«Agenttik oblys әkimderimen birlesip, biyl auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerge týbegeyli reviziya jýrgizip, 2012 jylgha qaray ol jerlerge inventarizasiya jýrgizu mәselesin pysyqtauy kerek... Qarjy ministrligi atalghan mәseleni qarjylandyrudy sheshuge tiyis, osy mәseleni pysyqtauy kerek... Qazir auyl sharuashylyghy boyynsha mal jayylymdaryna, shabyndyqtargha erekshe nazar audarynyzdar, sebebi múnyng barlyghy bizding nazarymyzdan tys boldy. Óitkeni mal bolmady, al qazir biz auqymdy baghdarlamany qolgha alyp jatyrmyz («Iri qara mal etining eksporttyq әleuetin damytu» baghdarlamasy. - QazTAG) jәne osynyng barlyghyna jogharydaghy jaghday әser etedi».

QR premier-ministri Kәrim Mәsimovting QR Jer resurstaryn basqaru agenttigining alqa mәjilisinde aitqan sózinen.

QazTAG. 20 qantar, 2011 jyl

Auyldaghy aghayyn, naza­rynyzda jýrsin: erterek qam­danbasanyz, jayylymdyq jәne shabyndyq jerinizden aiyrylyp qaluynyz mýmkin. Múny jay sóz eken dep qal­manyz: 2010 jyly 1 mln 100 myng gektar jer jekelegen adam­dardan memleket menshigine tartyp alynghan. Al je­ke­shelendiru mәselesin qayta qaraugha niyettengen ýkimet múnday әdiletsiz әreketti biyl tipten qyzdyra týspek.

«Agenttik oblys әkimderimen birlesip, biyl auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerge týbegeyli reviziya jýrgizip, 2012 jylgha qaray ol jerlerge inventarizasiya jýrgizu mәselesin pysyqtauy kerek... Qarjy ministrligi atalghan mәseleni qarjylandyrudy sheshuge tiyis, osy mәseleni pysyqtauy kerek... Qazir auyl sharuashylyghy boyynsha mal jayylymdaryna, shabyndyqtargha erekshe nazar audarynyzdar, sebebi múnyng barlyghy bizding nazarymyzdan tys boldy. Óitkeni mal bolmady, al qazir biz auqymdy baghdarlamany qolgha alyp jatyrmyz («Iri qara mal etining eksporttyq әleuetin damytu» baghdarlamasy. - QazTAG) jәne osynyng barlyghyna jogharydaghy jaghday әser etedi».

QR premier-ministri Kәrim Mәsimovting QR Jer resurstaryn basqaru agenttigining alqa mәjilisinde aitqan sózinen.

QazTAG. 20 qantar, 2011 jyl

Auyldaghy aghayyn, naza­rynyzda jýrsin: erterek qam­danbasanyz, jayylymdyq jәne shabyndyq jerinizden aiyrylyp qaluynyz mýmkin. Múny jay sóz eken dep qal­manyz: 2010 jyly 1 mln 100 myng gektar jer jekelegen adam­dardan memleket menshigine tartyp alynghan. Al je­ke­shelendiru mәselesin qayta qaraugha niyettengen ýkimet múnday әdiletsiz әreketti biyl tipten qyzdyra týspek.

Múnday aqpar Jer resurs­taryn basqaru agenttigining kollegiya otyrysynda aityldy. Ótken jyly agenttikting aimaqaralyq jer inspeksiyasy jer zannamasynyng saqtaluyna 6 myng 300 tekseru jýrgizgen. 1 mln 100 myng gektar jerding memleketke qaytaryluy, mine, osy tekseruding nәtiyjesi bolsa kerek. Agenttik tóraghasy Ómirzaq Ózbekovting mәlim­deuinshe, aumaghy 95 myng gektar bolatyn 254 uchaskeni memleket menshigine alu sharasy sot she­shimimen ghana jýzege asqan. Búl ne degen sóz? Búl - osynsha uchaskening iyesi jerdi óz erkimen bergisi kelmegen degen sóz.

Bir qyzyghy, resmy mәli­metterde tekseruding qanday talaptar boyynsha jýrgizilgeni jóninde mardymdy aqparat joq. Degenmen Qazaqstan Res­publikasynyng Jer kodeksinde «Maqsaty boyynsha paydala­nylmaghan jer uchaskesin menshik iyesinen jәne jer paydalanushydan mәjbýrlep alyp qoy» (92-bap) degen bap bar. Onda bylay dep jazylghan:

Auyl sharuashylyghy óndirisine ne túrghyn ýy qúrylysyna nemese ózge de qúrylysqa arnalghan jer uchaskesi eki jyl ishinde (eger Qazaqstan Respub­likasynyng zandarynda neghúrlym úzaq merzim kózdelmese) tiyisti maqsatynda payda­lanylmaghan jaghdaylarda, onday jer uchaskesi osy Kodeksting 94-babynda kózdelgen tәrtippen menshik iyesinen jәne jer paydalanushydan mәj­býrlep alyp qoyylugha jatady. Búl kezenge mún­day uchaskeni iygeruge qajetti uaqyt, sonday-aq dýley apattar saldarynan nemese osylaysha paydalanugha mýmkindik bermegen ózge de mәn-jaylargha baylanysty atalghan uchaskeni maqsaty boyynsha paydalanu mýmkin bolmaghan uaqyt kirmeydi.

Auylsharuashylyq maqsat­taghy jerdi tartyp alugha osy Kodeksting 93-baby da negiz bolady. Onda jerdi útymdy paydalanu erejeleri óreskel bú­zylsa, ony paydalanuda auyl­sharuashylyq jerining qúnar­lylyghy tómendese, ekologiya­lyq jaghdaydyng nasharlauyna әkep soghatyn bolsa, menshik iyesinen nemese jer paydalanushydan mәjbýrli týrde alynatyny aitylghan.

Endeshe, memleket men­shi­gi­ne mәjbýrli týrde qayta­rylghan jer kimderge berilui mýmkin? Búl asa ózekti saual­dyng jauaby 94-baptyng 4-shi tarmaghynda túr: Osy Kodeksting 92 jәne 93-baptarynda atal­ghan negiz­der boyynsha sot she­shimimen jer uchaskesin menshik iyesinen nemese jer paydalanushydan mәjbýrlep alyp qoyghan jagh­dayda jer uchas­kesine menshik qúqyghy nemese jer paydalanu qúqyghy (jer uchaskesining memleketten satyp alynghan jaldau qúqyqtaryna qatysty) Qazaqstan Respub­likasynyng azamattyq is jýr­gizu jәne at­qarushylyq zanda­rynda belgi­lengen tәrtippen sauda-sat­tyqta (konkurstarda, auksiondarda) satylady.

Konkurs pen auksionnyng bizding elimizde qalay jýrgizile­tini jalpaq júrtqa mәlim. Auksion - aqshalylardyng oiyny. Kimning aqshasy kóp bolsa, kim әkim-qaralardyng kónilin taba bilse, auksiondaghy jenis so­niki. Óitkeni jerdi qaytaru men qayta satudy biylikting jergilikti tarmaqtary jýzege asyrady.

Jer resurstaryn basqaru agenttigining derekterine sýiensek, jerge qatysty auksiondardan biyl ayaq alyp jýre almay qaluy­nyz mýmkin. Sebebi, dәl osy qúrylym oblys әkimdikterimen birlesip, 3 mln gektarday paydalanylmay jatqan jerdi anyqtap qoyypty. Búl - 17 myng uchaske iyesining basy daugha týsedi degen sóz. Búl az deseniz, agenttik jalpy aumaghy 1,6 mln gektar bolatyn 4 myng 900 uchaskeni iyesiz jer retinde tirkegen.

Osy shara, bir qaraghanda, kedeylerding jerin tartyp alyp, baylargha ýlestiru nauqa­nyna úqsap ketedi. Nelikten deseniz aitayyq, tekseruge ilikken jer telimderi anau aitqanday paydagha batyratyn asa tiyimdi jerler emes. Mәse­len, astyqty aimaqtardyng jerin biylik ókilderi men bay-baghlandar әldeneshe jýz myng gektarlap, әldeqashan bólisip alghan.

Al býgingi tekserude jayy­lymdyq pen shabyndyqqa basa mәn berilip otyr. Agenttik tór­a­ghasyna osyny qadap tap­syr­ghan Kәrim Mәsimovting «Qazir auyl sharuashylyghy boyynsha mal jayylymdaryna, shabyn­dyqtargha erekshe nazar auda­rynyzdar, sebebi múnyng bar­lyghy bizding nazarymyzdan tys boldy. Óitkeni mal bolmady, al qazir biz auqymdy baghdar­la­many qolgha alyp jatyrmyz», - degeni tipten qyzyq. Ýkimet basshysy: «Múnyng barlyghy bizding nazarymyzdan tys boldy», - deuimen ne aitqysy kel­di? «Halyqqa bayqamay jer berip qoyyptyq», - degeni me? Qanday memleket jer mәsele­sine «nazardan tys» qaray alady?

Shamasy, keybir sarapshy­lar­dyng pikirine qaraghanda, 90 jyldary jýrip ótken eldegi jekeshelendiru sayasaty bý­ginde qaytadan qaralugha týsetin siyaqty. Qarapayym tilmen ait­qanda, iri óndiris oryndarynda jýrip jatqan jeke men­shikti qaytadan bólisu nauqany endi auylgha da kelui mýmkin.

Eng bastysy, halyqtyng qo­layyna jaqpaytyn osy nauqan Núrsúltan Nazarbaevtyng referendum siyaqty asa «nәzik» sayasatymen de úshtaspay túr. Múny týsindiru ýshin birneshe saualdy tizbektey qoysaq, jet­kilikti sekildi. Auylsharuashylyq maqsatyndaghy jer mәselesi talay jyldan beri kóterilmey kelip, nege dәl býgin kýn tәr­tibine shyqty? Referendumdy birinshi kezekte qoldaugha tiyis auyl halqyn jogharghy biyliktik sayasatqa qarsy qoiydyng astarynda ne bar? Jerdi tartyp alu - onsyz da әreng jan baghyp otyrghan aghayyndy qalay ashyndyrmaydy? Referendumdy dau­ysqa salu nauqanynyng keshe ghana ayaqtalghany belgili. Endeshe, memleket basshysynyng ta­ghy bir 10 jyl taqta otyratyn merzimi anyqtalatyn óliara kezende halyqty biylikke qarsy qoiygha kim qúshtar bolyp otyr? Álde búl halyqpen sanasudan qalghan memlekettik sayasattyng naqúrys núsqasy ma?

Sizding ne úqqanynyzdy qay­dam, al jekelegen sarapshylar jer mәselesining kóteriluin biy­lik­ting óz ishindegi alauyzdyqtyng bir nyshany dep baghalauda. Biraq búl alauyzdyq Astananyng tórindegi Aqordanyng manayyn ghana qyryq pyshaq qylsa bir sәri ghoy, onyng salqyny alys auylda alty saulyq, eki eshkisin talghajau etip otyrghan qara ha­lyqtyng qaq mandayynan tiyetin soqqy bolatyn týri bar.

Qalay bolghanda da, anyrap qalma, aghayyn, jerine ie bol!

«D»

Ghany QALIYEV,

«Auyl» partiyasynyng tóraghasy:

«Bir kezde bizding partiya jer satugha qarsy shyqqan bolatyn. Kim ónim óndiredi - jer soghan tiyesili boluy kerektigin aitqanbyz. «Jer kodeksi» qabyldanar kezde bizge: «Jer ainalysqa týsedi, shash-etekten payda kóremiz. Jer jekemenshikke berilse, onyng kýtimi bolady, qarjyly adamdar jerdi úzaqqa satyp ala alady. Jerdi bankterge qoyyp, nesie alugha bolady», - degen edi.

Býgingi kýni satylghan jerding kólemi resmy týrde 0,7 payyzdy qúraydy.

Bankter jerdi salymgha alyp, adamdargha nesie berip jatqan joq. Qazaqstandaghy 90 payyz jer - memlekettiki. Ol jalgha berilgen. Biraq býgin ony jasyryn týrde ekinshi ret jalgha berushiler bar. Múny nege eshkim teksermeydi?

Meninshe, jer memlekettiki bolghan son, onyng memleketke qaytarylghany, әriyne, dúrys. Biraq ol jer erteng kimge beriledi? Taghy da oligarhtargha ma, bolmasa sharua adamdaryna ma?

Jayylymdyq jerler nege iygerilmey jatyr? Ony jalgha alghandar jalqaulyq tanytty ma nemese ýkimet qoldamaghan son, sharua adamdary jerdi iygere almady ma? Eng aldymen osy mәseleni talqylau kerek! Ókinishke qaray, múny taldaghan eshkim joq. Toqsanynshy jyldan beri jayylymdyq jerding 70 payyzgha juyghy paydalanylmay jatyr, eginshilik jerler men suarmaly jerler azayyp ketti. Múny kim tekserip jatyr? Ghalymdar men auyldy jerlerdegi mamandardyng basyn qosyp, búl mәseleni talqylap jatqan ýkimet joq.

Qazir maldyng 80 payyzy jekemenshikting qolynda. Onyng ózinde birer iri qarasy men sanauly úsaq mal ústaghan halyq malyn qayda aparyp jayaryn bilmey qinalady. Malgha shúrayly degen jerlerdi ang aulap, ermek etu ýshin baylar alyp alghan degen qaueset bar. Onyng anyghy qanday? Shyn mәninde, jer býgin kimning qolynda - búl tegis saralanuy kerek.

Kez kelgen damyghan elde kez kelgen mәsele onyng ishinde jer mәselesi de ghylymy túrghydan qaralady. Bizding elde jer mәselesimen ghalymdar ainalyspaydy, olar búl mәselege tipti qatystyrylmaydy».

Baltash TÚRSYMBAEV,

qogham qayratkeri:

«Jerdi tekseru, esepke alu turaly biz kóp uaqyttan ber aityp kele jatyrmyz. Jerdi jekemenshikke ainaldyrghanymyzgha da onshaqty jyl bolyp qaldy ghoy.

Biraq jer alghanymen, ony qúnarlandyryp, kýtip-baptap, odan týsim tauyp jatqandar sanau­ly. Ózge memleketter siyaqty auyl sharuashylyghy óndirisin damyta almadyq. Múny bizder ýnemi synap keldik. Endi búghan ýkimetting de kózi jetip, sol synnan bir qorytyndy shygharayyn dep jatqan bolar.

Memleket jayylymdyq jerlerdi, mal sharuashylyghymen ainalyspaghan, enbek etpegen, jerdi kýtpegen adamdardan qaytaryp alyp, ony halyqtyng ortaq paydalanuyna beruge tiyis.

Nege deseniz, keshegi újymshar men ken­sharlardyn, bólimshelerding júrnaqtary әli bar. Onda adamdar azdaghan maldaryn baghyp, kýn kórip, ómir sýrip jatyr. Halyq sol azdaghan malyn kóbeytip, mal ónimin óndirumen ainalyssyn, auyl sharuashylyghyn damytsyn.

Eger osy baghytta júmys istese, onda ýkimet dúrys baghytta, al eger «jerdi memleketke aldyq» dep, ertengi kýni ózderining ainalasynda jýrgen alpauyttargha qaytadan bólip beretin bolsa, ýkimetting býgingi isinen esh nәtiyje shyq­paydy. Ýkimet býgin jerge qatysty birinshi qadam jasady, al ekinshi qadamy qanday bolady - ony endi uaqyt kórsetedi».

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 03 (86) 26 qantar 2011 jyl