysty úghylyp, «alashordashyldardy» «Alash» dep atau sekildi búrmalanghan úghym sinisip barady. Búl - tarihymyzdyng keninen oqytylmauy men qarastyrylmauynan. Tipti, resmy tarihty bylay qoyghanda da, elde túraqty týrde últtyq aghartu júmystarynyng túiyqqa tirelgendiginen bolyp otyr. Búghan әriyne, týrli sebep pen syltaudy qosa  ataugha bolar.

Qazirgi jastargha «Alash» úghymy tek qana alashordalyqtargha qatysty úghylyp, «alashordashyldardy» «Alash» dep atau sekildi búrmalanghan úghym sinisip barady. Búl - tarihymyzdyng keninen oqytylmauy men qarastyrylmauynan. Tipti, resmy tarihty bylay qoyghanda da, elde túraqty týrde últtyq aghartu júmystarynyng túiyqqa tirelgendiginen bolyp otyr. Búghan әriyne, týrli sebep pen syltaudy qosa  ataugha bolar.

«Alash» úghymy naqty tarihy nysan retinde qashan payda bolghandyghyn tap basyp әzir aita almaspyz, alayda, belgili sayasattanushy Berik Ábdighalidyng aituynsha, búl úghym qazaq handyghynyng imperiyalyq sipat aluymen baylanysty edi. Búl payymdy biz de qoldaymyz, sebebi, «alash» úghymy «alty júrttyn» bas biriktiruimen tyghyz baylanysty. Shamasy, tarihtyng derekterine qaraghanda, Alash imperiyasynyng negizi Tәuke hannyng kezinde qalanyp, Qasym hannyng túsynda shegine jetkendey. Aldynghy han imperiyanyng mazmúnyn nyqtap, búghan deyingi bolghan dalalyq qaghanattardyng qabyletin qarastyra otyryp, ruhaniyatyn qalpyna keltirgen, onyng basty ústyny retinde Jeti jarghyny qabyldatty. Bir qyzyghy, «Jeti» atalatyn osy qújat, shyn mәninde «kemel» degen úghymdy bildiretin, býgingi «jete» sózining sinoniymi bolatyn. Ol keyinirek birynghay san esimge ainalyp tyndy. Demek, búl jete zang - sol kezdegi memleketting basty bazistik sipaty bolghany.Qysqasy, «alash» úghymy dalalyq azat elding tarihy tәbәrigi bolatyn. Alashordashyldargha onyng asyl múrat bolghany da sondyqtan jәne olar búl múratty ótken ghasyrdyng basynda-aq Últtyq iydeya ete bildi әri ony iske asyrudyng ýlgisin kórsetip ýlgerdi.

Qazaq qaghanaty túsynda qúrylghan Biylik tóreligi men uәliyattar sol imperiyanyng qúrylymdary bolghanymen, basty әkimshilik bólinis ýsh jýzden túrghandyghyna da nazar audaru kerek. Búl eldik institut býgingi kembaghaldyqqa úrynghan kózqaras túrghysynan qazaqty birden bir jikteushi qúrylym sekildenedi, al ol kezde búl qazaq imperiyasyn jasaqtap, nyghaytqan naghyz iri memlekettik әkimshilik kóldenen  qúrylym bolatyn. Biraq ony Tәukening túsynda oilap shygharghan qúrylym deuding jóni joq, ol myndaghan jyldardan bastau alatyn dalalyq әskery handyqtardyng qaghanatqa ainalu kórinisin birden bir kórsetetin institut. Kez kelgen Dala handyghy irilengen tústa әskerdi de, halyqty da ýshke toptastyryp,  biyleuden artyq qúrylym oilap taba almaghan jәne ony myndaghan jyldar boyy birinen biri alyp, jalghap otyrghan. Endeshe býgingi qazaqtyng «qútyla» almay jýrgen Jýzdik qúrylymy Dalalyq imperiyanyng birden bir kórinisi edi. Ol qúrylymdy, tipti, «Altyn orda» qaghanatynyng qirandysynan bastau alghan Óris (orys) handyghy da Resey patshalyq imperiyasyna osy ýshjýzdik qúrylymdy Biyleki óris (velikoros), Bel(orta) óris (belorusi), Mal(«malta» sózining týbiri) óris (maloros) retinde engize ainalmap pa edi?!

