Beysenbi, 19 Qyrkýiek 2024
Alashorda 8416 72 pikir 27 Nauryz, 2018 saghat 14:40

Shejire men tarihtyng aiyrmasy qanday?

Qazirgi qazaq ghalymdary men tarihshylarynyng basty kemshiligi ejelgi birtútas qazaqty jýz, ru-taypalargha bólip, jeke-jeke zertteuleri bolyp tabylady. Búl baghytpen kete bersek, shyndyqtyng týbine tipti de jete almaymyz. «Tegin bilmegen teksiz», «Jeti atasyn bilmegen jetesiz» dep ata-babalarymyz aitqanday shyqqan tegimizdi úmytyp bólshektengen sayyn shyndyqtyng auylynan alshaqtay beretin bolamyz.

Shejire – búl qazaq halqynyng Ata tegining bastauyn, taraluyn jәne olardyng býgingi úrpaqtarynyng kimder ekendigin aighaqtaytyn asa senimdi aqiqat jol. Shejirening qaynar búlaghy Qazaqtyng Ana tili, dәstýrli dini, rulyq shejiresi, shejire-dastandary, epostyq jyrlary, maqaldary men mәtelderi, tiyanaqtap týiindelgen bir auyz sózi, úrpaqtan úrpaqqa auyzsha beriletin qanatty sózderi, ósiyetteri, salty men dәstýrleri, әdeti men ghúryptary, jer-su, tau, eldi meken siyaqty toponomikalyq ataular. Shejirelik derekterding auqymy óte keng jәne olardyng bәri birtútas dýnie boluyna baylanysty aralaryna shekara qoyylmaghan. Shejire Atadan balagha jýrek pen qan arqyly jalghasyp kele jatqan dýnie bolghandyqtan, arasynda eshqanday jalghan sóz bolmaydy. Úly dalanyng dana qariyalary óz úrpaqtarynyng qamy  ýshin eshqashan ótirik aitpaghan. Aghyn aq, qarasyn qara dep, jamandyq ataulydan qalay qorghanu, qalay aldyn alu joldaryn óz tәjriybeleri arqyly eskertip otyrghan. Myna mening jazyp jýrgen dýniyelerimde sol úly joldyng jalghasy dep bilgeysizder.

Qazirgi tarih ghylymy múnyng birde-birin moyyndamaydy. «Tar» dep týbiri aityp túrghanday, tarih ghylymynyng zertteu men zerdeleu auqymy da tar. Sonyng saldarynan, qazirgi tarih býkil eldi orys aitty, orman aitty, qyrym aitty, qytay aitty, arap aitty, parsy aitty dep әbden shatastyryp bitti. Tura bir qazaqtyng tany solarsyz atyp, tauyghy shaqyrmaghan siyaqty. Olardyng bar zertteu taqyryby ýnemi soghysty jarnamalap, kimning kimmen soghysqany, kimdi kimning óltirgeni, tarihy túlghalardyng qashan tuyp, qashan ólgeni siyaqty adam balasyna kók tiynda paydasy joq dýniyeler. Qazirgi tarih oqulyqtaryn oqyp otyrsang adam balasy myna dýniyege tek qana soghysyp ólu ýshin kelgendey bolyp sezineri haq. Rulyq shejire de soghys auyzgha alynbay, ótkenge salauat aitylady. Al, tarihshylar ýnemi soghys jayly tynbay jazyp, «uaqyt (uaqyt bәrine emshi)» degen em arqyly bitip kele jatqan jaranyng auzyn tyrnap qanata beredi. Shejireni jadyna toqyp ósken adamnyng (rudyn, eldin)  arasyna eshkim eshqashan, eshqanday jik sala almaydy. Al, tarih oqyp óskenderding basy eshqashan birikpeydi jәne olardyng kózi aqiqatqa eshqashan jetpeytin bolady. Bir qyzyghy tarihshylardyng ózi múny sezbeydi. Mysaly, kәsiby tarih ghylymy mektep oqulyqtarynan adamzat maymyldan jaratylghan, adamzattyng Atasy maymyl (ayuan) degen jalghan ilimdi alyp tastaugha; barlyq bolmysy, aty-jóni, rulyq qúramy, dini, tili, salty men dәstýri, әdetteri men ghúryptary týgeldey hattalyp jazuly túrghan kýni keshegi  Shynghys qaghan atamyzdyng Qazaq ekendigin zerdelep jariyalaugha da dәrmenderi jetpey otyr. Sondyqtan kәsiby tarih ghylymyna óz baghyttaryn 180 graduska ózgertip, elimizde qazaqtyng rulyq shejiresi men shejire-dastandaryn zertteytin arnayy ghylym ortalyghyn ashu qajet.

Shejire men tarihtyng asa airyqsha aiyrmashylyghy shejireni eshkim búrmalap jeke bir toptyng "qoljaulyghy" jasay almaydy. Shejire tek qana Qazaq últynyng bolashaghyna qyzmet etedi. Ártýrli jaghdaylarmen aralary ashylyp ketken ru, taypalardy da op-onay qayta qosa alady. Al, tarih jogharyda aitqanymday, biyleushi top qalay búrmalasa solay búrmalanyp kete beredi.

Tarihatqa (Sopylyq ilimge) negizdelgen shejire-tarihymyzdy zertteu barysynda Qazaq danalyghynyng shegi joq ekendigine kózim aiqyn jetti. Qolymdy jýregime qoyyp otyryp mәlimdeymin, qazaq tarihynda Biz úyalatynday eshtene joq. Qazaqtyng ótkenine terenirek ýnilgen sayyn olardyng әlemge ýlgi bolghan Úly mәdeniyetin kórdim. Sondyqtan qazaq tarihshylaryna ózge elderding qalamgerlerindey (mysaly, batys (orys) elderi siyaqty) tarihty búrmalaudyng týkke de qajeti joq. Bar-joghy Ata tarihty óz sózinen izdeseng boldy. Qazaq tarihyna terendegen sayyn qazaq bolyp tughanyna quanasyn, marqayasyn, shattanasyn. Úly Atalarymyzdyng úrpaghy ýshin jasaghan jankeshti  úly isterine tәnti bolasyn. Aruaghy aldynda bas iyesin. Al, Bizder she? Úrpaghymyz Biz ýshin dәl osylay maqtana ala ma? Qúrmetti oqyrmanym! Búl súraqtyng jauabyn ózderinizge qaldyrdym.

Múhambetkәrim Qojyrbayúly, Manghystau

Abai.kz

 

72 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2384