ءۋاليحان قايسار: «اننەن باسقاسىنىڭ ءبارىن ايتتىم»
پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ۇمىتكەر بولىپ تىركەلگەن ءۋاليحان قايسار مىرزا كەشە مىرزاتاي جولداسبەكوۆ توراعالىق ەتىپ وتىرعان لينگيۆيستكالىق كوميسسيانىڭ سىناعىنان قۇلاپ قالدى. قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگى مەن پارمەندىلىگى دارالانىپ شىعا كەلەتىن سايلاۋ قاراساڭىندا سىناقتان وتپەي سۇرىنگەن قايسار مىرزامەن از-كەم سۇحبات جاساپ ۇلگەردىك.
-مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان الاتىن كوميسسيانىڭ سىنىنان قانداي جاعدايمەن وتپەي قالىپ ءجۇرسىز؟ ءوزىڭىز انا ءتىلدىڭ ۋىزىنا جارىپ وسكەن ازاماتسىز عوي...
پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا ۇمىتكەر بولىپ تىركەلگەن ءۋاليحان قايسار مىرزا كەشە مىرزاتاي جولداسبەكوۆ توراعالىق ەتىپ وتىرعان لينگيۆيستكالىق كوميسسيانىڭ سىناعىنان قۇلاپ قالدى. قازاق ءتىلىنىڭ قاجەتتىلىگى مەن پارمەندىلىگى دارالانىپ شىعا كەلەتىن سايلاۋ قاراساڭىندا سىناقتان وتپەي سۇرىنگەن قايسار مىرزامەن از-كەم سۇحبات جاساپ ۇلگەردىك.
-مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان الاتىن كوميسسيانىڭ سىنىنان قانداي جاعدايمەن وتپەي قالىپ ءجۇرسىز؟ ءوزىڭىز انا ءتىلدىڭ ۋىزىنا جارىپ وسكەن ازاماتسىز عوي...
- مەن ولاردىڭ شىعارعان شەشىمىمەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن. ويتكەنى، ولار مەنى تەك قانا لينگيۆيستيكادان عانا ەمەس، قوسىمشا تاريحتان، ادەبيەتتەن، فيلوسوفيادان، سپورتتان سۇراقتار قويىپ تەكسەردى. مەنىڭ تەك ولارعا ءان ايتۋىم بەرۋىم عانا قالدى. قالعانىنىڭ ءبارىن تەكسەرىپ كوردى. مەنىڭشە، ولار وزدەرىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتتارىنان تىس كەتتى. نەگىزى كوميسسسيا قۇرامى مەنىڭ قازاق تىلىندە سويلەيتىنىمدى، ويىمدى جەتكىزە الاتىنىمدى تەكسەرۋى كەرەك بولاتىن. بىراق ولار مەنىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىنان حابارىم بار ما، جوق پا سونى تەكسەردى. سوسىن مەن پوزيتسيامدى ايتتىم. سپورت سالاسىنداعى جاعدايعا قاتىستى ءوز نارازىلىعىمدى جەتكىزدىم. قازاقستان سپورتشىلارىنىڭ اراسىندا ءوزىمىزدىڭ قازاقتىڭ قارا كوزدەرى نەگە از؟!. جارايدى، ورىستار بار. ولار بولسىن. نەگە سپورتشىلارىمىزدىڭ دەنى كىلەڭ شەتەلدەن جالداپ العان سپورتشىلار؟ مەن وسىنىڭ ءبارى دۇرىس ەمەس ەكەندىگىنە توقتالدىم. اۋىلداعى قازاق بالاسىن جيناپ، سولاردىڭ اراسىندا ۇلتتىق سپورتتىڭ دامۋىنا جاعداي جاساۋ قاجەتتىگىن ايتىپ ءوتتىم. الايدا، كوميسسيا مەنىڭ بۇل ويلارىممەن كەلىسپەدى. سودان كەيىن: «قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىندەگى ورنى قانداي، قانداي حالىقارالىق ۇيىمدار بار»، دەگەن ساۋال قويدى. ونى دا ايتتىم. بىراق ولار: «دۇنيەجۇزىندە قانداي حالىقارالىق ۇيىمدار بار ەكەنىن تولىق ايتقان جوقسىز»،- دەدى. ەندى ول تىلگە بايلانىستى نارسە ەمەس، وي، ورىسىمە بايلانىستى دۇنيە عوي. ارينە، مەن ونى دا ايتار ەدىم. بىراق، ولار مەنىڭ ايتقان ءسوزىمنىڭ ماعىناسىنا ءمان بەردى. مۇنىمەن دە مۇلدە كەلىسپەيمىن. سوسىن ورتا عاسىرداعى قازاقتىڭ حاندىق تاريحىنان سۇراق بەردى. قانداي حان بولدى؟ قانداي حان بولعان جوق؟ كىممەن سوعىستى؟ ەندى بۇل دۇرىس ەمەس قوي.
- ءسىزدىڭ ءتىلدى بىلەتىن ءام بىلمەيتىنىڭىزگە حاندار تاريحىنىڭ قاجەتى قانشالىقتى قاجەت بولا قالدى ەكەن؟
- سونى ايتامىن. ونىڭ قانداي قاتىسى بار؟! مىرزاتاي جولداسبەكوۆ كەشە ءوزىنىڭ شەشىمىن جاريا ەتكەن كەزدە «انانى ايتا المادى، مىنانى ايتا المادى. حانداردىڭ اتىن بىلمەدى» دەدى. مۇنىڭ لينگيۆيستيكاعا ەشقانداي بايلانىسى جوق قوي. بىراق ولار مەنىڭ قازاقشا سويلەي الاتىنىمدى ءبىلىپ، وزدەرىنە بەرىلگەن ساياسي تاپسىرمانى ورىنداي الماسىن سەزگەن سوڭ، باسقا سۇراقتاردى بەرە باستادى. سوسىن «قانداي كلاسسيكتەردى وقيسىز؟» دەگەن سۇراق قويدى. مەن ءوزىم وقىعان كلاسسيك جازۋشىلاردى ايتتىم. ولاردىڭ ويىنشا، باسقا كلاسسيكتەردى وقۋ كەرەك ەكەن. بۇل تىپتەن دۇرىس ەمەس. جازعان شىعارماڭىزدىڭ ءستيلى باسقاشا دەيدى. ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ جازۋ ءستيلى بولادى ەمەس پە؟! ءار ءانشىنىڭ، جازۋشىنىڭ، اقىننىڭ ءوز ءستيلى بار. ولار مەنىڭ ستيلىممەن كەلىسپەسە، وزدەرىنىڭ كىنالارى. مىسالى، مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ «ەلتۇتقا» دەگەن كىتابى بار. ول دا مەنىڭ كوڭىلىمنەن شىققان جوق.
- سوندا پرەزيدەنتتىككە كانديداتتار وقۋعا ءتيىستى كلاسسيكتەر مەن ارنايى بەكىتىلگەن جازۋ ءستيلى بار دەپ وتىر ما؟
- ءيا، سولاي. ەندى مەنى قۇلاتۋ ءۇشىن ءبىر سەبەپ تابۋ كەرەك بولدى عوي. قازاق ءتىلىن بىلەتىندىگىمنەن ىلىك تاپپادى. كەشە ورتالىق سايلاۋ كوميسسيانا بارىپ، لينگيۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ شەشىمىنىڭ كوشىرمەسىن جانە شىعارمانىڭ كوشىرمەسىن بەرىڭىزدەر دەدىم. اللا جازسا، ەرتەڭ جوعارعى سوتقا بارامىن.
- ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا جيىرما جىل تولدى. ءبىز سياقتى سوۆەتتەر وداعىنان تاۋەلسىزدىك العان بالتىق جاعالاۋىنىڭ كەيبىر ەلدەرى كوممۋنيستىك وكىمەتكە قىزمەت ەتكەن، سول قىزىق پارتيانىڭ ءمۇريتى بولعانداردى تۇگەلدەي بيلىك باسىنان كەتىرىپ، جاڭا ازاماتتار اكەلدى. ال، بىزدە باسقا-باسقا پرەزيدەنت سايلاۋدىڭ مەملەكەتتىك تىلدەن سىناق الاتىن كوميسسيانىڭ توراعاسىنىڭ ءوزى كەشەگى كوممۋنيستىك رەجيمگە قىزمەت قىلعان اقساقال ادام. نەگە وعان جاس، جاڭا كوزاقاراستاعى ادام قويمادى دەپ ويلايسىز؟
- مەنىڭشە، وعان سەبەپكەر ءبىر-اق ادام بولىپ تۇر. ول - ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز. ونىڭ ءوزى بۇرىنعى كوممۋنيست جانە سول وكىمەتتىڭ تۇسىندا لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان. سوندىقتان، قازىرگى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بيلىگىن بۇرىن بىرگە ىستەگەن ادامدارعا بەرىپ وتىر. ال، ءسىز ايتىپ وتىرعان ەلدەر كوممۋنيستەردى بيلىكتەن الاستاپ، ەندى ولاردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە جولاتپاۋ تۋرالى زاڭ قابىلداعان.
- بۇعان دەيىنگى پرەزيدەنت سايلاۋىنا جانە وسى جولعى سايلاۋعا دا ەل بىلمەيتىن ادامدار تۇسىپ جاتىر. بۇل نەلىكتەن؟
- بۇگىنگى بيلىكتىڭ ماڭىنداعىلار حالىق قولدايتىن تۇلعالاردى سايلاۋعا جولاتپايدى. . سونداي ساياساتپەن جاسالىپ جاتقان نارسە عوي. قازىرگى پرەزيدەنتكە بالاما بولا المايتىن ەلگە بەيتانىس ادامداردى تىركەۋ كەرەك. سودان كەيىن ەرتەڭ دۇنيەجۇزىنە بىزدە سايلاۋ دەموكراتيالى تۇردە ءوتتى دەپ جاريالاۋ كەرەك.
- وتباسىڭىزدا قازاقشا سويلەسەسىزدەر مە؟
- مەنىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم بار. ەكەۋى دە قازاق بالاباقشاسىنا بارعان. قازىر قازاق مەكتەبىندە وقيدى. ۇيدە دە، تۇزدە دە قازاقشا سويلەسەدى.
جوعارىداعى سوزىمە قوسىپ ايتارىم، مەن «قازاقستاننىڭ بولاشاعى بۇگىننەن باستالادى» دەگەن تاقىرىپتا شىعارما جازدىم. شىعارمامدا مەن قازاقستاننىڭ بولاشاعى باعى زاماننان باستالعانىن، كەشەگى بابالارىمىزدىڭ بولاشاعى ءبىز ەكەنىمىزدى، ءبىزدىڭ جانە مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى بۇگىنگى جاستار ەكەنىنە توقتالدىم. الايدا، كوميسسيا قازاقستاننىڭ بولاشاعى بۇگىننەن باستالادى دەگەنىنەن تانباي وتىرىپ الدى.
- «بولاشاق بۇگىننەن باستالادى» دەگەن سول شىعارماڭىزدى بىزگە بەرە الاسىز با؟
- بەرە الامىن، ءسال كۇتە تۇرىڭىزدار.
-اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
«اباي-اقپارات»
ءۋاليحان قايسارمەن بولعان سۇحباتتىڭ اۋديو نۇسقاسىن مىنا جەردەن تىڭداي الاسىزدار:
