Preziydenttik saylaugha ýmitker bolyp tirkelgen Uәlihan Qaysar myrza keshe Myrzatay Joldasbekov tóraghalyq etip otyrghan lingivistkalyq komissiyanyng synaghynan qúlap qaldy. Qazaq tilining qajettiligi men pәrmendiligi daralanyp shygha keletin saylau qarasanynda synaqtan ótpey sýringen Qaysar myrzamen az-kem súhbat jasap ýlgerdik.

-Memlekettik tilden emtihan alatyn komissiyanyng synynan qanday jaghdaymen ótpey qalyp jýrsiz? Óziniz ana tilding uyzyna jaryp ósken azamatsyz ghoy...

Preziydenttik saylaugha ýmitker bolyp tirkelgen Uәlihan Qaysar myrza keshe Myrzatay Joldasbekov tóraghalyq etip otyrghan lingivistkalyq komissiyanyng synaghynan qúlap qaldy. Qazaq tilining qajettiligi men pәrmendiligi daralanyp shygha keletin saylau qarasanynda synaqtan ótpey sýringen Qaysar myrzamen az-kem súhbat jasap ýlgerdik.

-Memlekettik tilden emtihan alatyn komissiyanyng synynan qanday jaghdaymen ótpey qalyp jýrsiz? Óziniz ana tilding uyzyna jaryp ósken azamatsyz ghoy...

- Men olardyng shygharghan sheshimimen mýldem kelispeymin. Óitkeni, olar meni tek qana lingivistikadan ghana emes, qosymsha tarihtan, әdebiyetten, filosofiyadan, sporttan súraqtar qoyyp tekserdi. Mening tek olargha әn aituym beruim ghana qaldy. Qalghanynyng bәrin tekserip kórdi. Meninshe, olar ózderining aldyna qoyghan maqsattarynan tys ketti. Negizi komisssiya qúramy mening qazaq tilinde sóileytinimdi, oiymdy jetkize alatynymdy tekserui kerek bolatyn. Biraq olar mening salauatty ómir saltynan habarym bar ma, joq pa sony tekserdi. Sosyn men pozisiyamdy aittym.  Sport salasyndaghy jaghdaygha qatysty óz narazylyghymdy jetkizdim. Qazaqstan sportshylarynyng arasynda ózimizding qazaqtyng qara kózderi nege az?!. Jaraydy, orystar bar. Olar bolsyn. Nege sportshylarymyzdyng deni kileng shetelden jaldap alghan sportshylar? Men osynyng bәri  dúrys emes ekendigine toqtaldym. Auyldaghy qazaq balasyn jinap, solardyng arasynda últtyq sporttyng damuyna jaghday jasau qajettigin aityp óttim. Alayda, komissiya mening búl oilarymmen kelispedi. Sodan keyin: «Qazaqstannyng dýniyejýzindegi orny qanday, qanday halyqaralyq úiymdar bar», degen saual qoydy. Ony da aittym. Biraq olar: «Dýniyejýzinde qanday halyqaralyq úiymdar bar ekenin tolyq aitqan joqsyz»,- dedi. Endi ol tilge baylanysty nәrse emes, oi, órisime baylanysty dýnie ghoy.  Áriyne, men ony da aitar edim. Biraq, olar mening aitqan sózimnin  maghynasyna mәn berdi. Múnymen de mýlde kelispeymin. Sosyn orta ghasyrdaghy qazaqtyng handyq tarihynan súraq berdi. Qanday han boldy? Qanday han bolghan joq? Kimmen soghysty? Endi búl dúrys emes qoy.

- Sizding tildi biletin әm bilmeytininizge handar tarihynyng qajeti qanshalyqty qajet bola qaldy eken?

- Sony aitamyn. Onyng qanday qatysy bar?! Myrzatay Joldasbekov keshe ózining sheshimin jariya etken kezde «anany aita almady, mynany aita almady. Handardyng atyn bilmedi» dedi. Múnyng lingivistikagha eshqanday baylanysy joq qoy. Biraq olar mening qazaqsha sóiley alatynymdy bilip, ózderine berilgen sayasy tapsyrmany orynday almasyn sezgen son, basqa súraqtardy bere bastady. Sosyn «Qanday klassikterdi oqisyz?» degen súraq qoydy. Men ózim oqyghan klassik jazushylardy aittym. Olardyng oiynsha, basqa klassikterdi oqu kerek eken. Búl tipten dúrys emes. Jazghan shygharmanyzdyng stiyli basqasha deydi. Ár adamnyng ózining jazu stiyli bolady emes pe?! Ár әnshinin, jazushynyn, aqynnyng óz stiyli bar. Olar mening stiylimmen kelispese, ózderining kinәlary. Mysaly, Myrzatay Joldasbekovting «Eltútqa» degen kitaby bar. Ol da mening kónilimnen shyqqan joq.

- Sonda preziydenttikke kandidattar oqugha tiyisti klassikter men arnayy bekitilgen jazu stiyli bar dep otyr ma?

- IYә, solay. Endi meni qúlatu ýshin bir sebep tabu kerek boldy ghoy. Qazaq tilin biletindigimnen ilik tappady. Keshe ortalyq saylau komissiyana baryp, lingivistikalyq komissiyanyng sheshimining kóshirmesin jәne shygharmanyng kóshirmesin berinizder dedim. Alla jazsa, erteng jogharghy sotqa baramyn.

- Elding Tәuelsizdik alghanyna jiyrma jyl toldy. Biz siyaqty sovetter odaghynan Tәuelsizdik alghan Baltyq jaghalauynyng keybir elderi kommunistik ókimetke qyzmet etken, sol qyzyq partiyanyng mýriyti bolghandardy týgeldey biylik basynan ketirip, jana azamattar әkeldi. Al, bizde basqa-basqa preziydent saylaudyng memlekettik tilden synaq alatyn komissiyanyng tóraghasynyng ózi keshegi kommunistik rejimge qyzmet qylghan aqsaqal adam. Nege oghan jas, jana kózaqarastaghy adam qoymady dep oilaysyz?

- Meninshe, oghan sebepker bir-aq adam bolyp túr. Ol - bizding preziydentimiz. Onyng ózi búrynghy kommunist jәne sol ókimetting túsynda lauazymdy qyzmetter atqarghan. Sondyqtan, qazirgi memlekettik organdardyng biyligin búryn birge istegen adamdargha berip otyr. Al, siz aityp otyrghan elder kommunisterdi biylikten alastap, endi olardy memlekettik qyzmetke jolatpau turaly zang qabyldaghan.

- Búghan deyingi preziydent saylauyna jәne osy jolghy saylaugha da el bilmeytin adamdar  týsip jatyr. Búl nelikten?

- Býgingi biylikting manyndaghylar   halyq qoldaytyn túlghalardy saylaugha jolatpaydy.  . Sonday sayasatpen jasalyp jatqan nәrse ghoy. Qazirgi preziydentke balama bola almaytyn elge beytanys adamdardy tirkeu kerek. Sodan keyin erteng dýniyejýzine bizde saylau demokratiyaly týrde ótti dep jariyalau kerek.

- Otbasynyzda qazaqsha sóilesesizder me?

- Mening bir úl, bir qyzym bar. Ekeui de qazaq balabaqshasyna barghan. Qazir qazaq mektebinde oqidy. Ýide de, týzde de qazaqsha sóilesedi.

Jogharydaghy sózime qosyp aitarym,  men  «Qazaqstannyng bolashaghy býginnen bastalady» degen taqyrypta shygharma jazdym. Shygharmamda men  Qazaqstannyng bolashaghy baghy zamannan bastalghanyn, keshegi babalarymyzdyng bolashaghy biz ekenimizdi, bizding jәne memleketimizding bolashaghy býgingi jastar ekenine toqtaldym. Alayda, komissiya Qazaqstannyng bolashaghy býginnen bastalady degeninen tanbay otyryp aldy.

- «Bolashaq býginnen bastalady» degen sol shygharmanyzdy bizge bere alasyz ba?

- Bere alamyn, sәl kýte túrynyzdar.

-Ángimenizge rahmet!

«Abay-aqparat»

Uәlihan Qaysarmen bolghan súhbattyng audio núsqasyn myna jerden tynday alasyzdar: