Ótkende Qytayda sayasy oqytu lagerleri men týrmelerde bolyp, bosap shyqqan qazaq azamattary Almatyda bas qosyp, dóngelek ýstel ótkizgen edi. Atalghan jiyngha biz de baryp, Qytayda sayasy oqytu lagerlerinde bolyp, bosap shyqqan azamattardyng әngimesin tyndap qaytqanbyz.

Osyghan deyin «Abai.kz» aqparattyq portalynda Qytaydyng sayasy lagerlerinde bolyp kelgen Qazaqstan azamattary: Qayrat Samarhan men Aman Janseyitting bastan keshken qiyndyqtary jayly jazghan edik.

Endigi kezek - Gýlziya Mógdinqyzy jayly bolmaq. Qytayda 6 aiday uaqyt qamauda bolgan ol basynan keshken jaytty bizge bayandap berdi.

Gýlziya Mógdinqyzy. Qytayda 6 ay qysymda bolyp kelgen. Kýieui QR azamaty:

- Men Gýlziya Mógdinqyzymyn. Qytaydyng Altay aimaghynan kelgenmin. Ózim Qytay azamatymyn. Joldasym Qazaqstan azamaty. 2017 jyldyng mausymynda osy jaqqa kóship kelgenmin. Sosyn qyrkýiek aiynda qújattarymnyng mәselesimen Qytaygha qayta barugha tura keldi. Shekaradan óte sala saqshylar pasportymyzdy jiyp aldy. 10 kýnnen keyin men keri qaytatyn boldym. Ol kezde pasportymdy qaytaryp berdi. Biraq, «1 aidyng ishinde qaytadan kelip, tirkelip ketuing kerek» dedi.  Men: «Ózim ghana keleyin. Eki balam kelmey-aq qoysyn» dep em, oghan kónbedi.

Sodan, 1-toqsannyng demalysy kezinde, 30-qazan kýni men eki balamdy alyp, qaytadan Qytaygha bardym. Búl joly pasportym  men telefonymdy alyp ketti. Telefonymdy týnimenen tekserip, ertesinde qaytaryp berdi. Biraq, qújattarymdy bermedi. «Áli tekserip jatyrmyz. Biraz uaqyt osynda bolasyz» dedi.  Sodan men: «Balalardyng mektepke baratyn uaqyty boldy. Qaytuym kerek» dedim. «Oghan uayymdamanyz, balalarynyzdy osy jerge mektepke kirgize túramyz. Qazir sizge shyghugha bolmaydy. Siz shetelding baghdarlamasyn alyp kelgensiz. Sondyqtan telefonynyzdy tekseremiz» dedi.

Balalarymnyng synybyndaghy ata-analardyng «uatsap» toby bar edi. Sony syltau etip ústady. Eki balammen sol jaqtaghy búrynghy auylymda túrdym. Balalarymdy ózderi qújattaryn rettep, búrynghy mektepterine qayta kirgizdi. Men eshqanday qújat tapsyrghan joqpyn.

Biraz uaqyttan son, myna jaqtaghy múghalimderi izdeu salyp, kýieuime habarlasqan eken. Jergilikti auyldyng basshylarynan Qazaqstangha baryp, balalardyng mektebin rettep keluge rúqsat súradym.  Maghan 15 kýn ghana rúqsat berdi. Balalarym sonda qaldy. «Eger 15 kýnde kelmesen, óz obalyng ózine» dep qorqytty.

Jeltoqsannyng 25-i kýni týngi saghat 12:00 shamasynda saqshylar maghan telefon soqty. Men telefongha jauap bermey qoydym. Saghat 12:30 mólsherinde qaqpadan yrshyp týsip, terezeni qaqty. Men: «Ne boldy?» dep em, «Kiyimindi kiyip, dayyndalynyz. Bir júmystar bar» dedi.

Qasymda kishkene balam bar edi. Ýlken úlym jataqta jatyp oqityn. Balamdy jalghyz qaldyra almaytynymdy aittym. Balamnyng qasyna bir saqshyny qaldyrdy.

Polisiya mәshiynesine otyrghyzyp alyp, bolinisagha apardy. Sol jerde tekseruden óttim, bastan-ayaq. Ol kezde mening ayaghym auyr bolatyn.  Biraq, polisiyagha ol turaly aitpaghan em. Sodan mening ayaghym auyr ekenin bildi de, meni qaytadan ýige әkelip tastady.

Balamdy emes, bauyrymdy tandadym!

Sol oqighadan eki kýn ótkende, auyldaghy balalargha jauapty bir hanzu men bir qazaq, ekeui ýige keldi. «Sizding myna balanyz bizding sayasatqa qarsy. Sizding ýsh balanyz bar. Qazir myna balany tuugha bolmaydy» dedi.

«Men Qytaydan kótergen joqpyn. Búl - Qazaqstan azamatynyng balasy. Ol jaqta eshqanday shekteu qoyylmaydy.  Men balany búl jerde bosanbaymyn. Bosansam, Qazaqstangha baryp bosanamyn. Sizderge eshqanday qateri bolmaydy» dep edim, sózimdi tyndaghan da joq. «Siz әli bizding elding azamatysyz. Bizding elding tәrtibine boysynuynyz kerek. Áytpegende kesiri ózinizge tiyedi» dedi.

Men qasarysyp túryp aldym. Eshqanday abort jasatpaymyn dedim. Búlar kýnimen, týnimen kelip mazalay berdi. Onysyna da kónbedim.

Negizi búlar ózi týngi 00:00 men 01:00-den asa júmys isteydi. Sodan taghy týnde mashinamen keldi. Men kishkene balamdy salyp aldym. Auyl basshylary otyratyn kensege bardyq.

Mening ol jaqta jalghyz agham bar. Ózi auyldyng imamy. Ýlken sayasy qúryltaylargha qatysyp jýrgen. Qytaydyng arnayy rúqsat qaghazy bar imam edi. Sony da shaqyryp alypty.

Barsam, sol aghama qysym jasap, «eger qaryndasyng bizding tәrtipke baghynbay, abort jasatpaytyn bolsa, ol ýshin bar jauapkershilikti óz moynyna alasyn» dep qol qoydyryp jatyr eken. Men ne isteymin endi?..

Men balany emes, bauyrymdy tandadym. Myna jaqta Aman sonsha shyr-pyr boldy. «Ol bala mening balam. Ol Qazaqsatnda tuylady» dep jalyndy, әlgi basshylargha. Olar sózimizdi elegen de joq.

Aqyry kelistim. «Balany týsirteyin. Biraq, bauyryma tiymender, abort jasayyn al, biraq, sodan keyin meni Qazaqstangha jiberinder» dedim. «Seni shetelge shygharugha kelisim bere almaymyz. Bizde onday qúqyq joq. Qazirshe bizding aitqanymyzdy istey túr. Artynan taghy kóre jatarmyz» dedi.

Ishimdegi balamdy týsirdi

Sodan men ýige qayttym. Mening artymnan aghamdy qoya beripti. Aytpaqshy, aghamdy jiberip, mening azamattyq kuәligimdi alyp aldy. Sodan kýn sayyn habarlasady. Kýn sayyn keledi. Eng sonynda, «mening abort jasatugha aqsham joq» dep syltaurattym. «Qarajattan esh qysylma. Biz kólikpen aparamyz. Aqshasyn ózimiz tóleymiz» dep qyspaqqa aldy. Aghama tyqyr tayady. Ol mening jalghyz agham. Onyng ýsh balasy bar. Maghan kónuge tura keldi. Myna jaqtan Aman neshe ret habarlasyp, týsirtpeymin dedi. Aqyrynda ózderi mashinamen aparyp, balany týsirdi. Sol kýni keshkisin-aq, meni qaytadan ýige әkelip tastady. Sodan eshkim habarlaspady.

Sodan bir aptadan keyin men esimnen tanyp, jyghylyp qaldym. Sóitsem, kishkene balam tuystargha habarlasypty. Al olar auyl basshylaryna habarlasqan.  Sebebi, mening azamattyq kuәligim joq. Esh bolinisa qabyldamaytyn bolghan son, olar basshylargha habarlasqan. Olar eki adam shygharyp, mashina jiberipti. Ózderi apardy bolinisagha. Sol aralyqta aghama habarlasyp, shaqyrtypty. Agham sol jerde 1000 som aqsha tólep, bolinisagha jatqyzdy.  Tanghy saghat 5-6-larda esimdi jinasam, әlsirep qalyppyn. Álgi aborttan keyin dúrys kýtim bolmaghan. Sol jerde 1 apta jattym. Densaulyghym «qúlan taza dúrys» dep ózderi qaghaz jazyp bergen.

«Tuberkulezssin» dep, kýshtep dәri berdi

Sóitsem, artymnan auyl basshylary mening diagnozymdy tekserip barghan eken. Sol kýni týnde auyl basshysy maghan telefon soghyp, «sende tuberkulez bar eken. Sondyqtan, tanertengisin seni basqa doktorgha teksertemiz» dedi. Men 1 apta jatqanda tuberkulez turaly eshtene aitylmaghynyn, meni shyghararda bәri tap taza degenin aityp em, onymdy tyndaghan da joq.

Kýiting degen qalada Amannyng dәriger әpkesi bar edi. Soghan baryp emdeleyin dep rúqsat súradym. Oghan barugha bolmaytynyn, ózderi aparghan dәrigerge emdeletinimdi aitty. Men qoyarda qoymay sol qayyn әpkeme baramyn dep sheshtim.

Ol jaqqa baru ýshin qújat kerek. Sodan auyldaghy basshylyqqa baryp, qújatymdy almaq bolyp edim, sol jerde bizge jauapty bir qazaq kisi maghan dýrse qoya berdi.

Ózining inisin ústap beremin dep qorqyttym

«Sen Kýitinge baramyn depsin. Saghan onday qúqyqty kim berdi?! Qazir biz qayda bar desek, sonda barasyn. Sen degen sayasy mektepke kiretin adam edin. Bizding arqamyzda osylay jýrgenine quanbaymysyn» dedi.

Ol kisining ózining inise de Qazaqstangha kelip-ketip, sauda istep jýrgen. Menimen bir synypta oqyghan. Sonyng aldynda ghana, bir kýn búryn auylda jolyghyp qalyp, әlgi inisi: «Almatydan keldim» dep aitqanyn bilemin.

Sodan әlgi kisige:  «Shetelge shyqqannyng bәrin osylay qamay beretin bolsa, bizge bar zang sizding ininizge joq pa eken?!» dedim.

«Adamnyng jaqsylyghyn bilmeydi ekensin. Azamattyq kuәligindi dәting jetse ózing al. Men saghan alyp bere almaymyn» dep, ketip qaldy ol. Sóitip, Kýitinge bara almadym.

Sodan taghy eki kýnnen son, auyl basshylyghynyng mәshiynesimen, Qytaylar túratyn Beytýng degen auylgha aparyp, sol jerde teksertti. Olar maghan eshqanday tuberkulez emes, jay ghana ókpening qabynghany bar degen diagnoz qoyyp berdi.

Sodan men, mening densaulyghym tap taza ekenin, olardyng bekerden-beker býkil auylgha meni tuberkulez bolghan dep jaman atymdy shygharyp, dabyralatqanyn aittym.  Olar: «Oy, búlar týk bilmeydi eken», - dedi.

Sodan, meni ýige әkep tastady. Qytayda, bolinisada isteytin sinilim bar edi. Sol habarlasty. «Ápke, sizge bolinisagha kep dereu jatsyn dep jatyr. Áytpese bolatyn emes. Sizde sonday auru bar dep aitty. Auyldyng basshysy maghan telefon soqty. Sen anau әpkene ait, sonday auruy bar. Biz sonyng dәrisin ózimiz berimiz. Sol dәrini sen qadaghalap ishkizip túrasyn. Jauapty sen bolasyn. Eger әpkeng ol dәrilerdi ishpeytin bolsa, jauapqa seni tartamyz dep aitty» dep zar qaqty.

Álgi abort jasaghannan keyin aghamdy sayasy oqytu lagerine qamap tastaghan edi. Sodan, endi sinilimdi qysty.

Tipti bolinisagha búiryq týsirip, maghan bir dәriger bólip qoyghan eken. Uaqytyly dәri iship, sony viydeogha joldap otyru ýshin. Sodan bolinisadaghylar dәriger jetispeushiligine baylanysty, ýiime kelip qarap otyratyn adam bólmedi. Auyldyng bolinisasyna shaqyrdy. Bolinisagha jauapty qazaq kisi edi. Búrynnan tanityn edim.

Ol kisi: «Tyqyr jalghaz saghan emes, bizge de keldi. Sen bizge qaraylas, biz de saghan qaraylasamyz. Bolinisagha kep jat» dedi. Men jattym. Sol dәrgerler ishetin tamaqtan maghan da ýsh uaqyt berip otyrdy. Bir bólmesin berdi. Sonda jattym. Ara-túra baqylaushylar kelip, menimen sóilesip, sayasy leksiyalar oqyp ketetin. Byltyrghy qúryltaydyng kitaptaryn berip qoyatyn. Sony oqyp jattym.  Sony kóshirip jazyp, jattap jýrdim. Kelip, mazmúnyn súrap túrdy. Qytaydyng joghary dәrejeli basshylarynyng aty-jónderin jattatqyzdy. 11 kýn jattym. Balalarymmen de keziktirmey qoydy.

Olar maghan tuberkulezding dәrilerin әkep berip qoyghan. Ol jerdegiler qazaq dәrigerler edi. Qatty qysyp, baqylaghan joq.  Kýndelikti grafa berip qoyghan. Soghan «ishtim» dep belgilep otyratynmyn.

Sayasy oqytu lagerine apardy

«Kýndelikti ishtim» dep belgilep, biraq, qaghazgha orap, tualetke tastap otyrdym. Álgi bir qoraby tausylghanda, ózderi әkelip berip ketetin.  Bir kýni tanghy saghat 8 shamasynda, «jogharydan búiryq keldi. Ýiinde dayyn otyr» dep habarlasty. Eki balam da ýide edi.

Auyl basshylyghynyng mәshiynesi kelip, «meni auylda bir jiyn bar, soghan baryp kelemiz» dep әketti. Sodan meni sayasy oqytu mektebine bir-aq apardy.  «Meni mektepke kirgizetin boldy ghoy» dep oiladym.

Sol jerde maghan: «Sen eshteneden qoryqpa. Jogharydan sayasy búiryq keldi. Eki elde bólinip qalghan otbasylaryn qosamyz dep jatyr. Jogharydan adamdar habarlasady. Solargha óz oiyndy ait. Ketetin bolsan, ketetinindi ait» dedi.  Sodan mektepke kirdik.  Sol jerde audandyq saqshylardyng bastyqtary otyr eken. Jandarynda bir audarmashy bar.

«Eger men ketemin desem, bir pәle bolyp qala ma degen qorqynysh bolmasyn. Ashyghyndy ait.  Eger ketetin bolsan, barlyq qújattaryndy biz ózimiz jasap beremiz. Ýiinde dayyn otyrsang boldy» dedi. Men birden Qazaqstangha ketetinimdi aittym.

Maghan «Balany óz erkimmen, densaulyghym kelmegendikten týsirdim» degen qújat dayyndap, soghan qol qoydyrdy.

Sodan bir kýni tanghy 07:00-de telefon soghyp, «Dayyn otyr, balalaryndy alyp. Saghat 9-da jýremiz. Qazaqstangha jiberemiz» dedi. Mamyrdyng 8-kýni shyqtyq. Saghat 12-ge deyin shekaradan ótip boluymyz kerek eken. Sóitip, ayaq-astynan bizdi shygharyp jiberdi.

Týiin.

Gýlziya Mógdinqyzy - Qytay azamaty. Qazaqstanda jýrip-túruy ýshin yqtiyarhaty joq. Gýlziyanyng kýieui Aman Ansaghan degen azamat. Qazaqstan azamaty. Amannyng anasy, yaghny Gýlziyanyng enesi – Qytay qazaqtaryna keng tanymal etnograf, ghalym – Álima Ysqaqqyzy. Aman Ansaghan ózining әieli men eki balasyn Qytay shygharmay otyrghanyn aityp, Feysbukte beyneýndeu jariyalady. Aman Gýlziyagha qysym jasap, abort jasatqan jergilikti basshymen telefon arqyly sóilesken. Aman Ansaghannyng aryzdanuy jәne onyng aryzy búqaralyq aqparat qúraldarynda jariya bolghany – Gýlziyanyng elge oraluyna yqpal etkeni sózsiz. Aman Ansaghan ózining balasyn óltirgen Qytay Ýkimetinen 1 million dollar ótemaqy talap etti. Ol aghylshyn tildi aqparatta jariya boldy.

Amannyng aryz beruining arqasynda Qytay azamaty Gýlziya Mógdinqyzy eki balasymen Qazaqstangha oraldy.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz