Dýisenbi, 28 Qazan 2024
Janalyqtar 2947 0 pikir 11 Qantar, 2011 saghat 19:21

Nazarbek Bayjigitov. «Ózdering ózgermesender, qoghamdaryng da ózgermeydi»

«Ózdering ózgermesender, qoghamdaryng da ózgermeydi». Qasiyetti Qúranda Alladan Múhammed payghambargha (s.gh.s.) jetkizilgen osynday sóz bar eken. Osy ayatty jetekshilikke alyp, Qyrghyzstan músylmandarynyng diny basqarmasy (QMDB) ózin jәne ózine qarasty mekemelerdi reformalaugha kiristi. Jana jyldyng 3 qantarynan bastap mýftiyattyn, oblystyq meshitterding jәne medreselerding qazylary attestasiyadan qayta óte bastady. Attestasiyalyq komissiyanyng qúramynda diny basqarmanyn, Din isteri boyynsha memlekettik komissiyanyng mamandary men diny baghytta zertteu jýrgizgen sarapshylar bar.

Shynynda da, ótken jyly diny basqarmanyng jәne onyng tónireginde oryn alghan kelensiz oqighalar ruhany salanyng ýlken daghdarysqa tirelgenin bayqatty.

«Ózdering ózgermesender, qoghamdaryng da ózgermeydi». Qasiyetti Qúranda Alladan Múhammed payghambargha (s.gh.s.) jetkizilgen osynday sóz bar eken. Osy ayatty jetekshilikke alyp, Qyrghyzstan músylmandarynyng diny basqarmasy (QMDB) ózin jәne ózine qarasty mekemelerdi reformalaugha kiristi. Jana jyldyng 3 qantarynan bastap mýftiyattyn, oblystyq meshitterding jәne medreselerding qazylary attestasiyadan qayta óte bastady. Attestasiyalyq komissiyanyng qúramynda diny basqarmanyn, Din isteri boyynsha memlekettik komissiyanyng mamandary men diny baghytta zertteu jýrgizgen sarapshylar bar.

Shynynda da, ótken jyly diny basqarmanyng jәne onyng tónireginde oryn alghan kelensiz oqighalar ruhany salanyng ýlken daghdarysqa tirelgenin bayqatty.
7 sәuir tónkerisining ertenine Qyrghyzstannyng mýftii Múrataly qajy Júmanov densaulyghynyng nasharlyghyna baylanysty óz erkimen qyzmetinen ketip, ol óz ornyna uaqytsha Qyrghyzstan Islam uniyversiytetining rektory Abdyshýkir qajy Narmatovty taghayyndaydy. On shaqty kýnnen keyin Narmatov ta búl qyzmetten bas tartady. Jaqyn adamdarynyng aituynsha, oghan telefon arqyly "júmysynnan ket" degen qorqytular bolghangha úqsaydy. Diny basqarmalyqtyng Ýlemder kenesi jana mýftiydi saylau kýnin 22 sәuirge belgileydi. 21 sәuir kýni týnde tórt adam Múrataly qajyny kólikterine zorlap mingizip, qalanyng irgesindegi auyldyng syrtyna aparyp, tórt-bes saghat boyy "1 million som aqsha tauyp beresin" dep qoqan-loqqy jasaghan. Eks-mýfty óz otbasynyng kýndelikti qajettiligine tútynudan artyq qarajaty joq ekenin aityp, tabandap otyryp alghan son, qaraqshylar ony úryp-soghyp, sol jerge tastap ketedi. Keyin M. Júmanov "búl kezdeysoq emes, sirә, mýddeli toptar mýfty saylaugha yqpal jasamauymdy kózdegen shyghar" degen pikirin bildirgen. 21 sәuirde mýfty saylanbay, búl mindet atqaru basqarmasynyng jarghysy boyynsha Ýlemder kenesining birinshi orynbasary Sýiin qajy Qúliyevqa jýkteledi. Sýiin qajy da ornynda kóp otyra almady. 6 mausym kýni Qyrghyzstan músylmandarynyng diny basqarmasynyng jana jarghysy talqylanyp jatqan kezde, ony bir top zingittey jigitter syrtqa alyp ketedi. Din boyynsha memlekettik komissiyanyng tóraghasy Bolotbek Abdrahmanov dereu qúqyq qorghau organdarynan habarlaghan. Organnyng adamdary Sýiin qajyny Bishkekting Osh bazaryndaghy kafede birneshe kisimen әngimelesip otyrghan jerinen tabady. Sýiin qajy "bәri de qalypty" dep kelgenderdi qaytaryp jibergen, sosyn birneshe saghat ótken son, basqarmalyqqa kelip, aryzyn jazyp, is bólmesining kiltin tapsyrghan.
Sosyn bas mýftiyding mindetin Shu oblysynyng mýftii Ruslan qajy Júmaghúlov atqara bastaydy. Búl kisining kezinde biraz shiykilikter boldy. Bolotbek Abdrahmanovtyng aituynsha, "mening mýfty bolghanymdy ólke preziydenti qoldap otyr" dep qyzmetke túru ýshin әriptesterin aldaghanyna baylanysty ony din boyynsha memlekettik komissiyanyng tóraghasy jaz aiynda bolghan preziydenttik úlyqtau rәsimine shaqyrmay qoyghan.
26 shildede ótken Ýlemder kenesining mәjilisinde kenesting 35 mýshesining 21-ining maqúldauymen Qyrghyzstan músylmandarynyng mýftii bolyp basqarmalyqtyng fatva bólimining basshysy, 35 jastaghy Chubaq qajy Jalilov saylandy. Bas mýfty Bishkektegi Ázireti Omar Islam institutyn qyzyl diplommen bitirip, Qyrghyz últtyq uniyversiytetining tarih fakulitetining shyghystanu bóliminde arab tilinen sabaq bergen. Diny bilimin odan әri jetildiru maqsatynda on jyl Mekkedegi Islam institutynyng sharighat fakulitetinde, sosyn Saud Arabiyasynyng Islam uniyversiytetinde bilim alghan. TMD ólkelerinen oqyghandardan osy elitalyq uniyversiytetti alghashqy bitirushi eken.
Byltyrghy mausymnyng 10-y kýni týnde Osh qalasynda últaralyq kiykiljing bastalghany mәlim. Týngi tang namazyna azan shaqyrylghannan keyin taghy da azan aitylghan. Qyrghyzstannyng qúqyq qorghau organdary da, diny basqarma da osy ekinshi azan shaqyrudy topalandy bastaugha berilgen belgi dep baghalap otyr. Azan aitylghan "Sheyit tóbe" meshitinde kezekshi bolghan sopy sol týni qaytys bolyp ketkendikten, beyuaqyt azannyng syry ashylmay qaldy. 29 qarashada Osh qalasynda qauipsizdik jәne milisiya qyzmetkerleri lankes topty ústau operasiyasyn úiymdastyrghan kezde, sol jerdegi meshitting imamy ózin-ózi minamen jaryp jibergen.
Osy eki oqigha da Qyrghyzstandaghy músylmanshylyqqa edәuir kólenkesin týsirdi.
Biylghy jyldyng birinshi shiyreginde Qyrghyzstan músylmandarynyng reformalyq qúryltayy ótpekshi. Onda Qyrghyzstan músylmandarynyng diny basqarmasynyng jana jarghysy da bekitilmek. Ótken jyldyng 18 qazanynda arnayy qúrylghan "reformalyq komissiya" jyl sonynda Diny basqarmasynyng 2009 jyldyng 25 sәuirinde Qyrghyzstan músylmandarynyng III qúryltayy qabyl alghan jarghynyng kóptegen kemshilikterin ashqan sheshim jasap, kópshilikting talqysyna jana jarghyny úsyndy.
Resmy derekterge sýiensek, Qyrghyzstan halqynyng 85 payyzy, onyng ishinde Osh oblysynyng (qalany qosqanda) 90 payyzy músylmandar. Shynayy músylmanshylyqqa boy úryp, onyng bes paryzyn oryndaugha úmtylyp jatqandardyng sany jyl sayyn ósip bara jatqany bayqaluda. Mysaly, Bishkekte Oraza ait jәne Qúrban ait namazdary qalanyng ortalyghyndaghy eng ýlken ekinshi alanda (kenes ýkimeti túsyndaghy merekelik sheru ótkizilgen ortalyq alanda) ótude. Múnda әr joly kem degende 70 myng adam jinalady. Songhy jyldary Mekkege qajylyqqa Qyrghyzstannan 4500 adam bardy. Onyng 40 payyzgha jaqyny - nәzik jandylar. Jana jyl aldynda Jogharghy Keneshting deputattary tóraghagha júma namazyna meshitke baru ýshin ýzilis berudi jәne namaz oqu ýshin ghimarattarynan arnayy bir bólmeni әzirleudi súrap, mәsele qoydy. Jogharghy Keneshting tóraghasy deputattardyng tilegin qanaghattandyrdy. Qazir Parlamentte respublikanyng Enbek kodeksine músylmandardyng júma namazdy meshitterge baryp oquyna mýmkindik beruge baylanysty ózgeris engizu mәselesi kóterilude.
Qauymnyng ishinde ólkening ontýstigindegi qandy oqighalargha diny qyzmetkerlerdi de aiyptap jýrgender bar. Búghan mýfty Chubaq qajy Jalilov: "Diny qyzmetkerlerge ne ýshin aiyp taghady? Sebebi olar islamdy elge tolyq, taza jetkize almauda. Islam dini bizde din, ghibadat emes, әdet qatary boluda. Elde oryn alghan topalanda meshittegi imamdar eshnәrse aita almady. Sebebi, olardyng ilimi jetispeydi. Eger islamnyng qúndylyqtaryn halyqqa tura jetkizip túrsa, múnday apat bolmaytyn edi. Ekinshiden, Oshta qan tógilip jatqan kezde, bizding mýftiyatta qayta-qayta jetekshilik auysyp, mýftiylerimiz ontýstikke bara almady. Soghan qaramastan, mýftiyat tarapynan ol jaqqa azyq-týlik jaghynan kómek berilip jatty. Biraq ókinishke qaray, moralidyq kómek kórsete almadyq" dedi.

«Týrkistan» gazeti

 

 

0 pikir