Sonymen, Qasym hannyng mandayyna sol qúrylghan Alash imperiyasyn saqtau ghana emes, ony aumaqtyq jaghynan irilendiru missiyasy búiyrghan bolatyn.Mine, osynday qym-qighash zamandarda tuyndap, qalyptasqan, sinisken «alash» úghymyn, ótken ghasyrdaghy qazaqtyng «Alashorda» ókimetin qúrghan elitasy bala kýnderinen boylaryna sinirip, qalpyna keltirudi ansar etken, qoldarynda qúzyry men móri bolmasa da, Reseyde qalyptassa da, dalalyq elita edi. Olar tarihtyng az da bolsa,  bergen mýmkindigin jalausha jelbiretuge tyrysqany da sondyqtan.

«Alashordashyldargha» ne tәn bolatyn? Olargha dalalyq Ruh, ebropalyq Iskerlik pen aziyalyq Oishyldyq tәn edi. Qazaqtyng búl elitasy patshalyq Resey iydeologiyasyna boy aldyrmaghan, dalalyq memleket ýrdisinen bas tartqanmen, últtyq ansardy jýzege asyrudan tay salmaghan tarlandar bolatyn! Sondyqtan olar orys revolusiyasy qarsanynda Alashordany qúryp ýlgerdi; qyzyl ókimet qudalaghanda, solardyng qúramynda jýrip últtyng mýddesin qorghady; biylikten alastatylghanda, alashty aghartu júmystaryna júmyldy; repressiyagha úshyraghanda, sondaryna jas úlandardy qaldyryp, últtyq qúndylyqty ósiyet etip kóz júmdy!  Olar ózderin últtyq ansardyng qúrbany ete bildi! Sonyng arqasynda «Alash» úrandy halyq «qyrghyz-qaysaq» býrkenshiginen qútylyp ózining shynayy «QAZAQ» atyn qaytaryp aldy, úlanghayyr Dalanyng ýshten ekisine ie bolyp, býgingi Azat Qazaqstannyng aumaghy sol jandәrmen sayasattan múragha qaldy. Múqtar Áuez bastaghan óren elita qazaqtyng býgingi ruhaniyatyn halqyna jetkizuge mýmkindik aldy! Qazaqty tәuelsiz etuding ruhany alghyshartyn jasady. Sóitip, «alashordashyldar» óz armandaryn sol kezdegi bodan Qazaqstannyng qansyghan Bolashaq arbasynyng donghalaghyna baylap ketken eken!

Azat Qazaqstannyng býgingi iydeologiyasyndaghy basty kemshindik sol - HH ghasyr basynda qalyptasqan últtyq iydeyany jalghastyrudy qymsynuy. Azattyq alghanmen, tәuelsizdenu jolynda kele jatqan býgingi Qazaqstannyng sol iydeyanyng janghyrghan sipatyn iyelenui ózekti sayasy mәsele ekenin moyyndaytyn uaqyt jetti.Ásirese, elding býgingi ahualy kesheden ghana bastau alyp, órbip otyrghandyghyn moyyndau osaldyq emes, orasan sayasy tamyrlastyqtyn  bas tini boluy qajet. Óitkeni, әlemge qazaqty tanytam degen iydeyany últtyq iydeologiyagha ainaldyryp, asqyndyra nasihattap otyrghan býgingi biylik betaldy astamsymay, qyruar eldik oljany keshegi ata-babanyn  múnaygha ainalghan qany, gәzge ainalghan ruhy, týsti metalgha ainalghan sýiegi retinde moyyndamay, azat bolghan eldi tәuelsiz memleketke ainaldyru qisynsyz. IYә, býgingi Qazaqstan tәuelsiz emes, bar bolghany - Azattyq aldy!Sol sebepti de әr sәtimizge - saq bolu, әr janymyzgha - jaq bolu, әr tiynymyzgha - bap bolu kerek!Sonyng bәrine tiyek bolatyn biylik qana!

Býgingi qazaqqa kenestik kembaghaldyqtan (kompleks nepolnosennosti) ajyrap,sol alashshyldargha tәn dalalyq Ruh siniru arqyly ózimizdi ógeysitken, últqa jýzdik alauyzdyq seber aurudan qútylyp, ishki quatymyzdy úly senimge ainaldyramyz! Sol Ruhpen kenestik qúnsyz da danghaza sharuagerlikten qútylghan, últyna ýlgi bolarlyq, tәuekelshil alashordalyq Ebroiskerlikke qoljetkizemiz! Sonda, bәlkim, bәlshebektik qyp-qyzyl demogogiyalyq populistik maqtan iydeologiya men qazyna qarjysyn jymqyrghan jyiynshyldyqtan bas tartqan, qadyrsyz sózding qazanyn qaynatpaytyn,  últtyq ansardy iske nysana etken alashtyq Aziyaoyshyldyqqa bet búramyz!  Qaytkende de, Azat Alashtyng 20 jyldyghyna osy bir ýsh qúndylyqty mejeley barsaq eken.

«Abay-aqparat»