Mening tústastarymnyng kóbi - qaraqan basynyng jaghdayyn jasau ýshin ómir sýredi. Elining mún-zaryna pysqyryp ta qaramaydy. Jerining ne bolyp jatqanyna tipti kóz qiyghyn da salmaydy. Múnyng bәri qúldyq psihologiyadan aryla almaghandyghynan bolyp jatqan jaghdaylar.

Osyny kórgende, «ertengi jaghdayymyz ne bolady» dep shoshimyn, tipti qauiptenemin. Qorqamyn. Olar últtyng qúrdymgha batyp bara jatqanyn sezbeydi emes, sezedi. Sol adamdarmen sóilese qalsan, shyn pighylynan janyng týrshigedi. Biraq radiodan nemese basqa bir jerden sóilegende mýlde basqasha. Elim-jerim dep ótirik enireydi. Senimen әngimelesken kezdegi sózin eshuaqytta da ol minberge shyghyp aitpaydy.

Erteng zaman ózgerse olar basqasha sayrap qoya beredi. «Men osyny kezinde aitqanmyn, bylay degenmin, olay degenmin, jýieni bylay synaghanmyn, olay synaghanmyn» degende shyndyqty aityp jýrgenderding bәri jolda qalady. Osynday zamannyng yghyna beyimdelip, olay-bylay tónkerilip sóiley berushilikting syryn týsine almay qinalamyn. Osylar keshe «El birligi» doktrinasy eldi biriktiredi dep soqty emes pe?! Qazaqtardyng memleketti qúrushy últ ekendigi kórsetilmegen doktrina elge ne opa әperedi?!

Bizdi Etnos retinde qarastyrady onda. Etnos. Últ ekenimiz mýlde aitylmaydy. Onday sóz joq. Qazaq últy degen atymen joq. Biz anau Pәkistannan kelgen eki-ýsh pushtanmen birdeymiz.

Mening tústastarymnyng kóbi - qaraqan basynyng jaghdayyn jasau ýshin ómir sýredi. Elining mún-zaryna pysqyryp ta qaramaydy. Jerining ne bolyp jatqanyna tipti kóz qiyghyn da salmaydy. Múnyng bәri qúldyq psihologiyadan aryla almaghandyghynan bolyp jatqan jaghdaylar.

Osyny kórgende, «ertengi jaghdayymyz ne bolady» dep shoshimyn, tipti qauiptenemin. Qorqamyn. Olar últtyng qúrdymgha batyp bara jatqanyn sezbeydi emes, sezedi. Sol adamdarmen sóilese qalsan, shyn pighylynan janyng týrshigedi. Biraq radiodan nemese basqa bir jerden sóilegende mýlde basqasha. Elim-jerim dep ótirik enireydi. Senimen әngimelesken kezdegi sózin eshuaqytta da ol minberge shyghyp aitpaydy.

Erteng zaman ózgerse olar basqasha sayrap qoya beredi. «Men osyny kezinde aitqanmyn, bylay degenmin, olay degenmin, jýieni bylay synaghanmyn, olay synaghanmyn» degende shyndyqty aityp jýrgenderding bәri jolda qalady. Osynday zamannyng yghyna beyimdelip, olay-bylay tónkerilip sóiley berushilikting syryn týsine almay qinalamyn. Osylar keshe «El birligi» doktrinasy eldi biriktiredi dep soqty emes pe?! Qazaqtardyng memleketti qúrushy últ ekendigi kórsetilmegen doktrina elge ne opa әperedi?!

Bizdi Etnos retinde qarastyrady onda. Etnos. Últ ekenimiz mýlde aitylmaydy. Onday sóz joq. Qazaq últy degen atymen joq. Biz anau Pәkistannan kelgen eki-ýsh pushtanmen birdeymiz.

Búl memleket nening arqasynda memleket bolyp otyr. Kimderding arqasynda memleket bolyp qalyptasty. Kezinde búl memleketting jerin kimder qorghady. Eger Qazaqstanda azattyq ýshin 300-ge juyq kóterilis bolsa, oghan qatysqan bir úighyrdy nemese kәristi tauyp berindershi. Joq. Qatysqan emes.

Ken-baytaq jer ýshin tek qana qazaqtardyng qany tógildi. Qazaqstanda túratyn basqa halyqtyng diaspora bolatyny sondyqtan. Olardy diaspora retinde ataugha bolmaydy degen sózder shyqty. Ne degen úyat! Búl da qylmys qoy. Búl da qazaqqa kórsetken qysymnyng bir týri. Qorlau. Ruhyndy taptau. Olar diaspora bolmauy ýshin osy jer ýshin bizding ata-babalarymyzben birge kýresui kerek edi. Onday bolghan joq qoy. Bizding ziyalylar osyny bilmey otyrghan joq, bilgisi, aitqysy, kýreskisi kelmeydi.

Nege olay boldy? Óitkeni bizde ruh joq, namys joq. Mysaly, bolgarlar 500 jyl týrikting otarynda bolghan. Sol Bolgariya qaytadan quatty memleket boldy, el boldy? Sebebi ol - tilin, dәstýrin, dinin saqtady.

Polisha degen memleket bar. 120 jyl boyy búlardy otarlaushylar kókpar qylyp tartty. Bir jaghyn Germaniya, bir jaghyn Resey bólip aldy.  Memleket retinde joyyldy. Tipti, әlemdik kartadan alynyp tastaldy. Tilin, dәstýrin, dinin saqtap qaluynyng arqasynda ghana qaytadan memleket boldy, kartagha qayta kirdi.

Búghan keri mysaldardy da aitayyq. Filippin memleketi jýzdegen jyldar ispandyqtardyng qolastynda boldy. Ony keyin AQSh jaulap aldy. Qazir tәuelsiz, demokratiyalyq memleket siyaqty. Biraq aty-jónderi ispansha, ózderi katolik dinin qabyldaghan... tilderi әlsiz, sónip bara jatqan shyraq siyaqty. Nik Hoakin degen filippindik jazushynyng «Ózin-ózi joghaltqan әiel» atty romanyn oqydym. Avtor múnda qos kindikti әiel turaly jazady. Qazaqta da «kindiginen baylanyp qalghan» degen úghym bar ghoy. Olarda da soghan maghynalas týsinik bar boluy kerek... Keyipker - dәstýrin, dinin joghaltqan әiel... Ol ýshin qasiyetti, qasterli eshtene joq... Búl - adamnyng ruhany kýireui. Ol - jarymjan. Kindigin joghaltqan. Ol - qoskindik. Bireui - ispandyq, bireui - amerikalyq.

Osynday mәseleler túrghysynan kelgende, qazir biz de qorqamyz. Bizding tilimiz ýlken minbelerge shyghudan qalyp barady. Óz elimizde, óz jerimizde kirme adamdar siyaqtymyz. Teledidardyng bәri týn jarymynda qazaqsha kórsetedi. Kirme, kirmelik degen osy emes pe? Búl mәselege sen de, men de, ol da, bәrimiz namystanuymyz kerek. Namys qana bizdi osy tyghyryqtan alyp shyghuy mýmkin.

Búrynyraqta Latviya preziydenti Vayra Viyke-Freyberganyng «Argumenty y fakty» gazetine bergen súhbatyn oqydym. Latviyada orys mektepterining ózinde dәristing 60 payyzy latysh tilinde jýrgiziledi, oryssha - 40 payyz ghana. Osyghan baylanysty tilshi súraghyna preziydent: «Latviyadaghy orystar latyshqa ainaluy kerek. Latysh bolyp shyghuy kerek. Eger latysh bolghysy kelmese, onda múnda túrmasyn, kete bersin» dep jauap berdi.

Osyny jasay almay otyrmyz. Biz býgin tildi qorghay almasaq, erteng til bizdi qorghamaydy. Tilden basqa bizdi qorghaytyn eshqanday kýsh te, qúral da joq.

Kenes ókimeti Aughanstanmen on jyl soghysty. Dambal kiyip, arbamen jýrgen aughandardy ala almady. Qaru-jaraghymyz tirelip túrdy. Soghys arsenaly da súmdyq. Sonymen ala almady. Nege? Ol da aughan halqynyng ruhynyng kýshtiliginen. Al, ruh tek til arqyly keledi. Ruhtyng odan basqa keletin, jýretin joly joq.

«Kenes ókimetimen birge imperiya qúlady» delinip jýr ghoy. Shyn mәninde, imperiya qúlaghan joq. Kenes ókimetining qúlaghany ras, biraq Resey - әli imperiya. Qanshama eldi bauyryna basyp jatyr. Qytay - ejelden, bizding dәuirimizge deyin imperiya. Áli qúlaghan joq... kýsheyip kele jatyr. Sol eki imperiyanyng ortasyndamyz. Myna tústan ózbek shovinizmi bas kóterip keledi... Osynday ortada otyrghan kezde bizding asa saq boluymyz kerek. Bizdi saqtaytyn, әlgi Bolgariyany, Polishany saqtaghanday, bir-aq kýsh bar. Ol - ruh pen namys.

«Namys.kz» cayty