جەردى بولىسكە سالۋ ناۋقانى قايتادان قوزاتىن ءتۇرى بار
«اگەنتتىك وبلىس اكىمدەرىمەن بىرلەسىپ، بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەرگە تۇبەگەيلى رەۆيزيا جۇرگىزىپ، 2012 جىلعا قاراي ول جەرلەرگە ينۆەنتاريزاتسيا جۇرگىزۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋى كەرەك... قارجى مينيسترلىگى اتالعان ماسەلەنى قارجىلاندىرۋدى شەشۋگە ءتيىس، وسى ماسەلەنى پىسىقتاۋى كەرەك... قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا مال جايىلىمدارىنا، شابىندىقتارعا ەرەكشە نازار اۋدارىڭىزدار، سەبەبى مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس بولدى. ويتكەنى مال بولمادى، ال قازىر ءبىز اۋقىمدى باعدارلامانى قولعا الىپ جاتىرمىز («ءىرى قارا مال ەتىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋ» باعدارلاماسى. - قازتاگ) جانە وسىنىڭ بارلىعىنا جوعارىداعى جاعداي اسەر ەتەدى».
قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆتىڭ قر جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ اگەنتتىگىنىڭ القا ماجىلىسىندە ايتقان سوزىنەن.
قازتاگ. 20 قاڭتار، 2011 جىل
اۋىلداعى اعايىن، نازارىڭىزدا ءجۇرسىن: ەرتەرەك قامدانباساڭىز، جايىلىمدىق جانە شابىندىق جەرىڭىزدەن ايىرىلىپ قالۋىڭىز مۇمكىن. مۇنى جاي ءسوز ەكەن دەپ قالماڭىز: 2010 جىلى 1 ملن 100 مىڭ گەكتار جەر جەكەلەگەن ادامداردان مەملەكەت مەنشىگىنە تارتىپ الىنعان. ال جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا نيەتتەنگەن ۇكىمەت مۇنداي ادىلەتسىز ارەكەتتى بيىل تىپتەن قىزدىرا تۇسپەك.
«اگەنتتىك وبلىس اكىمدەرىمەن بىرلەسىپ، بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەرگە تۇبەگەيلى رەۆيزيا جۇرگىزىپ، 2012 جىلعا قاراي ول جەرلەرگە ينۆەنتاريزاتسيا جۇرگىزۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋى كەرەك... قارجى مينيسترلىگى اتالعان ماسەلەنى قارجىلاندىرۋدى شەشۋگە ءتيىس، وسى ماسەلەنى پىسىقتاۋى كەرەك... قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا مال جايىلىمدارىنا، شابىندىقتارعا ەرەكشە نازار اۋدارىڭىزدار، سەبەبى مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس بولدى. ويتكەنى مال بولمادى، ال قازىر ءبىز اۋقىمدى باعدارلامانى قولعا الىپ جاتىرمىز («ءىرى قارا مال ەتىنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن دامىتۋ» باعدارلاماسى. - قازتاگ) جانە وسىنىڭ بارلىعىنا جوعارىداعى جاعداي اسەر ەتەدى».
قر پرەمەر-ءمينيسترى كارىم ءماسىموۆتىڭ قر جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ اگەنتتىگىنىڭ القا ماجىلىسىندە ايتقان سوزىنەن.
قازتاگ. 20 قاڭتار، 2011 جىل
اۋىلداعى اعايىن، نازارىڭىزدا ءجۇرسىن: ەرتەرەك قامدانباساڭىز، جايىلىمدىق جانە شابىندىق جەرىڭىزدەن ايىرىلىپ قالۋىڭىز مۇمكىن. مۇنى جاي ءسوز ەكەن دەپ قالماڭىز: 2010 جىلى 1 ملن 100 مىڭ گەكتار جەر جەكەلەگەن ادامداردان مەملەكەت مەنشىگىنە تارتىپ الىنعان. ال جەكەشەلەندىرۋ ماسەلەسىن قايتا قاراۋعا نيەتتەنگەن ۇكىمەت مۇنداي ادىلەتسىز ارەكەتتى بيىل تىپتەن قىزدىرا تۇسپەك.
