IYke Ádilúly - qughyn-sýrgin jyldary Kenes ýkimeti tarapynan qudalanyp, qyzyl әskerlerding qolynan qaza tapqan, qazaqtyng ayauly úldarynyng biri. Eli ýshin eniregen erler qataryndaghy IYke Ádilúlynday azamattyng istegen iygi isteri, azamattyq túlghasy әdeby shygharmagha arqau bolyp úrpaq jadynda qaluy tiyis bolatyn. Osy iygilikti maqsatty oryndap, hikayat jazyp shyqqan jazushy Talghat Kenesbaevpen jasaghan súhbatty úsynyp otyrmyz.

– Talghat agha, «Últ bolmysy» jurnalynyng biylghy jylghy bas jýldesi – jenil avtokólikke ie bolghan quanyshynyz qútty bolsyn!

– Raqmet!

– Áriyne, búl sizding shygharmashylyq dengeyinizge berilgen bagha ekendigi dausyz. Oghan sóz joq. Osy jýlde degennen shyghady. Qazirgi kýni ónirlik, memlekettik, halyqaralyq dengeydegi aluan týrli әdeby jýldeler, atauly syilyqtar – joq emes, barshylyq qoy. Biraq jazylghan enbekti baghalauda týitkilder tuyndap jatatyny ras qoy, keyde. Osynday jaghdaydan da bolar, bәlkim: «Búdan bylay eshqanday әdeby bayqaulargha qatyspaymyn», - depsiz erterekte. Jalpy jýlde ýshin bayqaugha qatysugha kózqarasynyz qalay?

– Eng әueli, men búl syilyqqa nege qatystym degen súraq tuady. Birinshiden, búl – sonau zamandarda jazyqsyz qúrban bolghan IYke atamnyng esimin jaryqqa shygharudyng mýmkindigi boldy. Búdan ózge mýmkindik joq edi. Búl – mening qyryq jyldan beri shúghyldanyp kele jatqan sharuam. Sonau 1978 jyldyng 18 mamyrynda «Oljas Sýleymenovting tughan kýni» dep Mәskeuden habar berilip jatty. Men ol kezde óte ataqqúmar, maqtanshaq bala edim. Esh oilanbastan «IYke atamdy jazyp ataqty bolamyn!», - dep oiladym. Múny eske alyp otyrghanym – IYke atam jayly izdenister jazylghan dәpterd dәl osy kýni bastappyn. Bayqaugha әrkim әr týrli maqsat, niyette qatysady ghoy...

– IYke Ádilúlynyng ómirine qúrylghan hikayatynyzdy «Últ bolmysy» jurnalynyng konursyna arnap jazdynyz ba?

– Men múny asyqpay sozyp jazyp jýrgen  edim ghoy. Bir kýni Zanghar Kәrimhan men Bauyrjan Segizbaev, Erbol Beyilhan degen bauyrlarym kelip: – Agha, biz bayqaugha qatysyp jatyrmyz. Siz ne beresiz? – dedi. Sosyn bauyrlarymnyng kónilin qimay, ayaqtap jazyp, bayqaugha jiberdim.

– IYke Ádilúly  – óz túsynda kenes biyligine qarsy shyqqan túlgha ghoy. Demek, IYke turaly әdeby shygharma jazyp jariyalamaq týgili, esimin ashyqtan-ashyq aitugha da bolmaytyn zamanda, yaghny 1978-jyly bastadynyz ba, búl hikayatty?

– Men ol kezde elimizding tәuelsizdik alatynyn bilgen joqpyn. Onday úghym bolghan joq. Biraq men ózim qalay da, qaytsem de osy turaly jazamyn dep bekindim. Qazirgi hikayatta Shәkәrimning atyn ústap túratyn bir jigit bar. El arasynda ol kisini Aqbastau dep ataytyn. Sol kisiler jәne Qabylqaq atalar – IYkening ong qoly, kózi men qúlaghy bolghan, IYke otqa týsse, otqa týsetin, sugha týsse sugha týsetin, senimdi adamdary bolghan kisi edi. Oiymda eshtene joq, Aqbastau atamnyng ýiindegi apamyzgha baryp:

– Apa, atam qayda? – dedim.

