Ótken ghasyrdyng 60-jyldarynda, baytaq elding beybit ómiri kezinde Qazaq KSR Ministrler Kenesining tóraghasy J.Tәshenev jalghyz ózi Ortalyqtyng qyspaghyna tótep berip, Saryarqanyn bes oblysynyng aumaghyn Reseyge bergizuden aman saqtap qaldy. J.Tәshenevting arqasynda Qazaqstannyng qúramynda qalghan jer mólsheri 565,4 myng sharshy shaqyrym nemese qazirgi Qazaqstan Respublikasy aumaghynyng besten bir bóligi. Eger sol kezde Júmabek Ahmetúly Ortalyqtyng ait­qanynan shyqpay, kórshi respublikagha atalghan bes oblysty bere salghanda, Resey Federasiyasynyng qúramyna qarapayym eseppen 3,7 million adam (1999 jylghy halyq sanaghy boyynsha) ketip qalar edi. Al búghan Týrikmen­stangha ketkeli túrghan kendi Manghyshlaqty, Ontýstik Qazaqstannyng Ózbekstangha taghy da bergizgeli túrghan ýsh audanyn Tәshenev bergizbey, Qazaqstannyng qúramynda saqtap qaldyrghanyn qossanyz, onda Júmekenning býgingi tәuelsiz Qazaqstan Respublikasy tarihyndaghy róline qazirgi úrpaq layyqty baghasyn berui tiyis.

Ótken ghasyrdyng 60-jyldarynda, baytaq elding beybit ómiri kezinde Qazaq KSR Ministrler Kenesining tóraghasy J.Tәshenev jalghyz ózi Ortalyqtyng qyspaghyna tótep berip, Saryarqanyn bes oblysynyng aumaghyn Reseyge bergizuden aman saqtap qaldy. J.Tәshenevting arqasynda Qazaqstannyng qúramynda qalghan jer mólsheri 565,4 myng sharshy shaqyrym nemese qazirgi Qazaqstan Respublikasy aumaghynyng besten bir bóligi. Eger sol kezde Júmabek Ahmetúly Ortalyqtyng ait­qanynan shyqpay, kórshi respublikagha atalghan bes oblysty bere salghanda, Resey Federasiyasynyng qúramyna qarapayym eseppen 3,7 million adam (1999 jylghy halyq sanaghy boyynsha) ketip qalar edi. Al búghan Týrikmen­stangha ketkeli túrghan kendi Manghyshlaqty, Ontýstik Qazaqstannyng Ózbekstangha taghy da bergizgeli túrghan ýsh audanyn Tәshenev bergizbey, Qazaqstannyng qúramynda saqtap qaldyrghanyn qossanyz, onda Júmekenning býgingi tәuelsiz Qazaqstan Respublikasy tarihyndaghy róline qazirgi úrpaq layyqty baghasyn berui tiyis.

Al eger Soltýstik Qazaqstannyng bes oblysynyng saqtaluyn býgingi tәuelsiz elimizding әleu­mettik-ekonomikalyq damu satysyna saraptap qaraytyn bolsaq, Júmekeng jasaghan erlik pen qaysarlyqtyng mәni men manyzyn eshtenemen salystyru jәne ólsheu mýmkin emes! Sonyng nәtiyjesinde qazirgi Qazaqstan Soltýstik Amerika (AQSh pen Kanadanyng soltýs­tigi), Europada (Fransiya, Ukraina jәne Resey­ding ontýstigi), ontýstik jarty shar (әsirese Argentina jәne Avstraliya) qosqandaghy býkil әlem­dik jetekshi astyqty alqap atanyp, joghary sapaly astyqty daqyldardy mol óndiretin memleketke ainaldy.

Júmekenning últtyng betkeústar mәdeniyet jәne әdebiyet qayratker­lerine Almatynyng tórindegi jana ýiden pәterler bergizip, ony «Qazaq auyly» atandyrghanyn, (ózimizding pysyqaylardyng Mәskeuge jibergen «domalaq aryzynda Tәshenevti «últshyldyqty kózdeushi» degen), «Qazaq әdebiyeti» men sol kezdegi «Sosialistik Qazaqstan» gazet­terin audarma basylym boludan saqtap qalghanyn oqyrman qauym jaqsy biler deymiz. Jalpy, J.Tәshenevting boyynda erekshe bir qasiyet bar. Búl - Atameken mәse­lesine tiyisti ótkir problemalardan qashqaqtamau, qayta soghan bel sheship kirisu, sonyng ong sheshimin tabu. Eger kenes ýkimeti kezinde qalyptasqan qatang partiyalyq tәrtip pen internasionaldyq mәselelerdi algha tartatyn bolsaq, Júmeken­ning osynday batyldyghy men ójettigi erte me, kesh pe ózine qarsy qoldanylatyn sol kezdegi sayasy jýiening shoqpary bolatynyn ol bilmedi emes, bildi. Soghan qaramastan Júmekeng sayasy jýiemen emes, sol kezde qalyptasyp, kýsh alyp bara jat­qan shovinizmmen kýresti, sol ýshin partiya­nyng «Kenes Odaghynda barlyq últtar men úlystar teng qúqyly» degen qaghidasyn Mәs­keu sheneunikterine qarsy qoldandy, óz últynyng esesin eshkimge de jibermeuge tyrysty. Osy túrghyda Júmekeng taqqa jarmasqan masap qughan sheneunik emes, qayta óz eli men jer mәsele­sinde namysty qoldan bermey­tin, qajet bolsa, sol ýshin joghary lauazymdy qyzmetti qiyp ketuge әzir túrghan nar túlghaly azamat edi. Shyndyghynda solay boldy da. Shirkin, osynday qasiyet qazirgi tәuelsizdik alghan shaghymyzda joghary lauazymdy, taqqa jabysyp qalghan qazaq sheneu­nik­te­rinde jetispeytini tipti óki­nishti-aq! Shyntuaytyna kelsek, Tәuelsizdik túghyry әrbir basshydan zor yjdaghattylyqty, óz últyna qamqorshy boludy qajet etetin jauapty memlekettik is. Ókinishtisi, osynday qayratker­ler­ding sausaqpen sanalatyny, olardyng óz boylarynda últtyq namys pen últtyq mәselelerge nemqúraydy qarauy qazaq últy ýshin qauipti ýrdiske ainalyp bara jatyr.

Júmabek Tәshenev ómir keshken kezenning ereksheligi - ol qyzmet jasaghan jyldardyng jeke bir adamnyng ghana emes, býkil halyqtyng basyna týsken iydeologiyalyq zobalan, partiyalyq demokratiyany býrkemelep, astyrtyn jasalynghan imperiyalyq pighyldyng shekten shyqqan shyrqauy edi. Júmekeng ghúmyr keshken dәuir úly Abaydyng kezindegidey; «Nikolay qúlap ólgen son... «azabyn taghy da tartqyzghan» tektini túqyrtqan, jarymestilerdi qútyrtqan qazaq dalasyndaghy qúbylystar men ózgeristerding qazaq ýshin jaghymsyz kórinisi bolatyn. Ókinishtisi, qazaqtyng basyna týs­ken osynday zobalandar qay kez bolsyn qaytalanyp otyratyny. Sonda oigha keletini, ómirding nebir qiyn-qystau kezenderin tarih tek qana bizding últtyng peshene­sine jazyp qoyghan ba eken degen zandy súraq tuyndaydy.

Júmabek Tәshenevting biylikke keluining ózinde de zandylyq bar. Soghys­tan keyingi auyr kezendi barshamyz tarihtan jaqsy bile­miz. Sol kez Júmekeng zamandastary aldynda Kenes ýkimetining Alash arystaryn repressiyagha úshyratuy sanadan da, kózden de ghayyp bola qoymaghan tús edi. Alashtyqtardyng oryndalmaghan armandary sol kezdegi úrpaqqa amanat etip qaldyrylghanday kórinetin. Sol sebepti bolar, soghystan keyingi qazaq úl-qyzdary bilim alugha jan saldy, sol ýshin qoldaghy mýmkindikti barynsha paydalanugha tyrysty. Júmabek Tәshenev te búl ýrdis­ten shet qalmady. Kezinde Re­sey­­ding Voronej qalasyndaghy institutty tәmamdaghan Júmekeng ekonomist mamandyghyn alyp el­ge oraldy. Júmekeng qay salada istemesin, әrqashan júmys­ta ózi­ne de, ózgege de qatang talap qoya bildi, tapsyrmany mýltikisiz oryndau Tәshenev ýshin aksioma bolatyn. Eng bastysy, adamdargha sene bilu, olardyng kýsh-quatyn tolyq paydagha asyra bilu Júmekeng ýshin ómirlik kredogha ainaldy.

1952 jyly J.Tәshenev Aqtóbe oblystyq partiya komiytetining birinshi hatshylyghyna saylandy. Múnday jauapty qyzmetke Júmekeng tas-týiin dayyn edi. Lauazymdy qyzmetting týrli satylarynan sýrinbey ótken J.Tәshenev endi eshkimge jaltaqtamay, ómirden jighan-tergen tәjiriybe­sin qoldanugha jәne qanday da bir kýrdeli mәselelerdi jýzege asyrugha mýmkindik aldy.

Sonyng mysaly retinde Aqtóbe oblysynda J.Tәshenev je­tekshilik etken jyldary qara metallurgiya, himiyalyq, tamaq jәne jenil ónerkәsipter qaryshtap damydy. Respublikada jasalyn­ghan teri jәne ang terisinen jasalghan syrt­qy kiyimderding jartysynan astamy Aqtóbe kәsip­oryndarynyng ýlesine tiydi. Jyldan-jylgha et jәne et ónim­derin óndiru arta týsti. Ónerkә­sip­ting jal­py ónimi 3 esege, kýrdeli qarjy bólu 2,4 milliard sommagha jetti.

1955 jyly Júmabek Tәshenev Qazaq KSR Jogharghy Kenesi Prezidiumynyng tóraghasyna saylandy. Múnday lauazymgha jetuding ózindik sebebi bar edi. 1955 jyldyng basynda N.Hrushev pen P.Bulganin bastaghan Kenes ýkimetining delegasiyasy Ýndis­tangha bara jatqan saparynda Aqtóbede ayaldady. Ol kezde Mәskeuden Shyghysqa qaray úshatyn barlyq úshaqtar Aqtóbege qonyp, janarmay qúiyp alatyn. Memleket delegasiyasy toqtaghan az uaqyttyng ishinde obkomnyng birinshi hatshysy J.Tәshenev qonaqtargha syy kórsetip qoymay, oblystyng barlyq jetistikteri­men tanystyryp ýlgerdi. Ferroqorytpa zauytyna aparyp, auylsharuashylyq ozattarymen kezdestirip, ýlken iskerlik tanytty. Sol joly elding eki birinshi basshylary Aqtóbe oblysynyng bilgir ekonomist, jas birinshi hatshysynyng iskerligine, bilimdiligine, tap­qyrlyghyna, halyq arasynda asqan bedeline tәnti boldy. Ári Kremlige sol kezde ózderining yqpalynan shyqpaytyn bilgir basshy tandau kerek edi. Ortalyq basshylarynyng oilamaghan jerden Tәshenevpen kezdesui osy mәselening týiinin sheshkendey boldy.

Taghy bir aita ketetin jaghday, 1953 jylghy qyrkýiek plenumynyng aldynda Ortalyq partiya komiyte­tinde ótken Býkilodaqtyq partiyalyq keneste J.Tәshenev­ting sóilegen sózi Hrushevke qatty әser etken edi. Keyinnen N.Hrushev Júmeken­ning sol ke­nes­­tegi sózining mazmúndy jerle­rin 1953 jyldyng Ortalyq partiya komiytetining qyrkýiek plenumyndaghy bayandamasyna qosqany da mәlim. Osynday jaghymdy әser­ding sebebi bolar, Mәskeuding yqpalymen Júmeken­ning respublika basshylyghyna kelu dәuiri bastaldy.

Ádette joghary lauazymdy júmysqa kelgen keybir sheneu­nik­ter onday qyzmette tynysh otyryp, jan baqqandy únatady. Sóitip, ol orynda neghúrlym úzaq otyrugha tyrysady. Múnday jansaq pikir Júmekenning býkil bolmysyna jat edi. Árbir Odaqtas respublikalar Jogharghy Kenesi Prezidiumynyng tóraghalary birden KSRO Jogharghy Kenes Prezidiumy tóraghasynyng orynbasary bolyp sanalatyn. Jәne kezek boyynsha Mәskeuge baryp tóragha mindetin atqaryp otyratyn. Júmekeng Mәskeuge kelgen sayyn birshama sharualardy tyndyrugha mýmkindik aldy. Ol eng әueli Bauyrjan Momyshúlyna jәne Rahymjan Qoshqarbaevtargha Kenes Odaghynyng batyry ataghyn alyp berudi qolgha aldy. Birde Mәskeuge barghan kezekti saparynda J.Tәshenev Bauyrjan aghamyzgha sol ataqty alyp beru ýshin qabyldaugha marshal Konevti shaqyrady. Jay shaqyrmay, ony resmy qabyldap, resmy týrde әngimelesedi. Múnday kezdesulerge nemqúraydy qaraytyn marshal Konev, Júmekeng úsynysyna kelispedi. Sol bir aghattyqty týsingen Júmeken, keyinnen tanystaryna aghynan jarylyp, «ataghy jer jaratyn marshal Konevti resmy emes, qazaqsha qazy-qartamen, oghan tir­kestire armyan koniyagi jәne Almaty aportymen qarsy alghanda, mәselening bәri sheshilip ketushi edi», - dep ókinish­pen aitqan әngimesin kóptegen jora-jol­dastary osy kýnge deyin aityp jýredi.

Respublika Ministrler Ke­nesine tóragha bolyp beku Qazaqstan ekonomikasynyng órge basu shaghymen túspa-tús keldi. Tynnyng iygeriluine baylanysty respublika oblystarynyng da qanaty kenge jayyldy. Kóptegen oblys ortalyqtarynda auyr industriya oshaqtary men zauyt-fabrikalar boy kótere bastady. Sonday kәsiporyndardy basqaru ýshin ortalyq óz kadrlaryn ornalastyryp, solargha keng jol ashty. Olardyng bәri bolmasa da keybireuleri qyzmet ornyn óz maqsattaryna paydalanudy kózdep kelgender edi. Jәne onday basshylar jergilikti kadrlardy nazarlaryna ilmedi de. Respublika basshylyghy osynday jaghdaydy eskere kele, Qazaq KSR Ministrler Ke­nesining tóraghalyghyna ór minezdi әri ekonomist jas J.Tәshenevti taghayyndady. Búl óte dúrys sheshim edi.

Auyr ónerkәsip salasynda qazaq kadrlarynyng tapshylyghyn eskere otyryp, Respublika Ýkimeti soltýstik aimaqtarda joghary oqu oryndaryn asha bastady. Sonyng biri Pavlodar industrialdy instituty edi. Almaty jәne Qaraghandy poliytehnika instituttarynyng rektorlyghyna jergilikti kadrlar taghayyndaldy. Sóitip, qazaq jastarynyng tehnika mamandyghyn mengeru­lerine alghyshart jasalyndy.

J.Tәshenev Ministrler Ke­ne­­si­ne tóraghalyq etken 11 aidyng ishinde respublikalyq óner­kәsipting jalpy ónim óndirui 104,2 payyzgha oryndaldy, temir jәne hrom keni, kokstelgen kómir, sho­yyn, bolat, qara metall, qorghasyn, sink, jez jәne temir jabdyqtary jospardan tys óndirildi. Osy kezde kónilge medet bolatyn jaghdaylarmen birge Qazaq KSR basshylyghyn alandatatyn mәseleler ayaqqa oralghy bola bastady.    Mәskeu­ding ýy ishinen ýy tiktirip, ortalyghy Selinograd bolghan Tyng ólkesin qúruyn respublika basshylyghy búl aimaqty damytudyng jospary dep týsingenmen, is jýzinde olay bolmay shyqty. Ortalyqtyng kózdegen Tyng ólkesining astyqty bes oblysyn Reseyge yn-shynsyz bergizu mәselesi aiqyndala bastady.

Ol ýshin Tyng ólkesi birinshi basshylarynyng bәri birdey Mәs­keuding búiryghymen taghayyndaldy. Kremliden qoldau tauyp otyrghan Tyng ólkesi basshylary derbes odaqtas respublika bolyp sanalatyn Qazaq KSR basshylyghyn formalidi týrde ghana moyyndap, esep-qisaptaryn tek qana Mәskeuge beretindi shyghardy. Teketiresting kókesi endi bastaldy.

Talay ret J.Tәshenev Tyng ólkesi partiya komiytetinin birinshi hatshysy T.Sokolov pen ólkelik atqaru komiytetining tóraghasy V.Maskevich­terdi sabasyna týsi­rip, el men jerding kimdiki ekenin olargha toqpaqtap týsindir­genmen, «Kýshtining arty diyirmen tartady» degendey, olar alghan bet­terinen qayta qoymady. Qayta olar, N.Hrushevke tikeley shyghyp, J.Tәshe­nev­ting ózderine qyspaq kórsetip, qalypty júmys isteuge mýmkindik bermey jatqanyn aityp, shaghymdanumen boldy.

Aqyry búl tartys ayaqtalar shaq tughanday edi. Tyng ólkesi aumaghyn Reseyge týpkilikti bergizu mә­selesin sheshu ýshin N.Hrushev Almatydan D.Qonaev pen J.Tәshe­nev­­terdi shaqyrtty.

Búl arada osy oqighagha baylanysty mynaday boljam aitugha bolady. Birinshiden, respublikanyng eki birdey basshysy ózderin Mәskeu­ge ne ýshin shaqyrtyp jatqanyn ishtey sezdi. Sondyqtan kimning qanday kózqarasta bolatyny aldyn ala oilastyryluy da yqtimal. Sondyqtan bireui tәuekelge baryp, N.Hrushevke qarsy túruy tiyis edi. Ondayda bireui sózsiz júmystan alynsa, ekinshisi sol baghyttan taymay, elding tútastyghyn saqtau jolynda enbek etui qajet degen keli­simge keluleri yqtimal. Biraq ssenariy men jymysqy әre­ketting bәrin Nikita Sergeevich­ting ózi búzyp, kimmen qalay astyrtyn kelisim jýrgizgenin qalaysha aityp qalghanyn angharmay qaldy. Ýnemi asyghys sheshim shygharugha daghdylanyp qalghan ol: «Jedel sheshetin mәsele respublikanyng jer kólemi. Joldas Qonaev búghan qarsy emes dep, Júmekeng ýshin júmbaq bolghan mә­selening betin ashyp tastady. Endigi jerde býkil Kenes Odaghy basshylyghyna jalghyz Tәshenev qarsy túrugha tura keldi. Sәl ýnsizdikten keyin sózin jal­ghastyrghan Hrushev: «Júmabek Ahmetovich, endi Sizding pikirinizdi bilsek» degende Júmekeng ózine tәn sabyrlylyqpen: «Nikita Sergeevich, búl mәselening sheshilui bylay túrsyn, tipti kýn tәrtibine qoyyluyna ýzildi-kesildi qarsymyn!» dep kelispeytinin bildirdi. Múnday jauapty kýtpegen N.Hrushev ashugha bulyqqany sonshalyq, ne aitaryn bilmey, úzaq ýnsizdikten keyin: «Búl mәsele Sizding qúzyrynyzda emes, ony Ortalyq partiya komiyteti ózi sheshedi» degennen basqa eshtene aita almady.    Qabyldaudan shyqqan Jú­me­kendi kýtip alghan Diymeken: «Áy Júmeke, jýrek jútqan batyrsyz-au» dep bauyryna qysqannan basqa amaly qalmady.

Búl kezdesuden Júmekeng sózsiz jenispen shyqty. Elining túastyghyn saqtap qaluda qanday erlik jasaghanyn Júmekeng birden týsindi me joq pa, ol jaghy bizge beymәlim. Biraq, KSRO basshylyghymen taytalasyp, onyng aitqanyna kónbeuding nemen ayaqtalatynyn Júmabek Ahmetúly sezbedi emes, sezdi jәne Ortalyqtyng qanday da bir sheshimine tas týiin dayyn bolatyn.   Eng bastysy osyndayda janyna batqany, keybir jora-joldastar men tamyr-tanystardyng Júmekennen boylaryn alystata bastaghany edi. Sonda Qazaqstannyng osynshama jerining tútastyghyn kimder ýshin, ne ýshin saqtaugha basyn tikti? Bir ózin kim­nen bolsa da, qalay bolsa da arashalap qalugha Júmekenning qau­qary da, bilimi de jeter edi. Júmekeng býkil bolmysynan birbetkey, al­ghan baghytynan qaytpaytyn naghyz qayratker edi, sondyqtan ózi aitqanday: «Men elimning jerin taqqa aiyrbastamaymyn» deui teginnen-tegin aitylmaghan. Búl últjandy azamattyng sózi, ójet adamnyng kózqarasy, tektilikting belgisi.

