يكە ءادىلۇلى - قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى كەڭەس ۇكىمەتى تاراپىنان قۋدالانىپ، قىزىل اسكەرلەردىڭ قولىنان قازا تاپقان، قازاقتىڭ اياۋلى ۇلدارىنىڭ ءبىرى. ەلى ءۇشىن ەڭىرەگەن ەرلەر قاتارىنداعى يكە ءادىلۇلىنداي ازاماتتىڭ ىستەگەن يگى ىستەرى، ازاماتتىق تۇلعاسى ادەبي شىعارماعا ارقاۋ بولىپ ۇرپاق جادىندا قالۋى ءتيىس بولاتىن. وسى يگىلىكتى ماقساتتى ورىنداپ، حيكايات جازىپ شىققان جازۋشى تالعات كەڭەسباەۆپەن جاساعان سۇحباتتى ۇسىنىپ وتىرمىز.

– تالعات اعا، «ۇلت بولمىسى» جۋرنالىنىڭ بيىلعى جىلعى باس جۇلدەسى – جەڭىل اۆتوكولىككە يە بولعان قۋانىشىڭىز قۇتتى بولسىن!

– راقمەت!

– ارينە، بۇل ءسىزدىڭ شىعارماشىلىق دەڭگەيىڭىزگە بەرىلگەن باعا ەكەندىگى داۋسىز. وعان ءسوز جوق. وسى جۇلدە دەگەننەن شىعادى. قازىرگى كۇنى وڭىرلىك، مەملەكەتتىك، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى الۋان ءتۇرلى ادەبي جۇلدەلەر، اتاۋلى سىيلىقتار – جوق ەمەس، بارشىلىق قوي. بىراق جازىلعان ەڭبەكتى باعالاۋدا تۇيتكىلدەر تۋىنداپ جاتاتىنى راس قوي، كەيدە. وسىنداي جاعدايدان دا بولار، بالكىم: «بۇدان بىلاي ەشقانداي ادەبي بايقاۋلارعا قاتىسپايمىن»، - دەپسىز ەرتەرەكتە. جالپى جۇلدە ءۇشىن بايقاۋعا قاتىسۋعا كوزقاراسىڭىز قالاي؟

– ەڭ اۋەلى، مەن بۇل سىيلىققا نەگە قاتىستىم دەگەن سۇراق تۋادى. بىرىنشىدەن، بۇل – سوناۋ زامانداردا جازىقسىز قۇربان بولعان يكە اتامنىڭ ەسىمىن جارىققا شىعارۋدىڭ مۇمكىندىگى بولدى. بۇدان وزگە مۇمكىندىك جوق ەدى. بۇل – مەنىڭ قىرىق جىلدان بەرى شۇعىلدانىپ كەلە جاتقان شارۋام. سوناۋ 1978 جىلدىڭ 18 مامىرىندا «ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ تۋعان كۇنى» دەپ ماسكەۋدەن حابار بەرىلىپ جاتتى. مەن ول كەزدە وتە اتاققۇمار، ماقتانشاق بالا ەدىم. ەش ويلانباستان «يكە اتامدى جازىپ اتاقتى بولامىن!»، - دەپ ويلادىم. مۇنى ەسكە الىپ وتىرعانىم – يكە اتام جايلى ىزدەنىستەر جازىلعان داپتەرد ءدال وسى كۇنى باستاپپىن. بايقاۋعا اركىم ءار ءتۇرلى ماقسات، نيەتتە قاتىسادى عوي...

– يكە ءادىلۇلىنىڭ ومىرىنە قۇرىلعان حيكاياتىڭىزدى «ۇلت بولمىسى» جۋرنالىنىڭ كونۋرسىنا ارناپ جازدىڭىز با؟

– مەن مۇنى اسىقپاي سوزىپ جازىپ جۇرگەن  ەدىم عوي. ءبىر كۇنى زاڭعار كارىمحان مەن باۋىرجان سەگىزباەۆ، ەربول بەيىلحان دەگەن باۋىرلارىم كەلىپ: – اعا، ءبىز بايقاۋعا قاتىسىپ جاتىرمىز. ءسىز نە بەرەسىز؟ – دەدى. سوسىن باۋىرلارىمنىڭ كوڭىلىن قيماي، اياقتاپ جازىپ، بايقاۋعا جىبەردىم.

– يكە ءادىلۇلى  – ءوز تۇسىندا كەڭەس بيلىگىنە قارسى شىققان تۇلعا عوي. دەمەك، يكە تۋرالى ادەبي شىعارما جازىپ جاريالاماق تۇگىلى، ەسىمىن اشىقتان-اشىق ايتۋعا دا بولمايتىن زاماندا، ياعني 1978-جىلى باستادىڭىز با، بۇل حيكاياتتى؟

– مەن ول كەزدە ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك الاتىنىن بىلگەن جوقپىن. ونداي ۇعىم بولعان جوق. بىراق مەن ءوزىم قالاي دا، قايتسەم دە وسى تۋرالى جازامىن دەپ بەكىندىم. قازىرگى حيكاياتتا شاكارىمنىڭ اتىن ۇستاپ تۇراتىن ءبىر جىگىت بار. ەل اراسىندا ول كىسىنى اقباستاۋ دەپ اتايتىن. سول كىسىلەر جانە قابىلقاق اتالار – يكەنىڭ وڭ قولى، كوزى مەن قۇلاعى بولعان، يكە وتقا تۇسسە، وتقا تۇسەتىن، سۋعا تۇسسە سۋعا تۇسەتىن، سەنىمدى ادامدارى بولعان كىسى ەدى. ويىمدا ەشتەڭە جوق، اقباستاۋ اتامنىڭ ۇيىندەگى اپامىزعا بارىپ:

– اپا، اتام قايدا؟ – دەدىم.

– اتاڭ مال قورادا ءجۇر، - دەگەن سوڭ، بارىپ سالەم بەرىپ:

– يكە اتام تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى، - دەمەيمىن بە. ءالى كوز الدىمدا، انا كىسى كوزى شاتىناپ كەتكەن، ايىردى الدى دا: «نكۆد-ءنىڭ قۇيىرشىعى»، - دەپ ماعان تۇرا ۇمتىلدى. مەن قاشىپ كەلە جاتقاندا الدىمىزدان اپامىز شىعا كەلدى. اپامنىڭ ءپۇلىش كامزولى بولاتىن ەدى، اتام كەلدى دە ايىردى ەتەگىنەن قاداپ ار جاعىنان بىراق وتكىزدى:

– ويباي-اۋ، نە بولىپ قالدى؟ – دەدى اپام. مەن سول قالپى بەزىپ كەتتىم. مەن قاشىپ كەتكەننەن كەيىن ول كىسى قولىنا بالتاسىن الىپ اتامنىڭ ۇيىنە بارادى: – اناۋ ۇلىڭ قايدا، باسىن شابامىن! – دەپ تەپسىنەدى. اتام وتە سابىرلى كىسى ەدى:

– ءاي، قوي انداعىڭدى تاستا! ءتۇسىندىرىپ ايت، - دەسە انا اقساقال:

- وسىلاي دا، وسىلاي، ۇلىڭ يكەنى سۇراپ كەلىپ شۋلاتىپ ءجۇر. ول كگب-ءنىڭ شپيونى، -دەيدى اتاما. سودان اۋىلدىڭ ءبارى ايقاي-شۋ. اكەم الداپ-سۋلاپ، انا كىسىدەن كەشىرىم سۇراپ، مامىر ايى بولسا دا، قوي سويىپ ۇيگە شاقىرىپ:

–– سىزگە ارناپ سويدىم، ۇلىڭىزدى كەشىرىڭىز! – دەيدى. ول كىسىدە دە امال جوق. رەسەي جاققا اۋىپ ءجۇرىپ، ابدەن قۋعىن كورگەن ادام عوي، انا كىسى اشۋلانعان ابدەن. ەندى عانا سارجالعا كەلىپ تىنىشتىق تاپتىم با دەگەندە، مەن شىعا كەلىپپىن. سودان ول كىسى قابىلقاق اتامدى شاقىرىپ الادى. سونىمەن قويدىق. اتام مارقۇم ماعان الاڭدايتىن بولدى. مەنىڭ اۋداندىق گازەتكە بىردەڭەلەرىم شىقسا، ساقتانا قاراپ:

– سەن، بالام، وكىمەتكە قارسى ەشتەڭە ايتىپ قويعان جوقسىڭ با؟ - دەيتىن. وسى رەتتە ايتارىم، قابىلقاق اتامنان يكە اتامىز تۋرالى قانشا سۇراسام دا ءتىس جارىپ ماعان ايتقان ەمەس. سول قالپى كەتتى. ءسويتىپ ءجۇرىپ مەكتەپتى بىتىردىك. ينستيتۋتتا جۇرگەندە دە وسى جاعداي قايتالانعانى بار. ۇستازىمىز قايىم مۇحامەتحانوۆ ءبىر كۇنى:

– ساباق ايتىڭدار، - دەپ تاقتاعا شىعارىپ جاتتى. مەن دە كەزەگىممەن شىقتىم. ويىمدا ەشتەڭە جوق. اتام كولەڭكەدە ىڭىلداپ، ءبىر ولەڭدەر ايتىپ وتىراتىن. سونىڭ ءبىرى «بوياۋلى سۋىر» دەگەندى باستادىم. كەيىن بىلسەم، بۇل شاكارىمنىڭ ولەڭى ەكەن. قايىم ۇستاز سۇراپ وتىرعاننان كەيىن الگىنى وزىمشە پروزا تىلىندە ەرتەدە ەستىگەن اڭگىمە قىلىپ ايتىپ بەردىم. ول كىسى ماعان كوزى باقىرايىپ قارادى دا، جۋرنالدى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ:

– بالالار، بۇگىنگى ساباق ءبىتتى. ال سەن ءجۇر، - دەپ مەنى الىپ كەتتى. ءۇنسىز كەلە جاتىرمىز. سودان ءبىرازدان كەيىن ماعان ايتادى:

– سەن كىمسىڭ؟ كگب-ءنىڭ شپيونىسىڭ با! – دەيدى. وندا كگب-ءنىڭ نە ەكەنىن دە بىلمەيتىن جاستامىز عوي. سودان ۇيىنە الىپ باردى دا:

– سەن مىنا ولەڭدى قايدان بىلەسىڭ؟ – دەدى.

– قاي ولەڭدى؟ - دەدىم. باعاناعى ساباقتا مەن مازمۇنداعان «بوياۋلى سۋىر» ەكەن سۇراعانى.

– ونى اتام ايتىپ وتىراتىن، - دەدىم.

– اتاڭ كىم؟ – دەپ اتامدى، رۋىمدى سۇراپ، ءبارىن جازىپ الىپ قالدى. سودان ەرتەڭىندە كەلسەم قايىم اعا:

– ءوي، سەن ءبىزدىڭ بالا ەكەنسىڭ عوي، - دەپ قۇشاقتاپ جاتىر. وسى حيكاياتتا ەسەپ شىعاراتىن كىشكەنتاي بالا – بەيسەن جۇماگەلدين دەگەن كىسى، - سول بەيسەن اعادان:

– وسىنداي بالانى بىلەسىڭ بە؟ – دەپ سۇراعان ەكەن ول كىسى:

- ويباي، بىلەمىن. كەڭەس اعامنىڭ نەمەرەسى عوي، - دەپ ءبارىن ايتقان كورىنەدى. سودان قايىم مۇحامەتحانوۆ مەنى كورگەن جەردە:

– جازىپ ءجۇرسىڭ بە، جازدىڭ با؟ – دەپ ىلعي سۇرايتىن بولدى. بۇل دا ءبىر پارىز بولعانداي ەدى. وسىدان ون بەس جىل بۇرىن تۇرسىن جۇرتباي اعامىز:

– وسى سەن انا يكە اتاڭدى نەگە جازبايسىڭ؟ – دەدى. شىنىمدى ايتايىن، شوشىپ قالدىم، ۋجە قورقاتىن جاسقا كەلدىك قوي.

- ەندى سەن جازباعاندا كىم جازادى؟ – دەدى اعام. مەن: «قاراپ شىعىڭىز»، - دەپ جازىپ جۇرگەنىمىنىڭ ءبىراز بەتىن بەردىم. ول كىسى شولىپ كوردى دە:

– مىناۋىڭ جاقسى دۇنيە بولاتىن سياقتى. تەك وسىعان ەندى شىدامىڭ جەتىپ تاۋىساسىڭ با؟ – دەدى. مەن:

- تاۋىسام! – دەدىم. سودان تاعى ءبىر بەس جىل ءوتتى. تاعى سۇرايدى: تاعى بەس جىل ءوتتى، تاعى سۇرايدى. بۇل حيكاياتتى جازىپ اياقتاۋىما تاعى ءبىر تۇرتكى بولعان نارسە – كورگەن ءتۇسىم. انا ءبىر جىلى قاتتى اۋىرىپ قالعاندا تۇسىمە كىردى دە ول كىسى. ويانىپ الدىم دا: «ءبىسمىللا، ءبىسمىللا، قۇداي كەشىرشى! ءسىزدى مازالادىم دا قالدىرىپ قويدىم عوي! - دەپ ءوز وزىمنەن شوشىپ، تاڭ اتقانشا وتىردىم، سودان يكەنىڭ اعاسى بالاپاننىڭ قابىلقاعى دەگەن شال دا ءجۇر عوي، حيكاياتتا. سول بالاپاننىڭ نەمەرەسى سەرىكبولعا قوڭىراۋ سوقتىم. جەڭگەي ەكەۋى پويىزعا وتىرىپ، بىزگە تارتادى. مىنا قىزىقتى قاراڭىز، ول كىسى دە:

– مەن تۇندە تۇسىمدە يكە اتاڭدى كوردىم، - دەدى. مەن سەرىكبولعا: «ءتۇس كوردىم» دەپ قانا ايتقان ەدىم. كەلگەن سوڭ قۇشاقتاسىپ، كوزىمىزگە جاس الىپ: «وسىلاي-وسىلاي، اتانى كوردىك»، - دەستىك. مولشەرى ەكەۋىمىز ءبىر ساعات ءارى نەمەسە بەرى مەن شاعان وزەنىنىڭ مىنا جاعىنان، ول انا جاعىنان كورگەن ەكەنبىز. عاجاپ ەمەس پە! سودان ەستىگەن-بىلگەن اڭگىمە ورتاعا سالىنىپ، ناتيجەسىندە كىرىستىك قوي.

– حيكايات پورتالىمىزعا جاريالاندى. وقىعان وقىرماندار ءوزىنىڭ باعاسىن بەرىپ جاتقان بولار. وقىرمان رەتىندە مەنىڭ ويىما كەلگەنى – حيكاياتتىڭ باسىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ كوپتىگى سونداي، باسىندا كىدىرىكتەپ قالدىم. بۇل جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟ مەنىڭشە، وقيعالاردى تىم سىعىپ تاستاعان سياقتىسىز؟

– سولاي. بۇل حيكاياتقا ەنگىزىلمەگەن ءالى دە جەتپىستەي بەتى بار. وقۋعا جەڭىل بولۋى ءۇشىن قيىپ تاستالعاندىقتان سولاي بولىپ وتىر عوي. مۇنىمەن ءالى دە جۇمىس ىستەيمىن، شيرىقتىرامىن. مىسالى مىناداي وقيعا بار: يكە مەن قابىلقاق موتىش بابانىڭ باسىنا بارىپ:

– ەندى ەلىمىزگە كەلەمىز بە، كەلمەيمىز بە! - دەپ قۇران وقىپ قايتىپ كەلە جاتقان كەزدە قاۋ شەڭگەلدىڭ اراسىنان ءبىر ادام شىعا كەلەدى. بۇل – نكۆد-ءنىڭ شپيونى ەدى. ول ادامنىڭ مەن اتىن ايتپاي-اق قويايىن. ويتكەنى، اتاماۋعا، ەشقايدا شىعارماۋعا اكەمە ۋادە بەرگەنمىن. بىراق مۇندا كىشكەنە جۇقالاپ ايتتىم، قويۋ سيۋجەتتى الىپ تاستادىم. ءبارىن سىعىپ-سىعىپ، قىسىپ قىسىپ بەردىم. قازىر عالامتور زامانى دامىعان كەز، اۋىلدىڭ كىسىلەرى دە وقىپ الىپ: «انا وقيعا قايدا، مىنا وقيعا قايدا»، - دەپ ءبارى جان جاقتان سۇراپ جاتىر. ارى كەتسە ەلۋ بەت قانا بولادى دەپ ەدىم، يە بولا الماي قالدىم عوي ءوزى. ءسويتىپ وتىرىپ جازعانىمدى كەسىپ-كەسىپ جولداعان ەدىم. جوعارىدا ايتقانىمىزداي ءالى دە جەتپىس بەتى جاتىر.

– يكە ءادىلۇلىنا قاتىستى وقيعالار مەن حيكاياتىڭىزداعى كەيىپكەرلەردى ەلدىڭ ادامدارى تۇگەل بىلەدى، - دەدىڭىز. ەندەشە، كەيبىر ادامدار تۋرالى جازعاندارىڭىز ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ نامىسىنا ءتيىپ جۇرمەي مە؟

– مەن ءوزىمنىڭ ارىمنان عانا قورقاتىن اداممىن. اكەسىنىڭ شپيون بولعانى ءۇشىن بالاسىنىڭ قانداي كىناسى بار؟ بولدى ما، بولدى. «توقىلداق» بولدى ما، بولدى. بۇگىنگى كۇنى ماعان كىمنىڭ وكپەسى بار؟ مەن ەستىگەنىمدى، جۇرەگىمنەن وتكەندى عانا جازامىن.

- حيكاياتقا قاتىستى وقيعالار بالا كەزدەن تانىس بولعاندىقتان جازۋ قيىن بولماعان شىعار؟ وزگە جازبا دەرەكتەر، قۇجاتتاردى ىزدەدىڭىز بە؟

– توتە جازۋمەن جازىلعان، سارعايعان بەتتەردى قولىما ۇستاتقان ءبىر كىسى بار. قازىر سەمەيدە تۇرادى. شامامەن توقسانعا كەلىپ قالعان شىعار:

– ءاي سەن بىردەڭە جازىپ ءجۇر ەدىڭ عوي، مىناۋ ساعان كەرەك بولار، - دەپ بەرىپ ەدى. اعاسى شاكارىمنىڭ كەزىندە نكۆد-ءشى بولعان ەكەن. سودان ويىمدا ەشتەڭە جوق، ۇيدە جاتقان الگى جازبانى «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان الماس احمەتبەكۇلى دەگەن جىگىتكە بەرىپ:

– مىنانىڭ ءبىر بەتىن وقىپ بەرشى دەپ ەدىم، الماس ءبىر بەتىن وقىدى دا، ءتۇرى وزگەرىپ كەتتى:

– مىنانى قايتەسىڭ، قۇرت كوزىن! قانىشەردىڭ جازباسى ەكەن عوي! - دەدى.

– توبىقتىنىڭ ءبىر شالى بەرگەن دۇنيە عوي، - دەدىم. جينالعان دۇنيەلەرگە قاتىستى وسىنداي جاعداي دا بولعان.

ابايدىڭ ءارحام دەگەن بالاسىنان تۋاتىن ازات دەگەن اعامىز بولدى. زايىبى قارلىعاش اپاي وتە ءبىر جاقسى ادامدار بولدى. قاتتى سىيلاستىق. ازات اعاما قالجىڭدايمىن.

– ازات اعا، وسى ءسىز نەگە نكۆد بولىپ كەتپەدىڭىز. تىپ-تىنىش ءومىر سۇرەتىن ەدىڭىز عوي! – دەدىم بىردە. ول كىسىنىڭ جۇرەگىن اۋىرتايىن دەگەن ەش ويىمدا جوق ەدى. الگى ءسوزدى ەستىگەندە ازات اعام اتىپ تۇرىپ قالش-قالش ەتىپ، دىرىلدەدى دە قالدى. تاماق ىشپەي وتىردى.

– ءاي، تاكەن، جاڭاعىنى نەگە ايتتىڭ؟ – دەدى جايلاپ. سوسىن ول كىسى: – ەندىگارى نكۆد دەگەن ءسوزدى مەنىڭ داستارحانىمدا ايتپاشى! - دەدى. قۇنابايدىڭ ۇرپاعى عوي، ابدەن زاتتە بولىپ قالعان. ءبىز كەيىن ءبىر ءتۇسىرۋ توبىمەن بارعانبىز. ول كىسى ءبىر عاجاپ ادام ەدى. جالپى ازات اعانىڭ ماعان بەرگەن دۇنيەلەرى كوپ.

– يكە ءادىلۇلىنىڭ ۇرپاقتارى قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى قىزىلورداعا جەر اۋدارىلعانىن بىلەمىز. سول وڭىردەن قاي كەزەڭدە ەلگە كەلدى؟

–– يكە ۇرپاقتارى كەيىنىرەك كەلدى. مەن بىلەتىن ءبىر ءىرى قازاق بار. وعان ەلدىڭ ءبارى، اسىرەسە، الاشوردادا قىزمەت ەتكەندەردىڭ ۇرپاعىنىڭ ءبارى قارىز. ول – بولات ناسەنوۆ دەگەن كىسى. ول كىسىمەن مەنى تانىستىرعان باۋىرجان جاقىپ ەدى. باۋىرجاننىڭ اكەسى قايتىس بولىپ، ءبىز سەمەيگە باردىق. سوندا بولات اعامەن تانىستىردى. سول بولات اعا يكەنىڭ ۇلى شاپاعاتقا ء(شاپي اعاما): «مىناۋ سەنىڭ اكەڭ يكەنىكى»، - دەپ بارلىق قۇجاتتارىن اكەپ بەرگەن ەكەن. سوندا عانا قۇجاتتارىن كوردىم.

– يكە ءادىلۇلى ەسىمىن ادەبي اينالىمعا ەنگىزۋ – باستى ميسسياڭىز. بۇدان وزگە نەنى جازىپ ءجۇرسىز؟ جازعان دۇنيەلەرىڭىزگە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- جاقىندا قىرعىزستاننان كەلدىم. ولار دا قۋانىپ جاتىر. قىرعىز پوەزياسىنىڭ ۇلكەن اقساقالى ومار سۇلتانوۆپەن جولىقتىم. ول كىسىمەن 1985 جىلى ولجاس سۇلەيمەنوۆپەن كەزدەيسوق بىرگە ءجۇرىپ تانىسقان ەدىم. ول كىسىنى «اتام» دەيمىن، جاسى سەكسەننەن استى. بىشكەكتە ايداربەك سارمانبەتوۆ دەگەن اعا دوسىم بار. سول ازامات مەنى اۋدارادى. مونعوليادان ءبىر اۋدارماشى حابارلاستى. تۇركيادا قىركۇيەكتىڭ سوڭىندا كىتابىم شىعادى.

مىنا شىندىقتى ايتۋىم كەرەك. ماعان قازىر وندىرتە جۇمىس ىستەۋ قاجەت. بۇرىن «جازۋشىمىن» دەپ جۇرەتىنمىن. ەندى ويلاسام، مەن ءالى جازۋشى ەمەس ەكەنمىن. ول وي قايدان كەلدى دەيسىڭ عوي؟ ورالحان بوكەي اعامىز جانىنا جۇمىسقا شاقىرىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن جانىندا ءجۇردىم. ول كىسى ماعان ۇلكەن ءۇمىت ارتتى. كەيدە ماعان ايتاتىن:

- سەنىڭ ءتىلىڭ وتە جۇتاڭ. ءتىلىڭ ارتيست قىزداردىڭ عاشىعىنا جازعان تەلەگرامماسى سياقتى، - دەپ ايتقاندا شامدانىپ ەدىم. بەكەر ەكەن. وراش اعامدى سول كەزدە تىڭداسام، ءتىل بايلىعىم ءالى دە ارتا تۇسەر مە ەدى. قازىر نە كينو ءتىلى ەمەس، نە ادەبيەت ءتىلى ەمەس بولىپ قالدى. سوعان وكىنەمىن. وراش اعا: – مىنا فولكلوردى وقى! - دەيتىن. قازىر فولكلوردى قايتادان وقىپ جاتىرمىن. بىراق ءۇش دەگەن باعاعا ىلىگە الماي ءجۇرمىن-اۋ دەپ ويلايمىن. ءبىراز دۇنيەلەر جاساعىم كەلەدى. رۇستەم ەسداۋلەت باۋىرىمنىڭ دا ءبىر ايتقان ءسوزى بار ەدى.

– اعا، سىزدەن دراماتۋرگ شىعارۋ ءۇشىن كوپ وقۋ كەرەك!– دەيتىن.

– نەنى وقيىن؟ – دەسەم: – قولىڭىزعا تۇسكەننىڭ ءبارىن وقىڭىز. بىراق ءسىزدىڭ قولىڭىزعا تەك كلاسسيكا عانا تۇسەتىنىن بىلەمىن عوي - دەپ كۇلدىرەتىن. ول ءوزى ءبىر وتە ەركوڭىل، جاقسى جىگىت ەدى. ماڭدايىمىزعا سىيماي كەتتى.

– قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ بيلەتىن قايتارىپ بەرگەن تاريحىڭىز بار. قازىرگى كۇنى قايتادان كىرۋ جوسپارىڭىزدا جوق پا؟

– جوق، كەزىندە كەتتىم بە، كەتتىم. قازىرگى ۇلىقبەك اعاما دا ايتارىم سول. مەن جاعاما كىر جۇقتىرسام، جۇقتىرارمىن، بىراق جۇرەگىمە كىر جۇقتىرمايتىن اداممىن. ماعان تيىسپەڭدەر. قارسىلىعىم دا، ەشتەڭەم دە جوق، بىراق جولامايمىن. بولدى. قازىر ەۋرازيا جازۋشىلار وداعىنا قابىلداندىم عوي.

– قىرعىز قالامگەرلەرىمەن تىعىز بايلانىستا كورىنەسىز. قازىرگى قىرعىز ادەبيەتى قاي دەڭگەيدە؟

– قىرعىز ادەبيەتىنە تۇگەلدەي باعا بەرە المايمىن. ءبىر بىلەتىنىم – ولار كينودا نەمەسە ادەبيەت سالاسىندا نە جاساسا دا قىرعىز حالقى ءۇشىن جاسايدى. ال ءبىز بىردەن قازاقستانعا ەمەس، گولليۆۋدقا ۇمتىلامىز. مىسالى، گوليۆۋدقا بارىپ وسى يكەنى بەر دەسە، مەن قۋانا قۋانا بەرەمىن. ال بۇل گولليۆۋدقا كەرەك پە، كەرەك ەمەس پە؟ ماسەلە وسىندا عوي. ولاردىڭ كينو ماماندارىمەن دە جاقسى ارالاسامىن. ولار كينونى مىقتى تۇسىرەدى، مويىنداۋ كەرەك.

– ءبىز نەنى ەسكەرمەي وتىرمىز؟ قىرعىزدىڭ قۇرمانجان داتقاسى سياقتى قايراتكەر انالار ءبىزدىڭ قازاقتا دا بار ەمەس پە؟

– مەنىڭ ءوزىمنىڭ ويىم ايتادى. بىزدە مىناداي ءبىر ۇعىم بار: «اۋىلداعىنىڭ اۋىزى ساسىق». بىزدەگى تۇسىنىكپەن، مۇنداعىلاردىڭ ءبارى جامان. ادامدار نەگە گولليۆۋدقا ۇمتىلادى؟ «ءاي، وسى قىرت قازاقتاردان كەتەيىنشى، اندا شىعايىنشى، مىندا شىعايىنشى!»، - دەيدى. كوبى وسىلاي ويلايدى. بۇل ويدان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. ويتكەنى، قازىرگى قازاقتا باۋىرمالدىق جوق. مەن، مىسالى تۇرسىن جۇرتباي اعامدى جاقسى كورەمىن. وتە سىيلايمىن. بالا كەزىمنەن ءبىر اۋىلدا وستىك قوي. ەلدە، سەمەي جاقتا كوبى مەنىمەن: «تۇرسىن جۇرتباي اعاسىنىڭ جاعاسىنان الدى»، - دەپ وزىنەن ءوزى وشىگىپ جۇرەدى.. مەن تۇرسىن اعانىڭ جاعاسىنان دا العان جوقپىن، بالاعىنان دا العان جوقپىن. بىراق مەن وعان ايتقانمىن:

– وسى ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە، وقىرمان رەتىندە ايتۋعا قۇقىعىم بار: ءسىز مىنا اكادەميانى تاستاڭىزشى، پروزاعا كەلىڭىزشى! – دەپ.

بۇكىل الاشتى قوپارعان، اياعىنان تىك تۇرعىزىپ، شاڭىنا نسىلكىگەن – وسى تۇرسىن جۇرتباي. بۇكىل ميسسياسى ءبىتتى. جەتپىسكە كەلە جاتىر. ەندى كوكەم-اۋ، انا پروزاسى، «جەر بەسىك» دەگەن دۇنيەسى بار عوي. ورالحان بوكەي اعامىز جاستاردىڭ ورتاسىندا وتىرىپ: «اناۋ تۇرسىن جۇرتباەۆ دەگەن باۋىرىمىز ەگەردە پروزانى جۇيەلەپ جازاتىن بولسا، تالاي ادامدار شاشىلىپ قالادى»، - دەپ ەدى. مەن مۇنى ورالحاننىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەن اداممىن. مەن ورالحان سياقتى ۇلى جازۋشى بولمايتىنىم انىق. بىراق مەن تىرىسامىن. ەندى ماعان بەس-التى جىل ۋاقىت بەرىڭدەر. مەنەن جازۋشى شىعىپ قالۋى مۇمكىن.

– ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «الدا مىندەتتى تۇردە نوبەل سىيلىعىن الامىن!»، - دەپ ايتقان ەكەنسىز...

- ءيا، ايتقانىمىن. بىراق نوبەل قايدا، ءبىز قايدا! اللا بۇيىرتسا، جازامىن دەپ جۇرگەن ويلارىم بار. مىسالى، قولىندا سمارتفونى بار قازاقتىڭ ءبىر بالاسى اۆتوبۋستا، ۇشاقتا نەمەسە كوشەدە قىسقا-قىسقا اڭگىمەلەردى وقىپ وتىرسا قالاي؟ مەن سوعان ۇمتىلامىن. امانگەلدى سەيىتحان دەگەن ءبىر سپورت تەلەجۋرناليسى باۋىرىم بار. ءوزى ەركەلەپ جۇرەدى ماعان، سول ءبىر كۇنى مەنى ۇستاپ الىپ.

- اعا، ءجۇرىڭىزشى! – دەپ ءبىر دامحاناعا الىپ كەلدى.

- ءاي امانچيك، نە بولدى؟ – دەسەم:

- اعا – دەيدى (قولىندا بلوكنوت تۇر ەكەن) مىناۋ بلوكنوتتى كوردىڭىز بە؟ – دەيدى.

- كوردىم، - دەدىم.

- وسىنىڭ ءبىر بەتىنە سىياتىنداي شاعىن اڭگىمەلەر جازىڭىزشى! – دەيدى. سودان بەس-التاۋىن جازىپ وزىنە جىبەرگەنمىن. ونداي قىزىقتار كوپ. ءوزى ءبىر جاقسى جىگىت. بىزگە قازىر بىلاي ىستەۋ كەرەك. ادام ءوزىن باعالاۋ كەرەك. قاي تۇرعىدان باعالاۋ كەرەك؟ ءبىرىنشى، ادامگەرشىلىك، يمان، وتباسى، سودان كەيىن جورا-جولداسى، تۋعان-تۋىسى، قورا-قوپسىسى دەگەن كاتەگوريالار بار عوي. وسىنىڭ ءبارىن جاقسى قىلىپ ۇستاۋ كەرەك. بىزدە قازىر قالاي؟ بەس-التى ولەڭ جازادى. ءساتتى ولەڭ جازادى. قازاقتا «جىعىلساڭ، ناردان جىعىل» دەگەن ءسوز بار عوي، ونىڭ ءبارىن اتتاپ ءوتىپ، قۇدايعا جارماساتىن، قۇدايعا ءتىلىن بەزەيتىن، قارعايتىن ادامدار شىقتى قازىر. قۇرانعا ۇكىم ايتاتىن ادامدار شىقتى. نە دەگەن ماسقارا مىناۋ؟

– جاڭاشىل قالامگەرلەر تولقىنى كەلىپ جاتىر. پوەزيادا دا، پروزادا دا «باسقاشا» جازاتىن جاستار پايدا بولدى. بۇلار تىڭنان جول تابامىن دەپ، جاپوننىڭ دزەن-بۋدداسىنان، باتىستىڭ حريستياندىعىنان ت.ب. تۋىنداعان ويلاۋ قالپىن تاڭىپ جاتقان جوق پا، قالاي؟ بەيىمبەت پەن عابيت، جۇسىپبەكتەردىڭ سالىپ بەرگەن سورابى دا بىزگە جەتپەي مە؟

- اناعان ەلىكتەۋ، مىناعان ەلىكتەۋ دۇرىس ەمەس شىعار. مىسالى، ءبىر ءىنىم ماعان رەنجيدى. مەن ءبىر كۇنى وتىردىم دا ايتتىم: - ءاي، باۋىرىم! اناۋ داۋلەتكەرەي كاپۇلىن قاراشى. سەنىڭ اكەڭدەي اقىن، - دەدىم. داۋلەتكەرەيدىڭ ادامگەرشىلىك دەڭگەيىن مەن بىلمەيمىن، بىلگىم دە كەلمەيدى – بىراق ونىڭ پوەزياسى – قازىر نومەر ءبىرىنشى پوەزيا دەپ ايتار ەدىم. ول قازىر انداي ويپىل-تويپىل مىنەزدەرىن قاعىپ-سىلكىسە، ناعىز سۇيەكتى اقىن. ال كەيبىر اقىنداردى «اسفالت، باعدارشام، تروتۋار دەڭگەيىندە جۇرگەن اقىندار» دەر ەدىم. ول ەرتەڭ وزىنەن ءوزى قالادى، ۇمىتىلادى.

– پروزادا دا كەيبىر جازۋشىلار بار. قىسقا-قىسقا، تاقىل-تۇقىل سويلەممەن جازۋعا قۇمار. ىقشامدىققا قۇرىلعان بۇل ستيلگە قالاي قارايسىز؟

– ءارى بارماي-اق قويايىق، مىسالى، ۆاسيلي شۋكشيندى، س.داۆلاتوۆتى، ءوزىمىزدىڭ بەيىمبەت ءمايليندى، سايىن مۇراتبەكوۆتى ال، - وسىلاردىڭ قايسىسى جۇرەگىڭە جاقىن؟ ارينە، سايىن مەن بەيىمبەت جۇرەگىڭە جاقىن. مەن داۆلاتوۆ بولعىم كەلىپ بۋىرقانىپ ءبىراز جىل ءجۇردىم. ءبىز شەتەلگە شىقساق ءومىر جاقسى دەپ ويلايمىز. مىناۋ قىرعىزدار، مونعولدار، تۇرىكتەر مەنى بەكەردەن-بەكەر اۋدارىپ جاتپاعان بولار. وزدەرى عالامتور ارقىلى تاۋىپ الادى. مەن ەشكىمدى ىزدەمەيمىن دە. بەرەتىن اقشام دا جوق. مەنى اۋدار، جارنامالاڭدار دەپ ەشكىمگە جالىنبايمىن دا.

– قازىرگى قازاق پروزاسىنىڭ شىڭى دەپ كىمدى ەسەپتەيسىز؟

– قولىنا قالام ۇستاعان قازاق جازۋشىسىنىڭ ءبارى شىڭدا ءجۇر دەپ سانايمىن. بىراق وسى بيىكتەن قالاي تۇسەدى؟ مىسالى، مەن ءوز باسىمدى ايتايىن، ورالحان اعام ومىردەن كەتكەندە، ەندى بارلىق ادام سەكىلدى قايعىراسىڭ عوي، اعاڭ بولعاسىن، مەنىڭ جۇرەگىم قاتتى اۋىردى. مۇنان كەيىن ديداحمەت ءاشىمحان، كۇنى كەشە عانا ومىردەن وتكەن راقىمجان وتارباەۆ كەتكەندە جۇرەگىم قاتتى اۋىردى. ديداحمەت اعام ماعان ومىردە كوپ اقىل-كەڭەس بەرگەن كىسى ەدى. راقىمجان اعا جۇرە تۇرعاندا جاستاردى جاقسى جاققا باستايتىنى ءسوزسىز ەدى عوي. وتە جاقسى مۇمكىندىگى بار جازۋشى بولاتىن. راقىمجان اعا دراماتۋرگيا، كينو، پروزا – دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن ۇستاپ كەلە جاتقان جىگىت ەدى. ول كىسىنىڭ اۋديوكىتابىنا دانەكەر بولدىم. بىرەۋدىڭ الدىندا كىنالى بولىپ قالسام، مەيلى ول باي بولسىن، قويشى بولسىن، نە مالاي بولسىن، سول قاشان كەشىرگەنشە، قاسىندا شىر كوبەلەك اينالىپ جۇرگەنىم. ودان كەيىن، باي-باعلاندار بار عوي، قولىندا دۇنيەسى بار اكىم قارالار، الدىمدا ءبىر كىشكەنە كىناسى بولسا، موينىمدى ءبىر بۇرامىن دا، قايتىپ جولامايمىن وعان. وسى ەكى مىنەزىمدى قويا الماي ءجۇرمىن. بۇل تىرشىلىك جولىندا جامان ەكەن.

– الداعى جوسپارىڭىز قانداي؟

– بيىل قۇداي بۇيرتسا، ناۋرىزعا دەيىن ەكى رومان بەرۋىم كەرەك. 2003 جىلى كاتونقاراعايعا، شىڭعىستايعا بارا جاتقاندا باسىما ءبىر كەرەمەت سيۋجەت ءتۇستى. سونى جازامىن دەپ، ءالى قيۋىن كەلتىرە الماي ءجۇرمىن. تەلەجۋرناليست ميراس مۇقاشپەن ساپارلاس بولعانىمدا كوكپەكتى، اقسۋات، جارما جەرلەرىن ارالادىم. سوندا مىنا ويعا بەكىدىم: «سوناۋ كاتونقاراعايدىڭ جەرىن مەن بىلە قويمايدى ەكەنمىن. سوندىقتان وقيعاسىن وزىمە ەتەنە وسى ايماققا اكەلەتىن شىعارمىن دەپ ءتۇيدىم. قازىر تام-تۇمداپ «شيمايلاپ» جاتىرمىن. الداعىنى ۋاقىت كورسەتەدى. ەندى قۇداي جەتكىزسە ءۇش جىلدا الپىسقا تولامىن. وسى ءۇش جىلدا ءبىراز دۇنيەلەر جازامىن. جازباسام قويامىن. مەن ءالى جازۋشى ەمەسپىن...

سۇحباتتاسقان اسىلبەك بايتانۇلى

دەرەككوزى: http://adebiportal.kz

Abai.kz