– Atang mal qorada jýr, - degen son, baryp sәlem berip:

– IYke atam turaly aityp berinizshi, - demeymin be. Áli kóz aldymda, ana kisi kózi shatynap ketken, aiyrdy aldy da: «NKVD-ning qúiyrshyghy», - dep maghan túra úmtyldy. Men qashyp kele jatqanda aldymyzdan apamyz shygha keldi. Apamnyng pýlish kamzoly bolatyn edi, atam keldi de aiyrdy eteginen qadap ar jaghynan biraq ótkizdi:

– Oibay-au, ne bolyp qaldy? – dedi apam. Men sol qalpy bezip kettim. Men qashyp ketkennen keyin ol kisi qolyna baltasyn alyp atamnyng ýiine barady: – Anau úlyng qayda, basyn shabamyn! – dep tepsinedi. Atam óte sabyrly kisi edi:

– Áy, qoy andaghyndy tasta! Týsindirip ait, - dese ana aqsaqal:

- Osylay da, osylay, úlyng IYkeni súrap kelip shulatyp jýr. Ol KGB-ning shpiony, -deydi atama. Sodan auyldyng bәri aiqay-shu. Ákem aldap-sulap, ana kisiden keshirim súrap, mamyr aiy bolsa da, qoy soyyp ýige shaqyryp:

–– Sizge arnap soydym, úlynyzdy keshiriniz! – deydi. Ol kiside de amal joq. Resey jaqqa auyp jýrip, әbden qughyn kórgen adam ghoy, ana kisi ashulanghan әbden. Endi ghana Sarjalgha kelip tynyshtyq taptym ba degende, men shygha kelippin. Sodan ol kisi Qabylqaq atamdy shaqyryp alady. Sonymen qoydyq. Atam marqúm maghan alandaytyn boldy. Mening audandyq gazetke birdenelerim shyqsa, saqtana qarap:

– Sen, balam, ókimetke qarsy eshtene aityp qoyghan joqsyng ba? - deytin. Osy rette aitarym, Qabylqaq atamnan IYke atamyz turaly qansha súrasam da tis jaryp maghan aitqan emes. Sol qalpy ketti. Sóitip jýrip mektepti bitirdik. Institutta jýrgende de osy jaghday qaytalanghany bar. Ústazymyz Qayym Múhamethanov bir kýni:

– Sabaq aityndar, - dep taqtagha shygharyp jatty. Men de kezegimmen shyqtym. Oiymda eshtene joq. Atam kólenkede ynyldap, bir ólender aityp otyratyn. Sonyng biri «Boyauly suyr» degendi bastadym. Keyin bilsem, búl Shәkәrimning óleni eken. Qayym ústaz súrap otyrghannan keyin әlgini ózimshe proza tilinde ertede estigen әngime qylyp aityp berdim. Ol kisi maghan kózi baqyrayyp qarady da, jurnaldy sart etkizip jauyp:

– Balalar, býgingi sabaq bitti. Al sen jýr, - dep meni alyp ketti. Ýnsiz kele jatyrmyz. Sodan birazdan keyin maghan aitady:

– Sen kimsin? KGB-ning shpionysyng ba! – deydi. Onda KGB-ning ne ekenin de bilmeytin jastamyz ghoy. Sodan ýiine alyp bardy da:

– Sen myna ólendi qaydan bilesin? – dedi.

– Qay ólendi? - dedim. Baghanaghy sabaqta men mazmúndaghan «Boyauly suyr» eken súraghany.

– Ony atam aityp otyratyn, - dedim.

– Atang kim? – dep atamdy, ruymdy súrap, bәrin jazyp alyp qaldy. Sodan erteninde kelsem Qayym agha:

– Ói, sen bizding bala ekensing ghoy, - dep qúshaqtap jatyr. Osy hikayatta esep shygharatyn kishkentay bala – Beysen Júmageldin degen kisi, - sol Beysen aghadan:

– Osynday balany bilesing be? – dep súraghan eken ol kisi:

- Oibay, bilemin. Kenes aghamnyng nemeresi ghoy, - dep bәrin aitqan kórinedi. Sodan Qayym Múhamethanov meni kórgen jerde:

– Jazyp jýrsing be, jazdyng ba? – dep ylghy súraytyn boldy. Búl da bir paryz bolghanday edi. Osydan on bes jyl búryn Túrsyn Júrtbay aghamyz:

– Osy sen ana IYke atandy nege jazbaysyn? – dedi. Shynymdy aitayyn, shoshyp qaldym, Uje qorqatyn jasqa keldik qoy.

- Endi sen jazbaghanda kim jazady? – dedi agham. Men: «Qarap shyghynyz», - dep jazyp jýrgenimining biraz betin berdim. Ol kisi sholyp kórdi de:

– Mynauyng jaqsy dýnie bolatyn siyaqty. Tek osyghan endi shydamyng jetip tauysasyng ba? – dedi. Men:

- Tauysam! – dedim. Sodan taghy bir bes jyl ótti. Taghy súraydy: Taghy bes jyl ótti, taghy súraydy. Búl hikayatty jazyp ayaqtauyma taghy bir týrtki bolghan nәrse – kórgen týsim. Ana bir jyly qatty auyryp qalghanda týsime kirdi de ol kisi. Oyanyp aldym da: «Bismillә, bismillә, qúday keshirshi! Sizdi mazaladym da qaldyryp qoydym ghoy! - dep óz ózimnen shoshyp, tang atqansha otyrdym, Sodan IYkening aghasy Balapannyng Qabylqaghy degen shal da jýr ghoy, hikayatta. Sol Balapannyng nemeresi Serikbolgha qonyrau soqtym. Jengey ekeui poyyzgha otyryp, bizge tartady. Myna qyzyqty qaranyz, ol kisi de:

– Men týnde týsimde IYke atandy kórdim, - dedi. Men Serikbolgha: «Týs kórdim» dep qana aitqan edim. Kelgen song qúshaqtasyp, kózimizge jas alyp: «Osylay-osylay, atany kórdik», - destik. Mólsheri ekeuimiz bir saghat әri nemese beri men Shaghan ózenining myna jaghynan, ol ana jaghynan kórgen ekenbiz. Ghajap emes pe! Sodan estigen-bilgen әngime ortagha salynyp, nәtiyjesinde kiristik qoy.

– Hikayat portalymyzgha jariyalandy. Oqyghan oqyrmandar ózining baghasyn berip jatqan bolar. Oqyrman retinde mening oiyma kelgeni – hikayattyng basyndaghy keyipkerlerding kóptigi sonday, basynda kidiriktep qaldym. Búl jóninde ne aitar ediniz? Meninshe, oqighalardy tym syghyp tastaghan siyaqtysyz?

– Solay. Búl hikayatqa engizilmegen әli de jetpistey beti bar. Oqugha jenil boluy ýshin qiyp tastalghandyqtan solay bolyp otyr ghoy. Múnymen әli de júmys isteymin, shiryqtyramyn. Mysaly mynaday oqigha bar: IYke men Qabylqaq Motysh babanyng basyna baryp:

– Endi elimizge kelemiz be, kelmeymiz be! - dep qúran oqyp qaytyp kele jatqan kezde qau shengelding arasynan bir adam shygha keledi. Búl – NKVD-ning shpiony edi. Ol adamnyng men atyn aitpay-aq qoyayyn. Óitkeni, atamaugha, eshqayda shygharmaugha әkeme uәde bergenmin. Biraq múnda kishkene júqalap aittym, qoi sujetti alyp tastadym. Bәrin syghyp-syghyp, qysyp qysyp berdim. Qazir ghalamtor zamany damyghan kez, auyldyng kisileri de oqyp alyp: «Ana oqigha qayda, myna oqigha qayda», - dep bәri jan jaqtan súrap jatyr. Ary ketse elu bet qana bolady dep edim, ie bola almay qaldym ghoy ózi. Sóitip otyryp jazghanymdy kesip-kesip joldaghan edim. Jogharyda aitqanymyzday әli de jetpis beti jatyr.

– IYke Ádilúlyna qatysty oqighalar men hikayatynyzdaghy keyipkerlerdi elding adamdary týgel biledi, - dediniz. Endeshe, keybir adamdar turaly jazghandarynyz olardyng úrpaqtarynyng namysyna tiyip jýrmey me?

– Men ózimning arymnan ghana qorqatyn adammyn. Ákesining shpion bolghany ýshin balasynyng qanday kinәsi bar? Boldy ma, boldy. «Toqyldaq» boldy ma, boldy. Býgingi kýni maghan kimning ókpesi bar? Men estigenimdi, jýregimnen ótkendi ghana jazamyn.

- Hikayatqa qatysty oqighalar bala kezden tanys bolghandyqtan jazu qiyn bolmaghan shyghar? Ózge jazba derekter, qújattardy izdediniz be?

– Tóte jazumen jazylghan, sarghayghan betterdi qolyma ústatqan bir kisi bar. Qazir Semeyde túrady. Shamamen toqsangha kelip qalghan shyghar:

– Áy sen birdene jazyp jýr eding ghoy, mynau saghan kerek bolar, - dep berip edi. Aghasy Shәkәrimning kezinde NKVD-shi bolghan eken. Sodan oiymda eshtene joq, ýide jatqan әlgi jazbany «Kók tudyng jelbiregeni» әnining sózin jazghan Almas Ahmetbekúly degen jigitke berip:

– Mynanyng bir betin oqyp bershi dep edim, Almas bir betin oqydy da, týri ózgerip ketti:

– Mynany qaytesin, qúrt kózin! Qanisherding jazbasy eken ghoy! - dedi.

– Tobyqtynyng bir shaly bergen dýnie ghoy, - dedim. Jinalghan dýniyelerge qatysty osynday jaghday da bolghan.

Abaydyng Árham degen balasynan tuatyn Azat degen aghamyz boldy. Zayyby Qarlyghash apay óte bir jaqsy adamdar boldy. Qatty syilastyq. Azat aghama qaljyndaymyn.

– Azat agha, osy siz nege NKVD bolyp ketpediniz. Typ-tynysh ómir sýretin ediniz ghoy! – dedim birde. Ol kisining jýregin auyrtayyn degen esh oiymda joq edi. Álgi sózdi estigende Azat agham atyp túryp qalsh-qalsh etip, dirildedi de qaldy. Tamaq ishpey otyrdy.

– Áy, Tәken, janaghyny nege aittyn? – dedi jaylap. Sosyn ol kisi: – Endigәri NKVD degen sózdi mening dastarhanymda aitpashy! - dedi. Qúnabaydyng úrpaghy ghoy, әbden zәtte bolyp qalghan. Biz keyin bir týsiru tobymen barghanbyz. Ol kisi bir ghajap adam edi. Jalpy Azat aghanyng maghan bergen dýniyeleri kóp.

– IYke Ádilúlynyng úrpaqtary qughyn-sýrgin jyldary Qyzylordagha jer audarylghanyn bilemiz. Sol ónirden qay kezende elge keldi?

–– IYke úrpaqtary keyinirek keldi. Men biletin bir iri qazaq bar. Oghan elding bәri, әsirese, Alashordada qyzmet etkenderding úrpaghynyng bәri qaryz. Ol – Bolat Nәsenov degen kisi. Ol kisimen meni tanystyrghan Bauyrjan Jaqyp edi. Bauyrjannyng әkesi qaytys bolyp, biz Semeyge bardyq. Sonda Bolat aghamen tanystyrdy. Sol Bolat agha IYkening úly Shapaghatqa (Shәpy aghama): «Mynau sening әkeng IYkeniki», - dep barlyq qújattaryn әkep bergen eken. Sonda ghana qújattaryn kórdim.

– IYke Ádilúly esimin әdeby ainalymgha engizu – basty missiyanyz. Búdan ózge neni jazyp jýrsiz? Jazghan dýniyelerinizge kóniliniz tola ma?

