وتكەندە قىتايدا ساياسي وقىتۋ لاگەرلەرى مەن تۇرمەلەردە بولىپ، بوساپ شىققان قازاق ازاماتتارى الماتىدا باس قوسىپ، دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزگەن ەدى. اتالعان جيىنعا ءبىز دە بارىپ، قىتايدا ساياسي وقىتۋ لاگەرلەرىندە بولىپ، بوساپ شىققان ازاماتتاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ قايتقانبىز.

وسىعان دەيىن «Abai.kz» اقپاراتتىق پورتالىندا قىتايدىڭ ساياسي لاگەرلەرىندە بولىپ كەلگەن قازاقستان ازاماتتارى: قايرات سامارحان مەن امان جانسەيىتءتىڭ باستان كەشكەن قيىندىقتارى جايلى جازعان ەدىك.

ەندىگى كەزەك - گۇلزيا موگدىنقىزى جايلى بولماق. قىتايدا 6 ايداي ۋاقىت قاماۋدا بولگان ول باسىنان كەشكەن جايتتى بىزگە بايانداپ بەردى.

گۇلزيا موگدىنقىزى. قىتايدا 6 اي قىسىمدا بولىپ كەلگەن. كۇيەۋى قر ازاماتى:

- مەن گۇلزيا موگدىنقىزىمىن. قىتايدىڭ التاي ايماعىنان كەلگەنمىن. ءوزىم قىتاي ازاماتىمىن. جولداسىم قازاقستان ازاماتى. 2017 جىلدىڭ ماۋسىمىندا وسى جاققا كوشىپ كەلگەنمىن. سوسىن قىركۇيەك ايىندا قۇجاتتارىمنىڭ ماسەلەسىمەن قىتايعا قايتا بارۋعا تۋرا كەلدى. شەكارادان وتە سالا ساقشىلار پاسپورتىمىزدى جيىپ الدى. 10 كۇننەن كەيىن مەن كەرى قايتاتىن بولدىم. ول كەزدە پاسپورتىمدى قايتارىپ بەردى. بىراق، «1 ايدىڭ ىشىندە قايتادان كەلىپ، تىركەلىپ كەتۋىڭ كەرەك» دەدى.  مەن: «ءوزىم عانا كەلەيىن. ەكى بالام كەلمەي-اق قويسىن» دەپ ەم، وعان كونبەدى.

سودان، 1-توقساننىڭ دەمالىسى كەزىندە، 30-قازان كۇنى مەن ەكى بالامدى الىپ، قايتادان قىتايعا باردىم. بۇل جولى پاسپورتىم  مەن تەلەفونىمدى الىپ كەتتى. تەلەفونىمدى تۇنىمەنەن تەكسەرىپ، ەرتەسىندە قايتارىپ بەردى. بىراق، قۇجاتتارىمدى بەرمەدى. «ءالى تەكسەرىپ جاتىرمىز. ءبىراز ۋاقىت وسىندا بولاسىز» دەدى.  سودان مەن: «بالالاردىڭ مەكتەپكە باراتىن ۋاقىتى بولدى. قايتۋىم كەرەك» دەدىم. «وعان ۋايىمداماڭىز، بالالارىڭىزدى وسى جەرگە مەكتەپكە كىرگىزە تۇرامىز. قازىر سىزگە شىعۋعا بولمايدى. ءسىز شەتەلدىڭ باعدارلاماسىن الىپ كەلگەنسىز. سوندىقتان تەلەفونىڭىزدى تەكسەرەمىز» دەدى.

بالالارىمنىڭ سىنىبىنداعى اتا-انالاردىڭ «ۋاتساپ» توبى بار ەدى. سونى سىلتاۋ ەتىپ ۇستادى. ەكى بالاممەن سول جاقتاعى بۇرىنعى اۋىلىمدا تۇردىم. بالالارىمدى وزدەرى قۇجاتتارىن رەتتەپ، بۇرىنعى مەكتەپتەرىنە قايتا كىرگىزدى. مەن ەشقانداي قۇجات تاپسىرعان جوقپىن.

ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ، مىنا جاقتاعى مۇعالىمدەرى ىزدەۋ سالىپ، كۇيەۋىمە حابارلاسقان ەكەن. جەرگىلىكتى اۋىلدىڭ باسشىلارىنان قازاقستانعا بارىپ، بالالاردىڭ مەكتەبىن رەتتەپ كەلۋگە رۇقسات سۇرادىم.  ماعان 15 كۇن عانا رۇقسات بەردى. بالالارىم سوندا قالدى. «ەگەر 15 كۇندە كەلمەسەڭ، ءوز وبالىڭ وزىڭە» دەپ قورقىتتى.

جەلتوقساننىڭ 25-ءى كۇنى تۇنگى ساعات 12:00 شاماسىندا ساقشىلار ماعان تەلەفون سوقتى. مەن تەلەفونعا جاۋاپ بەرمەي قويدىم. ساعات 12:30 مولشەرىندە قاقپادان ىرشىپ ءتۇسىپ، تەرەزەنى قاقتى. مەن: «نە بولدى؟» دەپ ەم، «كيىمىڭدى كيىپ، دايىندالىڭىز. ءبىر جۇمىستار بار» دەدى.

قاسىمدا كىشكەنە بالام بار ەدى. ۇلكەن ۇلىم جاتاقتا جاتىپ وقيتىن. بالامدى جالعىز قالدىرا المايتىنىمدى ايتتىم. بالامنىڭ قاسىنا ءبىر ساقشىنى قالدىردى.

پوليتسيا ماشينەسىنە وتىرعىزىپ الىپ، بولنيتساعا اپاردى. سول جەردە تەكسەرۋدەن ءوتتىم، باستان-اياق. ول كەزدە مەنىڭ اياعىم اۋىر بولاتىن.  بىراق، پوليتسياعا ول تۋرالى ايتپاعان ەم. سودان مەنىڭ اياعىم اۋىر ەكەنىن ءبىلدى دە، مەنى قايتادان ۇيگە اكەلىپ تاستادى.

بالامدى ەمەس، باۋىرىمدى تاڭدادىم!

سول وقيعادان ەكى كۇن وتكەندە، اۋىلداعى بالالارعا جاۋاپتى ءبىر حانزۋ مەن ءبىر قازاق، ەكەۋى ۇيگە كەلدى. «ءسىزدىڭ مىنا بالاڭىز ءبىزدىڭ ساياساتقا قارسى. ءسىزدىڭ ءۇش بالاڭىز بار. قازىر مىنا بالانى تۋعا بولمايدى» دەدى.

«مەن قىتايدان كوتەرگەن جوقپىن. بۇل - قازاقستان ازاماتىنىڭ بالاسى. ول جاقتا ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايدى.  مەن بالانى بۇل جەردە بوسانبايمىن. بوسانسام، قازاقستانعا بارىپ بوسانامىن. سىزدەرگە ەشقانداي قاتەرى بولمايدى» دەپ ەدىم، ءسوزىمدى تىڭداعان دا جوق. «ءسىز ءالى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتىسىز. ءبىزدىڭ ەلدىڭ تارتىبىنە بويسىنۋىڭىز كەرەك. ايتپەگەندە كەسىرى وزىڭىزگە تيەدى» دەدى.

مەن قاسارىسىپ تۇرىپ الدىم. ەشقانداي ابورت جاساتپايمىن دەدىم. بۇلار كۇنىمەن، تۇنىمەن كەلىپ مازالاي بەردى. ونىسىنا دا كونبەدىم.

نەگىزى بۇلار ءوزى تۇنگى 00:00 مەن 01:00-دەن اسا جۇمىس ىستەيدى. سودان تاعى تۇندە ماشينامەن كەلدى. مەن كىشكەنە بالامدى سالىپ الدىم. اۋىل باسشىلارى وتىراتىن كەڭسەگە باردىق.

مەنىڭ ول جاقتا جالعىز اعام بار. ءوزى اۋىلدىڭ يمامى. ۇلكەن ساياسي قۇرىلتايلارعا قاتىسىپ جۇرگەن. قىتايدىڭ ارنايى رۇقسات قاعازى بار يمام ەدى. سونى دا شاقىرىپ الىپتى.