مۇنداي اقپار جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ اگەنتتىگىنىڭ كوللەگيا وتىرىسىندا ايتىلدى. وتكەن جىلى اگەنتتىكتىڭ ايماقارالىق جەر ينسپەكتسياسى جەر زاڭناماسىنىڭ ساقتالۋىنا 6 مىڭ 300 تەكسەرۋ جۇرگىزگەن. 1 ملن 100 مىڭ گەكتار جەردىڭ مەملەكەتكە قايتارىلۋى، مىنە، وسى تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسى بولسا كەرەك. اگەنتتىك توراعاسى ومىرزاق وزبەكوۆتىڭ ءمالىمدەۋىنشە، اۋماعى 95 مىڭ گەكتار بولاتىن 254 ۋچاسكەنى مەملەكەت مەنشىگىنە الۋ شاراسى سوت شەشىمىمەن عانا جۇزەگە اسقان. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ بۇل - وسىنشا ۋچاسكەنىڭ يەسى جەردى ءوز ەركىمەن بەرگىسى كەلمەگەن دەگەن ءسوز.
ءبىر قىزىعى، رەسمي ءمالىمەتتەردە تەكسەرۋدىڭ قانداي تالاپتار بويىنشا جۇرگىزىلگەنى جونىندە ماردىمدى اقپارات جوق. دەگەنمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسىندە «ماقساتى بويىنشا پايدالانىلماعان جەر ۋچاسكەسىن مەنشىك يەسىنەن جانە جەر پايدالانۋشىدان ماجبۇرلەپ الىپ قويۋ» (92-باپ) دەگەن باپ بار. وندا بىلاي دەپ جازىلعان:
اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە نە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا نەمەسە وزگە دە قۇرىلىسقا ارنالعان جەر ۋچاسكەسى ەكى جىل ىشىندە (ەگەر قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا نەعۇرلىم ۇزاق مەرزىم كوزدەلمەسە) ءتيىستى ماقساتىندا پايدالانىلماعان جاعدايلاردا، ونداي جەر ۋچاسكەسى وسى كودەكستىڭ 94-بابىندا كوزدەلگەن تارتىپپەن مەنشىك يەسىنەن جانە جەر پايدالانۋشىدان ءماجبۇرلەپ الىپ قويىلۋعا جاتادى. بۇل كەزەڭگە مۇنداي ۋچاسكەنى يگەرۋگە قاجەتتى ۋاقىت، سونداي-اق دۇلەي اپاتتار سالدارىنان نەمەسە وسىلايشا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرمەگەن وزگە دە ءمان-جايلارعا بايلانىستى اتالعان ۋچاسكەنى ماقساتى بويىنشا پايدالانۋ مۇمكىن بولماعان ۋاقىت كىرمەيدى.
اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتتاعى جەردى تارتىپ الۋعا وسى كودەكستىڭ 93-بابى دا نەگىز بولادى. وندا جەردى ۇتىمدى پايدالانۋ ەرەجەلەرى ورەسكەل بۇزىلسا، ونى پايدالانۋدا اۋىلشارۋاشىلىق جەرىنىڭ قۇنارلىلىعى تومەندەسە، ەكولوگيالىق جاعدايدىڭ ناشارلاۋىنا اكەپ سوعاتىن بولسا، مەنشىك يەسىنەن نەمەسە جەر پايدالانۋشىدان ءماجبۇرلى تۇردە الىناتىنى ايتىلعان.
ەندەشە، مەملەكەت مەنشىگىنە ءماجبۇرلى تۇردە قايتارىلعان جەر كىمدەرگە بەرىلۋى مۇمكىن؟ بۇل اسا وزەكتى ساۋالدىڭ جاۋابى 94-باپتىڭ 4-ءشى تارماعىندا تۇر: وسى كودەكستىڭ 92 جانە 93-باپتارىندا اتالعان نەگىزدەر بويىنشا سوت شەشىمىمەن جەر ۋچاسكەسىن مەنشىك يەسىنەن نەمەسە جەر پايدالانۋشىدان ماجبۇرلەپ الىپ قويعان جاعدايدا جەر ۋچاسكەسىنە مەنشىك قۇقىعى نەمەسە جەر پايدالانۋ قۇقىعى (جەر ۋچاسكەسىنىڭ مەملەكەتتەن ساتىپ الىنعان جالداۋ قۇقىقتارىنا قاتىستى) قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق ءىس ءجۇرگىزۋ جانە اتقارۋشىلىق زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن ساۋدا-ساتتىقتا (كونكۋرستاردا، اۋكتسيونداردا) ساتىلادى.
كونكۋرس پەن اۋكتسيوننىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قالاي جۇرگىزىلەتىنى جالپاق جۇرتقا ءمالىم. اۋكتسيون - اقشالىلاردىڭ ويىنى. كىمنىڭ اقشاسى كوپ بولسا، كىم اكىم-قارالاردىڭ كوڭىلىن تابا بىلسە، اۋكتسيونداعى جەڭىس سونىكى. ويتكەنى جەردى قايتارۋ مەن قايتا ساتۋدى بيلىكتىڭ جەرگىلىكتى تارماقتارى جۇزەگە اسىرادى.
جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جەرگە قاتىستى اۋكتسيونداردان بيىل اياق الىپ جۇرە الماي قالۋىڭىز مۇمكىن. سەبەبى، ءدال وسى قۇرىلىم وبلىس اكىمدىكتەرىمەن بىرلەسىپ، 3 ملن گەكتارداي پايدالانىلماي جاتقان جەردى انىقتاپ قويىپتى. بۇل - 17 مىڭ ۋچاسكە يەسىنىڭ باسى داۋعا تۇسەدى دەگەن ءسوز. بۇل از دەسەڭىز، اگەنتتىك جالپى اۋماعى 1,6 ملن گەكتار بولاتىن 4 مىڭ 900 ۋچاسكەنى يەسىز جەر رەتىندە تىركەگەن.
وسى شارا، ءبىر قاراعاندا، كەدەيلەردىڭ جەرىن تارتىپ الىپ، بايلارعا ۇلەستىرۋ ناۋقانىنا ۇقساپ كەتەدى. نەلىكتەن دەسەڭىز ايتايىق، تەكسەرۋگە ىلىككەن جەر تەلىمدەرى اناۋ ايتقانداي پايداعا باتىراتىن اسا ءتيىمدى جەرلەر ەمەس. ماسەلەن، استىقتى ايماقتاردىڭ جەرىن بيلىك وكىلدەرى مەن باي-باعلاندار الدەنەشە ءجۇز مىڭ گەكتارلاپ، الدەقاشان ءبولىسىپ العان.
ال بۇگىنگى تەكسەرۋدە جايىلىمدىق پەن شابىندىققا باسا ءمان بەرىلىپ وتىر. اگەنتتىك ءتوراعاسىنا وسىنى قاداپ تاپسىرعان كارىم ءماسىموۆتىڭ «قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى بويىنشا مال جايىلىمدارىنا، شابىندىقتارعا ەرەكشە نازار اۋدارىڭىزدار، سەبەبى مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس بولدى. ويتكەنى مال بولمادى، ال قازىر ءبىز اۋقىمدى باعدارلامانى قولعا الىپ جاتىرمىز»، - دەگەنى تىپتەن قىزىق. ۇكىمەت باسشىسى: «مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ نازارىمىزدان تىس بولدى»، - دەۋىمەن نە ايتقىسى كەلدى؟ «حالىققا بايقاماي جەر بەرىپ قويىپتىق»، - دەگەنى مە؟ قانداي مەملەكەت جەر ماسەلەسىنە «نازاردان تىس» قاراي الادى؟
شاماسى، كەيبىر ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، 90 جىلدارى ءجۇرىپ وتكەن ەلدەگى جەكەشەلەندىرۋ ساياساتى ءبۇگىندە قايتادان قارالۋعا تۇسەتىن سياقتى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءىرى ءوندىرىس ورىندارىندا ءجۇرىپ جاتقان جەكە مەنشىكتى قايتادان ءبولىسۋ ناۋقانى ەندى اۋىلعا دا كەلۋى مۇمكىن.
ەڭ باستىسى، حالىقتىڭ قولايىنا جاقپايتىن وسى ناۋقان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ رەفەرەندۋم سياقتى اسا «نازىك» ساياساتىمەن دە ۇشتاسپاي تۇر. مۇنى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن بىرنەشە ساۋالدى تىزبەكتەي قويساق، جەتكىلىكتى سەكىلدى. اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتىنداعى جەر ماسەلەسى تالاي جىلدان بەرى كوتەرىلمەي كەلىپ، نەگە ءدال بۇگىن كۇن ءتارتىبىنە شىقتى؟ رەفەرەندۋمدى ءبىرىنشى كەزەكتە قولداۋعا ءتيىس اۋىل حالقىن جوعارعى بيلىكتىك ساياساتقا قارسى قويۋدىڭ استارىندا نە بار؟ جەردى تارتىپ الۋ - ونسىز دا ارەڭ جان باعىپ وتىرعان اعايىندى قالاي اشىندىرمايدى؟ رەفەرەندۋمدى داۋىسقا سالۋ ناۋقانىنىڭ كەشە عانا اياقتالعانى بەلگىلى. ەندەشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاعى ءبىر 10 جىل تاقتا وتىراتىن مەرزىمى انىقتالاتىن ءولىارا كەزەڭدە حالىقتى بيلىككە قارسى قويۋعا كىم قۇشتار بولىپ وتىر؟ الدە بۇل حالىقپەن ساناسۋدان قالعان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ناقۇرىس نۇسقاسى ما؟
ءسىزدىڭ نە ۇققانىڭىزدى قايدام، ال جەكەلەگەن ساراپشىلار جەر ماسەلەسىنىڭ كوتەرىلۋىن بيلىكتىڭ ءوز ىشىندەگى الاۋىزدىقتىڭ ءبىر نىشانى دەپ باعالاۋدا. بىراق بۇل الاۋىزدىق استانانىڭ تورىندەگى اقوردانىڭ ماڭايىن عانا قىرىق پىشاق قىلسا ءبىر ءسارى عوي، ونىڭ سالقىنى الىس اۋىلدا التى ساۋلىق، ەكى ەشكىسىن تالعاجاۋ ەتىپ وتىرعان قارا حالىقتىڭ قاق ماڭدايىنان تيەتىن سوققى بولاتىن ءتۇرى بار.
قالاي بولعاندا دا، اڭىراپ قالما، اعايىن، جەرىڭە يە بول!
«D»
عاني قاليەۆ،
«اۋىل» پارتياسىنىڭ توراعاسى:
«ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ پارتيا جەر ساتۋعا قارسى شىققان بولاتىن. كىم ءونىم وندىرەدى - جەر سوعان تيەسىلى بولۋى كەرەكتىگىن ايتقانبىز. «جەر كودەكسى» قابىلدانار كەزدە بىزگە: «جەر اينالىسقا تۇسەدى، شاش-ەتەكتەن پايدا كورەمىز. جەر جەكەمەنشىككە بەرىلسە، ونىڭ كۇتىمى بولادى، قارجىلى ادامدار جەردى ۇزاققا ساتىپ الا الادى. جەردى بانكتەرگە قويىپ، نەسيە الۋعا بولادى»، - دەگەن ەدى.
بۇگىنگى كۇنى ساتىلعان جەردىڭ كولەمى رەسمي تۇردە 0,7 پايىزدى قۇرايدى.
بانكتەر جەردى سالىمعا الىپ، ادامدارعا نەسيە بەرىپ جاتقان جوق. قازاقستانداعى 90 پايىز جەر - مەملەكەتتىكى. ول جالعا بەرىلگەن. بىراق بۇگىن ونى جاسىرىن تۇردە ەكىنشى رەت جالعا بەرۋشىلەر بار. مۇنى نەگە ەشكىم تەكسەرمەيدى؟
مەنىڭشە، جەر مەملەكەتتىكى بولعان سوڭ، ونىڭ مەملەكەتكە قايتارىلعانى، ارينە، دۇرىس. بىراق ول جەر ەرتەڭ كىمگە بەرىلەدى؟ تاعى دا وليگارحتارعا ما، بولماسا شارۋا ادامدارىنا ما؟
جايىلىمدىق جەرلەر نەگە يگەرىلمەي جاتىر؟ ونى جالعا العاندار جالقاۋلىق تانىتتى ما نەمەسە ۇكىمەت قولداماعان سوڭ، شارۋا ادامدارى جەردى يگەرە المادى ما؟ ەڭ الدىمەن وسى ماسەلەنى تالقىلاۋ كەرەك! وكىنىشكە قاراي، مۇنى تالداعان ەشكىم جوق. توقسانىنشى جىلدان بەرى جايىلىمدىق جەردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى پايدالانىلماي جاتىر، ەگىنشىلىك جەرلەر مەن سۋارمالى جەرلەر ازايىپ كەتتى. مۇنى كىم تەكسەرىپ جاتىر؟ عالىمدار مەن اۋىلدى جەرلەردەگى مامانداردىڭ باسىن قوسىپ، بۇل ماسەلەنى تالقىلاپ جاتقان ۇكىمەت جوق.
قازىر مالدىڭ 80 پايىزى جەكەمەنشىكتىڭ قولىندا. ونىڭ وزىندە بىرەر ءىرى قاراسى مەن ساناۋلى ۇساق مال ۇستاعان حالىق مالىن قايدا اپارىپ جايارىن بىلمەي قينالادى. مالعا شۇرايلى دەگەن جەرلەردى اڭ اۋلاپ، ەرمەك ەتۋ ءۇشىن بايلار الىپ العان دەگەن قاۋەسەت بار. ونىڭ انىعى قانداي؟ شىن مانىندە، جەر بۇگىن كىمنىڭ قولىندا - بۇل تەگىس سارالانۋى كەرەك.
كەز كەلگەن دامىعان ەلدە كەز كەلگەن ماسەلە ونىڭ ىشىندە جەر ماسەلەسى دە عىلىمي تۇرعىدان قارالادى. ءبىزدىڭ ەلدە جەر ماسەلەسىمەن عالىمدار اينالىسپايدى، ولار بۇل ماسەلەگە ءتىپتى قاتىستىرىلمايدى».
بالتاش تۇرسىمباەۆ،
قوعام قايراتكەرى:
«جەردى تەكسەرۋ، ەسەپكە الۋ تۋرالى ءبىز كوپ ۋاقىتتان بەر ايتىپ كەلە جاتىرمىز. جەردى جەكەمەنشىككە اينالدىرعانىمىزعا دا ونشاقتى جىل بولىپ قالدى عوي.
بىراق جەر العانىمەن، ونى قۇنارلاندىرىپ، كۇتىپ-باپتاپ، ودان ءتۇسىم تاۋىپ جاتقاندار ساناۋلى. وزگە مەملەكەتتەر سياقتى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىن دامىتا المادىق. مۇنى بىزدەر ۇنەمى سىناپ كەلدىك. ەندى بۇعان ۇكىمەتتىڭ دە كوزى جەتىپ، سول سىننان ءبىر قورىتىندى شىعارايىن دەپ جاتقان بولار.
مەملەكەت جايىلىمدىق جەرلەردى، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسپاعان، ەڭبەك ەتپەگەن، جەردى كۇتپەگەن ادامداردان قايتارىپ الىپ، ونى حالىقتىڭ ورتاق پايدالانۋىنا بەرۋگە ءتيىس.
نەگە دەسەڭىز، كەشەگى ۇجىمشار مەن كەڭشارلاردىڭ، بولىمشەلەردىڭ جۇرناقتارى ءالى بار. وندا ادامدار ازداعان مالدارىن باعىپ، كۇن كورىپ، ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. حالىق سول ازداعان مالىن كوبەيتىپ، مال ءونىمىن وندىرۋمەن اينالىسسىن، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتسىن.
ەگەر وسى باعىتتا جۇمىس ىستەسە، وندا ۇكىمەت دۇرىس باعىتتا، ال ەگەر «جەردى مەملەكەتكە الدىق» دەپ، ەرتەڭگى كۇنى وزدەرىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەن الپاۋىتتارعا قايتادان ءبولىپ بەرەتىن بولسا، ۇكىمەتتىڭ بۇگىنگى ىسىنەن ەش ناتيجە شىقپايدى. ۇكىمەت بۇگىن جەرگە قاتىستى ءبىرىنشى قادام جاسادى، ال ەكىنشى قادامى قانداي بولادى - ونى ەندى ۋاقىت كورسەتەدى».
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 03 (86) 26 قاڭتار 2011 جىل