- Jaqynda Qyrghyzstannan keldim. Olar da quanyp jatyr. Qyrghyz poeziyasynyng ýlken aqsaqaly Omar Súltanovpen jolyqtym. Ol kisimen 1985 jyly Oljas Sýleymenovpen kezdeysoq birge jýrip tanysqan edim. Ol kisini «atam» deymin, jasy seksennen asty. Bishkekte Aydarbek Sarmanbetov degen agha dosym bar. Sol azamat meni audarady. Mongholiyadan bir audarmashy habarlasty. Týrkiyada qyrkýiekting sonynda kitabym shyghady.

Myna shyndyqty aituym kerek. Maghan qazir óndirte júmys isteu qajet. Búryn «jazushymyn» dep jýretinmin. Endi oilasam, men әli jazushy emes ekenmin. Ol oy qaydan keldi deysing ghoy? Oralhan Bókey aghamyz janyna júmysqa shaqyryp, ómirining sonyna deyin janynda jýrdim. Ol kisi maghan ýlken ýmit artty. Keyde maghan aitatyn:

- Sening tiling óte jútan. Tiling artist qyzdardyng ghashyghyna jazghan telegrammasy siyaqty, - dep aitqanda shamdanyp edim. Beker eken. Orash aghamdy sol kezde tyndasam, til baylyghym әli de arta týser me edi. Qazir ne kino tili emes, ne әdebiyet tili emes bolyp qaldy. Soghan ókinemin. Orash agha: – Myna foliklordy oqy! - deytin. Qazir foliklordy qaytadan oqyp jatyrmyn. Biraq ýsh degen baghagha ilige almay jýrmin-au dep oilaymyn. Biraz dýniyeler jasaghym keledi. Rýstem Esdәulet bauyrymnyng da bir aitqan sózi bar edi.

– Agha, sizden dramaturg shygharu ýshin kóp oqu kerek!– deytin.

– Neni oqiyn? – desem: – Qolynyzgha týskenning bәrin oqynyz. Biraq sizding qolynyzgha tek klassika ghana týsetinin bilemin ghoy - dep kýldiretin. Ol ózi bir óte erkónil, jaqsy jigit edi. Mandayymyzgha syimay ketti.

– Qazaqstan jazushylar odaghynyng biyletin qaytaryp bergen tarihynyz bar. Qazirgi kýni qaytadan kiru josparynyzda joq pa?

– Joq, kezinde kettim be, kettim. Qazirgi Úlyqbek aghama da aitarym sol. Men jaghama kir júqtyrsam, júqtyrarmyn, biraq jýregime kir júqtyrmaytyn adammyn. Maghan tiyispender. Qarsylyghym da, eshtenem de joq, biraq jolamaymyn. Boldy. Qazir Euraziya jazushylar odaghyna qabyldandym ghoy.

– Qyrghyz qalamgerlerimen tyghyz baylanysta kórinesiz. Qazirgi qyrghyz әdebiyeti qay dengeyde?

– Qyrghyz әdebiyetine týgeldey bagha bere almaymyn. Bir biletinim – olar kinoda nemese әdebiyet salasynda ne jasasa da qyrghyz halqy ýshin jasaydy. Al biz birden Qazaqstangha emes, Gollivudqa úmtylamyz. Mysaly, Golivudqa baryp osy IYkeni ber dese, men quana quana beremin. Al búl Gollivudqa kerek pe, kerek emes pe? Mәsele osynda ghoy. Olardyng kino mamandarymen de jaqsy aralasamyn. Olar kinony myqty týsiredi, moyyndau kerek.

– Biz neni eskermey otyrmyz? Qyrghyzdyng Qúrmanjan datqasy siyaqty qayratker analar bizding qazaqta da bar emes pe?

– Mening ózimning oiym aitady. Bizde mynaday bir úghym bar: «Auyldaghynyng auyzy sasyq». Bizdegi týsinikpen, múndaghylardyng bәri jaman. Adamdar nege Gollivudqa úmtylady? «Áy, osy qyrt qazaqtardan keteyinshi, anda shyghayynshy, mynda shyghayynshy!», - deydi. Kóbi osylay oilaydy. Búl oidan qútylu mýmkin emes. Óitkeni, qazirgi qazaqta bauyrmaldyq joq. Men, mysaly Túrsyn Júrtbay aghamdy jaqsy kóremin. Óte syilaymyn. Bala kezimnen bir auylda óstik qoy. Elde, Semey jaqta kóbi menimen: «Túrsyn Júrtbay aghasynyng jaghasynan aldy», - dep ózinen ózi óshigip jýredi.. Men Túrsyn aghanyng jaghasynan da alghan joqpyn, balaghynan da alghan joqpyn. Biraq men oghan aitqanmyn:

– Osy elding azamaty retinde, oqyrman retinde aitugha qúqyghym bar: siz myna akademiyany tastanyzshy, prozagha kelinizshi! – dep.

Býkil Alashty qoparghan, ayaghynan tik túrghyzyp, shanyna nsilkigen – osy Túrsyn Júrtbay. Býkil missiyasy bitti. Jetpiske kele jatyr. Endi kókem-au, ana prozasy, «Jer besik» degen dýniyesi bar ghoy. Oralhan Bókey aghamyz jastardyng ortasynda otyryp: «Anau Túrsyn Júrtbaev degen bauyrymyz egerde prozany jýielep jazatyn bolsa, talay adamdar shashylyp qalady», - dep edi. Men múny Oralhannyng óz auzynan estigen adammyn. Men Oralhan siyaqty úly jazushy bolmaytynym anyq. Biraq men tyrysamyn. Endi maghan bes-alty jyl uaqyt berinder. Menen jazushy shyghyp qaluy mýmkin.

– Bir súhbatynyzda: «Alda mindetti týrde Nobeli syilyghyn alamyn!», - dep aitqan ekensiz...

- IYә, aitqanymyn. Biraq Nobeli qayda, biz qayda! Alla búiyrtsa, jazamyn dep jýrgen oilarym bar. Mysaly, qolynda smartfony bar qazaqtyng bir balasy avtobusta, úshaqta nemese kóshede qysqa-qysqa әngimelerdi oqyp otyrsa qalay? Men soghan úmtylamyn. Amangeldi Seyithan degen bir sport telejurnaliysi bauyrym bar. Ózi erkelep jýredi maghan, sol bir kýni meni ústap alyp.

- Agha, jýrinizshi! – dep bir dәmhanagha alyp keldi.

- Áy Amanchiyk, ne boldy? – desem:

- Agha – deydi (qolynda bloknot túr eken) mynau bloknotty kórdiniz be? – deydi.

- Kórdim, - dedim.

- Osynyng bir betine syyatynday shaghyn әngimeler jazynyzshy! – deydi. Sodan bes-altauyn jazyp ózine jibergenmin. Onday qyzyqtar kóp. Ózi bir jaqsy jigit. Bizge qazir bylay isteu kerek. Adam ózin baghalau kerek. Qay túrghydan baghalau kerek? Birinshi, adamgershilik, iman, otbasy, sodan keyin jora-joldasy, tughan-tuysy, qora-qopsysy degen kategoriyalar bar ghoy. Osynyng bәrin jaqsy qylyp ústau kerek. Bizde qazir qalay? Bes-alty óleng jazady. Sәtti óleng jazady. Qazaqta «jyghylsan, nardan jyghyl» degen sóz bar ghoy, onyng bәrin attap ótip, qúdaygha jarmasatyn, qúdaygha tilin bezeytin, qarghaytyn adamdar shyqty qazir. Qúrangha ýkim aitatyn adamdar shyqty. Ne degen masqara mynau?

– Janashyl qalamgerler tolqyny kelip jatyr. Poeziyada da, prozada da «basqasha» jazatyn jastar payda boldy. Búlar tynnan jol tabamyn dep, japonnyng dzen-buddasynan, Batystyng hristiandyghynan t.b. tuyndaghan oilau qalpyn tanyp jatqan joq pa, qalay? Beyimbet pen Ghabiyt, Jýsipbekterding salyp bergen soraby da bizge jetpey me?

- Anaghan elikteu, mynaghan elikteu dúrys emes shyghar. Mysaly, bir inim maghan renjiydi. Men bir kýni otyrdym da aittym: - Áy, bauyrym! Anau Dәuletkerey Kәpúlyn qarashy. Sening әkendey aqyn, - dedim. Dәuletkereyding adamgershilik dengeyin men bilmeymin, bilgim de kelmeydi – biraq onyng poeziyasy – qazir nomer birinshi poeziya dep aitar edim. Ol qazir anday oipyl-toypyl minezderin qaghyp-silkise, naghyz sýiekti aqyn. Al keybir aqyndardy «asfalit, baghdarsham, trotuar dengeyinde jýrgen aqyndar» der edim. Ol erteng ózinen ózi qalady, úmytylady.

– Prozada da keybir jazushylar bar. Qysqa-qysqa, taqyl-túqyl sóilemmen jazugha qúmar. Yqshamdyqqa qúrylghan búl stilige qalay qaraysyz?

– Ári barmay-aq qoyayyq, mysaly, Vasiliy Shukshindi, S.Davlatovty, ózimizding Beyimbet Maylindi, Sayyn Múratbekovty al, - osylardyng qaysysy jýregine jaqyn? Áriyne, Sayyn men Beyimbet jýregine jaqyn. Men Davlatov bolghym kelip buyrqanyp biraz jyl jýrdim. Biz shetelge shyqsaq ómir jaqsy dep oilaymyz. Mynau qyrghyzdar, mongholdar, týrikter meni bekerden-beker audaryp jatpaghan bolar. Ózderi ghalamtor arqyly tauyp alady. Men eshkimdi izdemeymin de. Beretin aqsham da joq. Meni audar, jarnamalandar dep eshkimge jalynbaymyn da.

– Qazirgi qazaq prozasynyng shyny dep kimdi esepteysiz?

– Qolyna qalam ústaghan qazaq jazushysynyng bәri shynda jýr dep sanaymyn. Biraq osy biyikten qalay týsedi? Mysaly, men óz basymdy aitayyn, Oralhan agham ómirden ketkende, endi barlyq adam sekildi qayghyrasyng ghoy, aghang bolghasyn, mening jýregim qatty auyrdy. Múnan keyin Didahmet Áshimhan, kýni keshe ghana ómirden ótken Raqymjan Otarbaev ketkende jýregim qatty auyrdy. Didahmet agham maghan ómirde kóp aqyl-kenes bergen kisi edi. Raqymjan agha jýre túrghanda jastardy jaqsy jaqqa bastaytyny sózsiz edi ghoy. Óte jaqsy mýmkindigi bar jazushy bolatyn. Raqymjan agha dramaturgiya, kino, proza – dýniyening tórt búryshyn ústap kele jatqan jigit edi. Ol kisining audiokitabyna dәneker boldym. Bireuding aldynda kinәli bolyp qalsam, meyli ol bay bolsyn, qoyshy bolsyn, ne malay bolsyn, sol qashan keshirgenshe, qasynda shyr kóbelek ainalyp jýrgenim. Odan keyin, bay-baghlandar bar ghoy, qolynda dýniyesi bar әkim qaralar, aldymda bir kishkene kinәsi bolsa, moynymdy bir búramyn da, qaytyp jolamaymyn oghan. Osy eki minezimdi qoya almay jýrmin. Búl tirshilik jolynda jaman eken.

– Aldaghy josparynyz qanday?

– Biyl qúday búirtsa, nauryzgha deyin eki roman beruim kerek. 2003 jyly Katonqaraghaygha, Shynghystaygha bara jatqanda basyma bir keremet sujet týsti. Sony jazamyn dep, әli qiiyn keltire almay jýrmin. Telejurnalist Miras Múqashpen saparlas bolghanymda Kókpekti, Aqsuat, Jarma jerlerin araladym. Sonda myna oigha bekidim: «Sonau Katonqaraghaydyng jerin men bile qoymaydy ekenmin. Sondyqtan oqighasyn ózime etene osy aimaqqa әkeletin shygharmyn dep týidim. Qazir tam-túmdap «shimaylap» jatyrmyn. Aldaghyny uaqyt kórsetedi. Endi qúday jetkizse ýsh jylda alpysqa tolamyn. Osy ýsh jylda biraz dýniyeler jazamyn. Jazbasam qoyamyn. Men әli jazushy emespin...

Súhbattasqan Asylbek Baytanúly

Derekkózi: http://adebiportal.kz

Abai.kz