بارسام، سول اعاما قىسىم جاساپ، «ەگەر قارىنداسىڭ ءبىزدىڭ تارتىپكە باعىنباي، ابورت جاساتپايتىن بولسا، ول ءۇشىن بار جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىڭا الاسىڭ» دەپ قول قويدىرىپ جاتىر ەكەن. مەن نە ىستەيمىن ەندى؟..

مەن بالانى ەمەس، باۋىرىمدى تاڭدادىم. مىنا جاقتا امان سونشا شىر-پىر بولدى. «ول بالا مەنىڭ بالام. ول قازاقساتندا تۋىلادى» دەپ جالىندى، الگى باسشىلارعا. ولار ءسوزىمىزدى ەلەگەن دە جوق.

اقىرى كەلىستىم. «بالانى تۇسىرتەيىن. بىراق، باۋىرىما تيمەڭدەر، ابورت جاسايىن ال، بىراق، سودان كەيىن مەنى قازاقستانعا جىبەرىڭدەر» دەدىم. «سەنى شەتەلگە شىعارۋعا كەلىسىم بەرە المايمىز. بىزدە ونداي قۇقىق جوق. قازىرشە ءبىزدىڭ ايتقانىمىزدى ىستەي تۇر. ارتىنان تاعى كورە جاتارمىز» دەدى.

ىشىمدەگى بالامدى ءتۇسىردى

سودان مەن ۇيگە قايتتىم. مەنىڭ ارتىمنان اعامدى قويا بەرىپتى. ايتپاقشى، اعامدى جىبەرىپ، مەنىڭ ازاماتتىق كۋالىگىمدى الىپ الدى. سودان كۇن سايىن حابارلاسادى. كۇن سايىن كەلەدى. ەڭ سوڭىندا، «مەنىڭ ابورت جاساتۋعا اقشام جوق» دەپ سىلتاۋراتتىم. «قاراجاتتان ەش قىسىلما. ءبىز كولىكپەن اپارامىز. اقشاسىن ءوزىمىز تولەيمىز» دەپ قىسپاققا الدى. اعاما تىقىر تايادى. ول مەنىڭ جالعىز اعام. ونىڭ ءۇش بالاسى بار. ماعان كونۋگە تۋرا كەلدى. مىنا جاقتان امان نەشە رەت حابارلاسىپ، تۇسىرتپەيمىن دەدى. اقىرىندا وزدەرى ماشينامەن اپارىپ، بالانى ءتۇسىردى. سول كۇنى كەشكىسىن-اق، مەنى قايتادان ۇيگە اكەلىپ تاستادى. سودان ەشكىم حابارلاسپادى.

سودان ءبىر اپتادان كەيىن مەن ەسىمنەن تانىپ، جىعىلىپ قالدىم. سويتسەم، كىشكەنە بالام تۋىستارعا حابارلاسىپتى. ال ولار اۋىل باسشىلارىنا حابارلاسقان.  سەبەبى، مەنىڭ ازاماتتىق كۋالىگىم جوق. ەش بولنيتسا قابىلدامايتىن بولعان سوڭ، ولار باسشىلارعا حابارلاسقان. ولار ەكى ادام شىعارىپ، ماشينا جىبەرىپتى. وزدەرى اپاردى بولنيتساعا. سول ارالىقتا اعاما حابارلاسىپ، شاقىرتىپتى. اعام سول جەردە 1000 سوم اقشا تولەپ، بولنيتساعا جاتقىزدى.  تاڭعى ساعات 5-6-لاردا ەسىمدى جيناسام، السىرەپ قالىپپىن. الگى ابورتتان كەيىن دۇرىس كۇتىم بولماعان. سول جەردە 1 اپتا جاتتىم. دەنساۋلىعىم «قۇلان تازا دۇرىس» دەپ وزدەرى قاعاز جازىپ بەرگەن.

