1989 jyldan beri qazaqtyng sayasy sahnasynan bir mezetke de týspegen taqyryp - memlekettik til mәselesi. Memleketimiz jylyna mlyardtap qarjy qúisa da, bayaghy jartas - sol jartas. Býgin әleumettik jeliden myna bir suretti kórip, dәl tóbeme alma tars etip týskendey әserde qaldym. Qazaq tili - biyliktin, yaghny әr dengeydegi sheneunikterding aqsha tabatyn mayshelpegine ainalyp ketken joq pa?

Osy saualdy óz ózime qoya saldym da, Enshteyn kókem sekildi "Evrika" dedim. Ras, bastapqy jyldary "memlekettik tildi damytamyz" degen úranmen milliondap qarjy bóline bastady. Ájeptәuir qozghalys bolyp, endi birneshe jyldan song әr qazaq balasy qazaq tilinde jyr jazatyn jaghdaygha jeterine senim mol edi. Ózge diasporalar da qazaq jerinde ómir sýru ýshin qazaqsha sayraytyn kýn de tayap kele jatty. Biraq, búl budjetting qaqpaghyn ústaghan adamdargha únamay qaldy.

Til problemasy qalay tez sheshilse, ol salagha bólinetin qarjy da toqtaydy.

Qarjy jayly sóz bolyp qalghan son, myna ýsh (múndaydyng mynyn mysal etip, saraptama da jasaugha bolady) derekti ghana mysal keltire salayyn.

1. 1989 - 2005 jyldar aralyghynda tildi damytamyz dep 108 million AQSh dollaryn shyghyndappyz.

2. Bir ghana 2014 jyly Memlekettik tildi damytugha arnalghan 28 ghylymy jobagha  161,5 mln. tenge qarjy júmsalghan.

3. Memlekettik tildi damytu men qoldanudyng baghdarlamasy (alghashqysy 2001-2010, al kelesi kezeni 2011-2020 jyldar aralyghyn qamtyghany belgili. Baghdarlamada bekitilgen mejening biri de oryndalghan joq) 2001-2003 jyldary tilge 100 million tenge qarjy bólinse, búl san 2006 jyly 560 million tengege úlghayyp, 2007 jyly bólingen qarjy 3 milliard tengege jetti. Al 2008 jyly memlekettik tilge 5 milliard tenge bólindi. Sodan beri búl soma jyl sanap, Tolaghayday tolysa týsude.

Osynday mol aqshadan airylyp qalatynday biylik-tizgindilerde es joq deysiz be? Sosyn búl salany kýrdelendire týsip, til problemasy eshqashan da sheshilmeytin jýie qalyptastyrugha kiristi.

Memleket jaghynan dúrys iydeologiyalyq qoldau bolyp, halyqtyng erkine jiberse, eki-ýsh jylda sheshilmeytin mәsele joq. Al, bizdikiler memlekettik til mәselesi bir ynghayly bolugha tayaghada "ýsh tildilik" degen ghalamat iydeyany oilap taba qoydy. Búrynghy bólingen qarjy aqsha ma, tәiiri. "Memlekettik tildi ýiretip jatyrmyz" dep bir asaydy, "aghylshynshany shemishkeshe shaghugha tiyispiz" dep eki asaydy, "o orekender ókpelep qalmasyn" dep ýsh asaydy.

Nәtiyje súrasan, kóp sandardy qolyna ústata salady! Álgi bitpeytin kurstargha qatysqan til ýirenushilerding dóngelek ýstelderi, konferensiyalary, jarystary. Qúmgha singen su sekildi. Osyghan bola kól-kesir shyghyn jasap jatyrmyz. Áli de jasay beremiz.

Qazaqtyng jer astyndaghy baylyghy ghana emes, auzyndaghy tili de bireulerge mayshelpek bolghan zaman-ay!

Tilden tiyn soryp ýirengender endi qansha jyl halyqtyng qarjysyn qymqyrady eken-ә? Endigi saual osy.

Qanat Birlikúly

Abai.kz