TÁShENEVTI ÚLYQTAU - ÚRPAQTAR PARYZY

Dýniyejýzine yqpaly jýrip túrghan alyp memleket - Kenes ýkimetining taraghanyna da 20 jylday uaqyt bopty. Sol memle­ketting qúramyndaghy 15 odaqtas respublikalar qazirde óz aldyna ýy tigip, әlem kartasynda tәuelsizdigin jariyalaghan on bes derbes memleket bolyp, ózderi tandaghan baghytpen ómir keshude. Qarap otyrsaq, sol kezde dýniyege kelgen sәbiyler azamat bolyp, ondy-solyn ajyratatyn jaghdaygha jetti. Qazirgi jastar búrynghy Kenes ýkimeti jayly jariyalanymdardan oqyp, ata-analarynyng әngimelerin esti­genderi bolmasa, qúrdymgha ketken memleket turaly týsinikteri shamaly. Áriyne, ótkenge tas laqtyryp, ony jamanday beruden aulaqpyz. Kenes ýkimetining kólenkeli jaghymen birge, onyng býgingi kýni tәjiriybede qoldanatyn tiyimdi jaqtary az bolmasa kerek. Sol sebepti tarihtyng ótkenine taldau jasau arqyly onyng aqiqatyna kóz jetkizgen lәzim. Onyng bir joly týrli jiyndar men konferensiyalar ótkizip, ótken kezenning jaghymdy jaghyna mәn berip, kem-ketikterine taldau jasau arqyly, aqiqatqa jete alamyz.

Sonday sharalardyng biri - belgili qogham qayratkeri, últymyzdyng birtuar azamaty J.A.Tәshenevting endi tórt jyldan song toylanatyn 100 jyldyghyna oray ótkiziletin «J.Tәshe­nev­­­ting azamattyq erligi jәne qazirgi kezdegi patriottyq tәrbiye» atty respublikalyq ghylymiy-praktikalyq konferensiya bolar edi.

Esterinizge sala ketelik, 1998 jyldy «Últtyq tarih jyly» dep jariyalandy. Osy tarih jylynda ghalymdarymyz bizding jyl sanauymyzdan da ary baryp, bergisin azat elimizding tarihymen ayaqtap, barlyq qalalarymyzda iri-iri konferensiyalar ótkizip, búryn zerttelmegen nebir kólemdi tariyh, әdebiyet, etnografiya, mәdeniyet jónindegi sýbeli enbekterin kóp tomdyq aka­demiya­lyq kitaptar etip shyghardy. Sózsiz, búlardyng bәri - jýzege asyryl­ghan iygilikti sharalar.

Alayda, osy atauly jyldan ke­yin bir mýshel uaqyt ótse de, memle­ketshildik pen patriottyqtyng asqan ýlgisin qylyshynan qan tamghan Kenes ýkimeti kezinde kórsete bilgen Júmabek Ahmetúly Tәshe­nev­ting qaysarlyghy men batyldyghyna nege ekeni belgisiz tiyisti baghasy berilmey keledi.

Jat elderding kórnekti qay­rat­kerleri Petr birinshi, Djordj Vashing­ton t.b. túrmaq ejelgi qúldar kóterilisining kósemi Spartakty bir júma oqytatyn bizding tariyh, basqa enbekterin aitpaghanda, múnayly Manghystaudy, maqtaly ontýstikti, astyqty alqap teriskey bes oblysty jal­ghyz ózi qorghap qalghan J.Tәshe­nev­ting atyn da jazbaghandyqtan, nebir ghalymdarymyz ben joghary lauazymdaghy sheneunikter­ding kópshiligi últtyq qaharmanymyzdyng erligi túrmaq onyng kim ekenin de bile bermeydi.

Elimizdi shiyrek ghasyr basqarghan D.A.Qonaev aitqan «jýrek jútqan, kózsiz batyrymyz» - Júmekendi óz hal­qynyng bilmeui әr qazaqtyng últtyq namysyna syn, sýiegine tanba ekeni ashy da bolsa aqiqat. Tipti keybir ziyalylarymyzdyng ózi Júmabek degendi «Júmabay Tәshenov» dep qatelesip aitatyny da ýi­renshikti jaghdaygha ainaldy. Búl degeniniz otarshyldyq sayasattyng biylikten ketkenimen sanadan ket­pegenining naqty kórinisi.

J.Tәshenevti bilmeyinshe, eli­mizdi ún eksporttaudan birinshi, astyq eksport­taudan aldynghy bestikke kirgizgen «Tyng iygeru» jobasynyng da, jiyrma Beligiya syiyp ketetin alty oblysty Reseyge birjolata qosylyp ketuden saqtap qalghan tarihyn da tanyp bilu esh mýmkin emes. Elinin, jerining ótkenin sezinbey, onyng erlikke, órlikke toly tarihyn bilmey otanshyldyq sezimdi oyata almaymyz. Shyndyghynda, biz Júmabek Tәshenevke kerek emespiz. Kerisinshe, Júmekenning erlikke toly asqaq ruhy «ghalamdyq sanagha» bet búrghan bizding qoghamgha auaday qajet әri jastarymyzdyng jýregine de osynday últtyq ór ruhty sinire biluimiz qajet.

Sondyqtan Júmekene baylanysty ótetin jiyndarda aitylatyn oilar men úsynystardyng naqty iske asyryluy ýshin, eng birinshi kezekte biyldan qaldyrmay J.Tәshenevting ómiri men qyzmetine resmy týrde tarihiy-sayasy baghasynyng beriluine qol jetkizuimiz kerek. Osynyng bәrin ghylymy týrde saraptap-zerttep, mektep oqulyqtaryna, joghary oqu oryndarynyng baghdarlamalaryna kirgizip, memlekettik basqaru akademiyasyndaghy bolashaq sheneu­nikterge «Tәshenev taghylymy» atty dәrisi mindetti týrde oqytyluy tiyis.

Jalghyz osy Astanamen toqtalyp qalmay, elimizding barlyq iri qalalarynda jәne joghary oqu oryndarynda «J.A.Tәshenevting qazaq tarihyndaghy orny» degen taqyrypta ardaqty azamattyng ómiri men qyzmetine taldau jasalyp, ghylymiy-tәjiriybelik konferensiyalar ótkizgen jón. Astanadaghy joghary oqu oryndarynyng birinen «Tәshenevtanu» ghylymiy-zertteu ortalyghy ashylsa, núr ýstine núr bolar edi. Sonda ghylymmen ainalysatyn jastarymyz J.Tәshenevting sayasatker, ekonomist, patriottyq, qayratkerlik qyrlary men qosa tyng iygeruding búryn beymәlim bolyp kelgen qúpiyalaryn tolyq zerttep, tariyh, sayasattanu ghylymdaryna da zor ýles qosylar edi, әri jas ghalymdarymyzgha da búl týreng týspegen tyng taqyryptar bolar edi.

Últymyzdyng maqtanyshy bolatyn arysymyzdyng atyna Astananyng tórinen jәne basqa da iri qalalarymyzdan úzyn da keng danghyldar men kósheler berip, tendessiz erligine say sәuletti de zәulim eskertkishter túrghyzatyn uaqyt jetti. Últynyng erligine, tarihyna, ruhyna ainalghan Júmekenning barlyq ómirinen tolyq derekter men syrlar shertip túratynday bas qalamyzdyng qaq ortasynan, әri ózining kindik qany tamghan tughan jerinen jan-jaqty maghlúmattar beretin mәdeny oryn ashylsa deymiz.

Osy rette Jambyl oblysyndaghy soghys jәne enbek ardageri Ábdilda Álmúqanov aghamyzdyn: «Tәshenevting esimimen atalatyn joghary dәrejeli orden shygharylsa, Tәshenevke «Halyq qaharmany» ataghy berilse» degen úsynysyn iyisi qazaqtyng barlyghy qoldaytynyna esh kýmәn joq. Olay bolsa, osynday asyldarymyzdy ardaqtay bileyik.

Meyram Bayghaziyn,

jurnalist

Astana qalasy.

«Jas Alash» gazeti