«تۋبەركۋلەزسسىڭ» دەپ، كۇشتەپ ءدارى بەردى

سويتسەم، ارتىمنان اۋىل باسشىلارى مەنىڭ دياگنوزىمدى تەكسەرىپ بارعان ەكەن. سول كۇنى تۇندە اۋىل باسشىسى ماعان تەلەفون سوعىپ، «سەندە تۋبەركۋلەز بار ەكەن. سوندىقتان، تاڭەرتەڭگىسىن سەنى باسقا دوكتورعا تەكسەرتەمىز» دەدى. مەن 1 اپتا جاتقاندا تۋبەركۋلەز تۋرالى ەشتەڭە ايتىلماعىنىن، مەنى شىعاراردا ءبارى تاپ تازا دەگەنىن ايتىپ ەم، ونىمدى تىڭداعان دا جوق.

كۇيتىڭ دەگەن قالادا اماننىڭ دارىگەر اپكەسى بار ەدى. سوعان بارىپ ەمدەلەيىن دەپ رۇقسات سۇرادىم. وعان بارۋعا بولمايتىنىن، وزدەرى اپارعان دارىگەرگە ەمدەلەتىنىمدى ايتتى. مەن قوياردا قويماي سول قايىن اپكەمە بارامىن دەپ شەشتىم.

ول جاققا بارۋ ءۇشىن قۇجات كەرەك. سودان اۋىلداعى باسشىلىققا بارىپ، قۇجاتىمدى الماق بولىپ ەدىم، سول جەردە بىزگە جاۋاپتى ءبىر قازاق كىسى ماعان دۇرسە قويا بەردى.

ءوزىنىڭ ءىنىسىن ۇستاپ بەرەمىن دەپ قورقىتتىم

«سەن كۇيتىڭگە بارامىن دەپسىڭ. ساعان ونداي قۇقىقتى كىم بەردى؟! قازىر ءبىز قايدا بار دەسەك، سوندا باراسىڭ. سەن دەگەن ساياسي مەكتەپكە كىرەتىن ادام ەدىڭ. ءبىزدىڭ ارقامىزدا وسىلاي جۇرگەنىڭە قۋانبايمىسىڭ» دەدى.

ول كىسىنىڭ ءوزىنىڭ ىنىسە دە قازاقستانعا كەلىپ-كەتىپ، ساۋدا ىستەپ جۇرگەن. مەنىمەن ءبىر سىنىپتا وقىعان. سونىڭ الدىندا عانا، ءبىر كۇن بۇرىن اۋىلدا جولىعىپ قالىپ، الگى ءىنىسى: «الماتىدان كەلدىم» دەپ ايتقانىن بىلەمىن.

سودان الگى كىسىگە:  «شەتەلگە شىققاننىڭ ءبارىن وسىلاي قاماي بەرەتىن بولسا، بىزگە بار زاڭ ءسىزدىڭ ىنىڭىزگە جوق پا ەكەن؟!» دەدىم.

«ادامنىڭ جاقسىلىعىن بىلمەيدى ەكەنسىڭ. ازاماتتىق كۋالىگىڭدى ءداتىڭ جەتسە ءوزىڭ ال. مەن ساعان الىپ بەرە المايمىن» دەپ، كەتىپ قالدى ول. ءسويتىپ، كۇيتىڭگە بارا المادىم.

سودان تاعى ەكى كۇننەن سوڭ، اۋىل باسشىلىعىنىڭ ماشينەسىمەن، قىتايلار تۇراتىن بەيتۇڭ دەگەن اۋىلعا اپارىپ، سول جەردە تەكسەرتتى. ولار ماعان ەشقانداي تۋبەركۋلەز ەمەس، جاي عانا وكپەنىڭ قابىنعانى بار دەگەن دياگنوز قويىپ بەردى.

سودان مەن، مەنىڭ دەنساۋلىعىم تاپ تازا ەكەنىن، ولاردىڭ بەكەردەن-بەكەر بۇكىل اۋىلعا مەنى تۋبەركۋلەز بولعان دەپ جامان اتىمدى شىعارىپ، دابىرالاتقانىن ايتتىم.  ولار: «وي، بۇلار تۇك بىلمەيدى ەكەن»، - دەدى.

سودان، مەنى ۇيگە اكەپ تاستادى. قىتايدا، بولنيتسادا ىستەيتىن ءسىڭىلىم بار ەدى. سول حابارلاستى. «اپكە، سىزگە بولنيتساعا كەپ دەرەۋ جاتسىن دەپ جاتىر. ايتپەسە بولاتىن ەمەس. سىزدە سونداي اۋرۋ بار دەپ ايتتى. اۋىلدىڭ باسشىسى ماعان تەلەفون سوقتى. سەن اناۋ اپكەڭە ايت، سونداي اۋرۋى بار. ءبىز سونىڭ ءدارىسىن ءوزىمىز بەرىمىز. سول ءدارىنى سەن قاداعالاپ ىشكىزىپ تۇراسىڭ. جاۋاپتى سەن بولاسىڭ. ەگەر اپكەڭ ول دارىلەردى ىشپەيتىن بولسا، جاۋاپقا سەنى تارتامىز دەپ ايتتى» دەپ زار قاقتى.

الگى ابورت جاساعاننان كەيىن اعامدى ساياسي وقىتۋ لاگەرىنە قاماپ تاستاعان ەدى. سودان، ەندى ءسىڭىلىمدى قىستى.

ءتىپتى بولنيتساعا بۇيرىق ءتۇسىرىپ، ماعان ءبىر دارىگەر ءبولىپ قويعان ەكەن. ۋاقىتىلى ءدارى ءىشىپ، سونى ۆيدەوعا جولداپ وتىرۋ ءۇشىن. سودان بولنيتساداعىلار دارىگەر جەتىسپەۋشىلىگىنە بايلانىستى، ۇيىمە كەلىپ قاراپ وتىراتىن ادام بولمەدى. اۋىلدىڭ بولنيتساسىنا شاقىردى. بولنيتساعا جاۋاپتى قازاق كىسى ەدى. بۇرىننان تانيتىن ەدىم.

ول كىسى: «تىقىر جالعاز ساعان ەمەس، بىزگە دە كەلدى. سەن بىزگە قارايلاس، ءبىز دە ساعان قارايلاسامىز. بولنيتساعا كەپ جات» دەدى. مەن جاتتىم. سول دارگەرلەر ىشەتىن تاماقتان ماعان دا ءۇش ۋاقىت بەرىپ وتىردى. ءبىر بولمەسىن بەردى. سوندا جاتتىم. ارا-تۇرا باقىلاۋشىلار كەلىپ، مەنىمەن سويلەسىپ، ساياسي لەكتسيالار وقىپ كەتەتىن. بىلتىرعى قۇرىلتايدىڭ كىتاپتارىن بەرىپ قوياتىن. سونى وقىپ جاتتىم.  سونى كوشىرىپ جازىپ، جاتتاپ ءجۇردىم. كەلىپ، مازمۇنىن سۇراپ تۇردى. قىتايدىڭ جوعارى دارەجەلى باسشىلارىنىڭ اتى-جوندەرىن جاتتاتقىزدى. 11 كۇن جاتتىم. بالالارىممەن دە كەزىكتىرمەي قويدى.

ولار ماعان تۋبەركۋلەزدىڭ دارىلەرىن اكەپ بەرىپ قويعان. ول جەردەگىلەر قازاق دارىگەرلەر ەدى. قاتتى قىسىپ، باقىلاعان جوق.  كۇندەلىكتى گرافا بەرىپ قويعان. سوعان «ءىشتىم» دەپ بەلگىلەپ وتىراتىنمىن.

ساياسي وقىتۋ لاگەرىنە اپاردى

«كۇندەلىكتى ءىشتىم» دەپ بەلگىلەپ، بىراق، قاعازعا وراپ، تۋالەتكە تاستاپ وتىردىم. الگى ءبىر قورابى تاۋسىلعاندا، وزدەرى اكەلىپ بەرىپ كەتەتىن.  ءبىر كۇنى تاڭعى ساعات 8 شاماسىندا، «جوعارىدان بۇيرىق كەلدى. ۇيىڭدە دايىن وتىر» دەپ حابارلاستى. ەكى بالام دا ۇيدە ەدى.

اۋىل باسشىلىعىنىڭ ماشينەسى كەلىپ، «مەنى اۋىلدا ءبىر جيىن بار، سوعان بارىپ كەلەمىز» دەپ اكەتتى. سودان مەنى ساياسي وقىتۋ مەكتەبىنە ءبىر-اق اپاردى.  «مەنى مەكتەپكە كىرگىزەتىن بولدى عوي» دەپ ويلادىم.

سول جەردە ماعان: «سەن ەشتەڭەدەن قورىقپا. جوعارىدان ساياسي بۇيرىق كەلدى. ەكى ەلدە ءبولىنىپ قالعان وتباسىلارىن قوسامىز دەپ جاتىر. جوعارىدان ادامدار حابارلاسادى. سولارعا ءوز ويىڭدى ايت. كەتەتىن بولساڭ، كەتەتىنىڭدى ايت» دەدى.  سودان مەكتەپكە كىردىك.  سول جەردە اۋداندىق ساقشىلاردىڭ باستىقتارى وتىر ەكەن. جاندارىندا ءبىر اۋدارماشى بار.

«ەگەر مەن كەتەمىن دەسەم، ءبىر پالە بولىپ قالا ما دەگەن قورقىنىش بولماسىن. اشىعىڭدى ايت.  ەگەر كەتەتىن بولساڭ، بارلىق قۇجاتتارىڭدى ءبىز ءوزىمىز جاساپ بەرەمىز. ۇيىڭدە دايىن وتىرساڭ بولدى» دەدى. مەن بىردەن قازاقستانعا كەتەتىنىمدى ايتتىم.

ماعان «بالانى ءوز ەركىممەن، دەنساۋلىعىم كەلمەگەندىكتەن ءتۇسىردىم» دەگەن قۇجات دايىنداپ، سوعان قول قويدىردى.

سودان ءبىر كۇنى تاڭعى 07:00-دە تەلەفون سوعىپ، «دايىن وتىر، بالالارىڭدى الىپ. ساعات 9-دا جۇرەمىز. قازاقستانعا جىبەرەمىز» دەدى. مامىردىڭ 8-كۇنى شىقتىق. ساعات 12-گە دەيىن شەكارادان ءوتىپ بولۋىمىز كەرەك ەكەن. ءسويتىپ، اياق-استىنان ءبىزدى شىعارىپ جىبەردى.

ءتۇيىن.

گۇلزيا موگدىنقىزى - قىتاي ازاماتى. قازاقستاندا ءجۇرىپ-تۇرۋى ءۇشىن ىقتيارحاتى جوق. گۇلزيانىڭ كۇيەۋى امان اڭساعان دەگەن ازامات. قازاقستان ازاماتى. اماننىڭ اناسى، ياعني گۇلزيانىڭ ەنەسى – قىتاي قازاقتارىنا كەڭ تانىمال ەتنوگراف، عالىم – ءاليما ىسقاققىزى. امان اڭساعان ءوزىنىڭ ايەلى مەن ەكى بالاسىن قىتاي شىعارماي وتىرعانىن ايتىپ، فەيسبۋكتە بەينەۇندەۋ جاريالادى. امان گۇلزياعا قىسىم جاساپ، ابورت جاساتقان جەرگىلىكتى باسشىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن. امان اڭساعاننىڭ ارىزدانۋى جانە ونىڭ ارىزى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جاريا بولعانى – گۇلزيانىڭ ەلگە ورالۋىنا ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز. امان اڭساعان ءوزىنىڭ بالاسىن ولتىرگەن قىتاي ۇكىمەتىنەن 1 ميلليون دوللار وتەماقى تالاپ ەتتى. ول اعىلشىن ءتىلدى اقپاراتتا جاريا بولدى.

اماننىڭ ارىز بەرۋىنىڭ ارقاسىندا قىتاي ازاماتى گۇلزيا موگدىنقىزى ەكى بالاسىمەن قازاقستانعا ورالدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz