Byltyrghy Elbasymen bolghan tikeley efir kezinde tarazdyq ata-ananyng shyryly býkil Qazaqstandy ýreylendirgen bolatyn. Sodan beri oblysymyzda jasóspirimder qylmysyna baylanysty birneshe ilkimdi ister jýrgizilip, tipti, oblys prokurory men ishki ister depar­tamentining basshylary da auysqan edi. Biraq, qansha jerden júmys jýielengenimen, Tarazda «tentek» kóbeyip bara jatqany shyndyq.

Byltyrghy Elbasymen bolghan tikeley efir kezinde tarazdyq ata-ananyng shyryly býkil Qazaqstandy ýreylendirgen bolatyn. Sodan beri oblysymyzda jasóspirimder qylmysyna baylanysty birneshe ilkimdi ister jýrgizilip, tipti, oblys prokurory men ishki ister depar­tamentining basshylary da auysqan edi. Biraq, qansha jerden júmys jýielengenimen, Tarazda «tentek» kóbeyip bara jatqany shyndyq.

Oblystyq ishki ister departamentining statistikalyq mәlimetterine sýiensek, 2009 jyly oblysta jasóspirimder qolymen jasalghan 186 qylmys tirkelse, 2010 jyly búl kórsetkish 5,1 payyzgha óse týsken. Bir ókinishtisi, jalpy, kәmeletke tolmaghan jasóspirimder jasaghan qylmystyng 91-i (48,9 payyzyn) oqushylar tarapynan bolghan. Qylmystyq oqighalardyng 116-sy Taraz qalasynda tirkelse, 70 qylmys audandarda oryn alghan. Balalar jasaghan qyl­mystyng týrleri de san aluan. Mәselen, olardyng qatarynda úrlyq jasaushylar eng kóp tirkelgen bolsa, qaraqshylyq shabuyl jasau, denege auyr jaraqat salu, qarudy zansyz saqtau syndy qylmystargha barghandar da kóp. Eng soraqasy, olardyng arasynda 3 kisi óltiru, 3 zorlyq jasau syndy adamdyq qasiyetten ketken eng auyr qylmys týrleri de kezdesip otyr. Búl mәlimetke qarap otyryp, on beske tolar-tolmastan oiran salyp, besikten beli shyqpay jatyp-aq «qyl­mys­kerler qataryna» qosylghan jetesiz jet­kin­shekter qaydan shyghady degen súraq tuady. Kópten beri bala tәrbiyesimen ainalysyp, balanyng minez-qúlqyn jiti tanityn Ayman Tileukeeva: «Bala tәrbiyesi turaly sóz etkende, aldymen onyng ata-anasyna, yaghny tegine, sodan keyin ósken ortasyna qarau kerek. Áriyne, әrbir ata-ana balasynyng qylmysker, búzaqy, zorlyqshyl bolghanyn qalamaydy. Biraq, «Úyada ne kórsen, úshqanda sony ilesin» demekshi, óz otbasynda ata-anasynyng bir-birimen qabaq shytysyp, jagha jyrtysqan әreketterin kórgen balalardyng kóbi keleshekte qatygez, tәrtipsiz bolyp ósedi. Nege? Sebebi, onday balalar ata-anasynyng meyi­rimin, adamgershilik, syi­lastyq, týsinisu degenning ne ekenin bilmeydi. Óitkeni, búl balalar otbasynda ózine layyqty tәrbie alghan joq. Onyng ýstine ýlgi kórseter ata-anasy balanyng kóz aldynda neshe týrli qylyq shy­gharsa, múny kórgen balaqay qaydan onady? Sol jasaghan ata-anasynyng qylyghyn oigha toqyp, basqa jerde kórsetip baghuy әb­den yqtimal», - deydi. Qúqyq salasynyng qyzmetkerleri de jaman әdetke boy aldyr­ghandardyng basym bóligin shanyraqtaghy jarastyghy búzylghan, úrys-keriske toly erli-zayyptylardyng otbasynan shyqqan balalar men ata-anasynyng baqy­lauynsyz ketken jetkinshekter qú­raytynyn aitady. Sózimizge dәlel kerek deseniz, ótken jyldyng 6 qarashasy kýni týngi saghat 23.00 shamasynda Jambyl audanyndaghy Sartaev atyndaghy orta mektepting 11-synyp oqu­shysynyng qatysuymen tóbeles oryn alghan. Al, búl kezde tóbeleske qatysqan balanyng ata-anasy ýide bolmay, qonaqtap, balala­rynyng әreketinen mýldem beyhabar bolyp shyqqan. Sonymen qatar, T. Rysqúlov audany Kókdónen men Jaqsylyq auyldary mek­tepterining joghary synyp oqushylary bolmashy telefon әngimesi kezinde janjaldasyp, arty eki auyl balalarynyng tóbe­lesine úlasqan. Nәtiyjesinde jazyqsyz Kókdónen auylynyng túrghyny B. Aqylbekov esimdi azamatqa sholaq myltyqtyng oghy tiyip, býginde audandyq auruhanada hal ýstinde jatqan kórinedi. Sonda osy balalardyng ata-analary bauyretterining qolyna qaru alyp, beline qanjar baylap jýrgenin bay­qamay ma? Álde, qaru ústaugha rúhsat berip qoyghan ba? Búl az deseniz, oblys ortaly­ghyndaghy bildey bir oqu ornynyng studenti qala irgesindegi Jambyl audany Grodikova auylyndaghy «Aysha-Biybi» baqylau-ótkizu punktinen oblys aumaghyna 80 gramm esirt­kining «marihuana» týrin alyp ótpekshi bolyp, qolgha týsipti. Al osynday oqu ornynda oqytyp otyrghan balanyng jaghdayy qalay nashar dep aita alasyz? Mine, osynday mәli­metterge qarap otyryp, eriksiz oigha sho­masyn... «Bireu tonyp sekiredi, bireu to­yyp sekiredi» demekshi, ótken jylghy oblysy­myzdaghy jasóspirimder arasyndaghy qyl­mys­targha qatysy bar 106 mektep oqu­­­shy­synyng 56-sy jaghdayy jaqsy, tolyq otbasynan shyqqan eken. Búlar toyymshylyq pen erkelikten «sekirmegende» qaytti deysiz? Al, negizgi qylmystyng basym baghyttary osy jetispeushilikten, otbasynyng az qamtylghan­dyghynan bolyp otyrghandyghy býgingi shyn­dyq. Qysqasyn aitqanda, jetkinshekter ýlkender bilmegen súmdyqtyng bәrinen habardar deuge bolady.

AYTPAQShY...

Jaqynda Jambyl oblysyna elimizding Bas prokurory Qayrat Mәmy arnayy kelip, ónirdin, onyng ishindegi tarazdyq jas­óspirimderding tәrtibin «tekserdi». Minberge birinshi bolyp kóterilgen oblys әkimi Qanat Bozymbaev kýn tәrtibinde qaralyp otyrghan mәsele óte manyzdy ekenin, kәmeletke tolmaghan jastardyng arasynda qúqyq bú­zushylyqtyng aldyn alu memleket pen qogham ýshin ortaq mindet bolyp tabyla­tyndyghyn aita kelip, Jambyl oblysynda jasóspi­rimderge qúqyqtyq tәrbie beru mәselesine qatysty súraqtar býgingi kýnge deyin bar ekenin aityp ótti. Tipti, ony eshkim de joqqa shyghara almaytyndyghyn Bas prokurorgha býkpesiz jetkizdi. Sonday-aq, Qanat Alda­bergenúly búrynghy jiberilgen kemshi­likterdi joy joldary men alda jana min­detter qoyylghandyghyn da jiylghandargha jetkizudi úmyt qaldyrmady. Ónir basshysynan keyin sóz alghan oblys prokurory Baghban Tayymbetov qyzmetke juyrda kiriskenin algha tartyp, jasóspirimder qylmysyna qarsy kýreste bilim beru, qúqyq qorghau organdary salasymen birlese jýrgizilgen júmystardyng birqataryna toqtalyp ótti. Onyng aituynda, oblysta qoldanylghan sha­ralargha qaramastan jasóspirimder qylmys­tylyghynyng ahualy kýrdeli kýiinde qalyp otyr. 2009 jyly oblysta jasóspirim­der qolymen jasalghan 186 qylmys tirkelse, 2010 jyly búl kórsetkish 5,1 payyzgha óse týsken. Kәmeletke tolmaghan jasóspirimder jasaghan qylmystyng 91-i (48,9 payyzy) oqushylar tarapynan bolghan. Qylmystyq oqighalardyng 116-sy Taraz qa­lasynda tirkelse, 70 qylmys audandarda oryn alghan. Balalar jasaghan qylmystyng týrleri de sanaluan. Mәselen, olardyng qatarynda úrlyq jasaushylar eng kóp tirkelgen bolsa, qaraqshylyq shabuyl jasau, denege auyr jaraqat salu, qarudy zansyz saqtau syndy qylmystargha barghandar da kóp. Eng soraqasy, olardyng arasynda 3 kisi óltiru, 3 zorlyq jasau syndy adamdyq qasiyetten ketken eng auyr qylmys týrleri de kezdesip otyr. Oblystyq ishki ister departa­menti bastyghynyng mindetin atqarushy Marat Qojaev ta jasóspirimder qylmysynyng ór­ship túrghandyghyn jasyrghan joq. Degenmen, búl orayda jýrgizilip jatqan júmystar da bar ekendigin jetkizgen Marat Shadet­hanúly birneshe úsynys aitudy da úmytqan joq. Onyng mektep inspek­torlarynyng basym kópshiliginde arnayy pedagogikalyq maman­dyq bolsa degen úsynysy Qayrat Ábdir­- a­zaqúlynyng tandanysyn bildirdi. Jiyn barysynda oblystyq bilim basqar­masy bas­­tyghynyng mindetin atqarushy Beyqút Jamankózov, oblystyq ata-analar kenesining tórayymy Klara Qayyrbekova, oblystyq jastar qauymdastyghynyng tórayymy Áliya Arzymbetovalar obly­symyzdaghy jasalyp jatqan qylmystargha jauapty tek qúqyq qorghau organdaryn ghana emes, eng aldymen ata-ana, bilim beru, densaulyq saqtau, mә­deniyet, enbek jәne halyqty әleumettik qorghau salalary, turasy qogham bolyp basa nazar audaru kerektigin aitysty.

Búl jiynda Tarazda «tentekter» nege kóp ekendigi taghy belgili bolmady. Tek, Bas pro­kurordyng «tayaghy» jambyldyq qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetkerlerin bir serpiltip, alda ayanbay júmys jasaymyz degizdi. Nәtiyje alda. Tek, ondy bolghay!.

«Dala men qala» gazeti

Jambyl oblysy.