Memleket basqarmaq Bolat Ábilov

memlekettik til synaghynan qashty ma?..

Qosh bol, op-po-zisiya! Búl ózderin «Azat» dep ataghan JSDP partiyasynyng 12 aqpandaghy siezining sheshimimen biylghy 3 sәuirde ótetin kezekten tys Preziydent saylauyna qatyspaytyndyqtaryn mәlimdegende auyzgha týsken alghashqy sóz edi...

Memleket basqarmaq Bolat Ábilov

memlekettik til synaghynan qashty ma?..

Qosh bol, op-po-zisiya! Búl ózderin «Azat» dep ataghan JSDP partiyasynyng 12 aqpandaghy siezining sheshimimen biylghy 3 sәuirde ótetin kezekten tys Preziydent saylauyna qatyspaytyndyqtaryn mәlimdegende auyzgha týsken alghashqy sóz edi...

El ishinde esimi eng belgili oppozisiyalyq partiya, búdan búryn da parlament saylauyna eki ret qatysyp, bir ret Mәjilisten oryn alghan, Preziydent saylauyna da týsip, tәjiriybe jinaghan «Aq jol» partiyasy da saylaugha qatysa almaytyndyqtaryn elding aldymen ashyq aitqan bolatyn. Partiya tóraghasy Álihan Bәimenov búny Preziydent saylauynyng óte tyghyz, qysqa uaqytta ótetindigimen, sondyqtan saylau nәtiyjesi әzirden belgili boluymen  baylanystyrdy. Búdan song әigili aqyn, últshyl-patriottar kósemi, «Tәuelsizdikti qorghau» qozghalysynyng jetekshisi, tirkelmegen «Halyq ruhy» partiyasy tóraghasy  Múqtar Shahanovtyn «Aq jol» partiyasy arqyly Preziydent saylauyna týsu joly da qarastyryldy.  Múqtar Shahanov keyin  biraz uaqyt oilana kele, Preziydent saylauyna týse almaytynyn mәlimdedi. Sonymen 12 aqpanda Shymkentte ótken partiyanyng keneytilgen Prezidium mәjilisinde «Aq jol» partiyasynan eshkim kezekten tys Preziydent saylauyna qatyspaytyny belgili boldy. Partiya prezidiumynda  «Aq joldyn» 3-4 mýshesining saylaugha týsu oiy bar ekeni aitylghanmen, olar da aqyry bas tartty... Búghan partiyanyng qarjylyq  jaghdayy da әser etken sekildi. Múqtar Shahanov ózining saylaudan bas tartuy sebebi turaly Mәlimdeme jasady. Ol gazetimizde jariyalanyp otyr.

Ghaziz Aldamjarov basqaratyn Kommunister partiyasy  saylaugha boykot jariyalaytynyn o bastan mәlimdegen bolatyn ... «Algha» partiyasy tóraghasy Vladimir Kozlov memlekettik tildi eki aidyng ishinde ýirene almaytynyn aityp bas tartty saylaudan... Bilgen eken qasqan, synaqtan óte almaytynyn... Qaysarlar qúlap jatqanda ol qaydan ótsin... Al dini qatty degen Jasaral Quanyshәliyn bir zeynetker shaldy  sotta «jenip edi», júmsaryp shygha keldi de, preziydent saylauynan birden bas tartty...

Endi el o bastan  «Qaydasyng saylau?!» dep attandap, Jarmahannan da búryn jar salghan  «Azat» JSDP tentóraghasy Bolat Ábilovten ýmittenip otyr edi. Tipti, azattyqtar preziydenttikten ýmitkerlerin atap ta qoyghan bolatyn. Saylaugha Bolat Ábilov týsu ýshin túnghysh gharyshker Toqtar Áubәkirovtin bas tartqanyn da estidik... Endi kelip, «eshkim de týspeydi» dep, esinep otyrghan azattyqtar kósemin kórip apam da an-tan, men de an-tan...

Bolattyng «bolmaymyn da, bolmaymyn» dep, saylaudan qashuyn el san-saqqa jýgirtip otyr. Olardyng «biylik bizding qatysuymyzgha zәru» degeni ótpey, otyryp qalghan kәri qyzdyng «men eshkimge tiymeymin» degenindey ayanyshty estiledi eken... Ertisbaevtyng qúlaghyna altyn syrgha... Sondyqtan, búl bәlsinu núsqasyn sóz etpesek te bolady...

Eng kóp aitylyp jatqan núsqa jәne senimdileui - memleket basshysy bolamyn degen Ábilovtyng memlekettik til synaghynan qorquy. Búnyng jany bar. Sebebi «Azattyn» Astanadaghy filialyn basqaratyn eks-senator, eks-preziydenttikke kandidat, «Kenesary han» qorynyng tóraghasy Uәlihan Qaysardyn partiya tóraghasynan búryn, eng birinshi Preziydenttikke kandidat atanyp, biraq qazaq tilinen qúlap qalghany biraz sayasatkerdi sastyryp tastady... Qazaqsha sayrap túrghan Qaysardyng ózi qúlap jatqanda, Butyagha búl synaq onay soqpasy anyq.  Bolat  memlekettik tildi songhy jyldarda  ghana ýirendi. Rasyn aitu kerek, men óz basym onyng alghyrlyghyna óte razy boldym. «Miymdy auystyrmasandar, qazaq tilin ýirene almaymyn» dep parlamentte mәlimdegen eks-ministr Erlan Ydyrysovtardan Qúday saqtasyn... (Bizde qazaq tiline miy jetpegender qazaq ministri bolyp jýre beredi, onday sauatsyz «mýgedektigin» parlament partasyndaghylargha  mәlimdese de...) Bolat biraq, qazaqshany Qaysardan artyq bile qoymaytyn shyghar dep oilaymyn. Al Ertisbaevty jolda qaldyratyny anyq... Qazaqshasy «Algha» partiyasy tóraghasy Vladimir Kozlovtan da, tipti Resey Preziydenti D.Medvedovtan da keyin, «nan ber» degendi aita almaytyn Ghany Qasymovty aitpaghanda...  Aytpaqshy, sol Qasymov bayaghyda Preziydenttikke kandidat bolyp, bar bitirgeni efirde staqan syndyryp, kók bazarda kóringen shaldyng saqalyna jarmasatyn kezinde qazaq tili synaghynan qalay ótkenine tanym bar... Áriyne, biylikke óz ana tilin, memlekettik tilin bilmeytin, patriottyqtan júrday «Patriottar» partiyasy «kóseminen» góri qaysarlyghy basym  Qaysarlar qauiptirek boluy kerek... Qaysardyng jibergen 28 qatesining ishindegi 10  stilistikalyq qatege dau aitugha da bolady... Óitkeni, stilistikalyq qateler mamandardan da, telejurnalisterden de, kóptegen filologiya ghylymy doktorlarynan da kete beretini kýndelikti redaksiya júmysynan bilip jýrmiz... Bayaghyda, osydan 20 jyl búryn Almatydaghy «Jas qazaq» gazetine shalghaydaghy Shardaranyng Qyzylqúmynan kelgen mamandyghy suretshi jurnalist mening ózim sol kezde bir halyq jazushysynyng gazetke bergen maqalasyn stilistikalyq jaghynan týzep jazyp shyghyp, tang qalghanym bar...

Qaysar óte almaghan synaqtan preziydenttikke kandidattar Qanat Tóregeldiyev, Músaghaly Duambekov  pen Sәlim Óten óte shyqty...

Asatayaghyn ústap, attandap kelip, tirkelgen Amantay qajy eki rette de emtihangha kelmey qaldy... Shamasy,  baghdarlamasyndaghy baygha tiymegen bes jýz myng qyzdyng sharuasyn sheshuge әlden kirisip ketken bolu kerek... Qualap jýrip, tauyp alyp: «Qayda jýrsiz?» degen KTK tilshisine: «Emtihannyng songhy kýni baramyn. Biraq búl komissiyagha emes... Olardyng ornynda  Moldaghaliyev, Tasmaghambetov, Múhtar Shahanov, Sariyevter otyrsyn»...deytin kórinedi...

Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaev ta emtihan tapsyrdy el qatarly... Memleket basshysynyng memlekettik tildi resmy oryndarda kóp qoldanbaytyny bolmasa... erkin sóilep, erkin jaza beretini belgili. Kóptegen qalamgerlerge óz qolymen jazyp bergen tilek, lebizderin keyde әuestigim oyanyp, әdeyi qaraymyn. Bir qate jibermeytinine razy bolasyn... Sondyqtan da Preziydenttikke kandidat Preziydent Núrsúltan Nazarbaev memlekettik til synaghynan 5 alyp shyqty... Búghan әriyne, elden búryn sol komissiya, әsirese, onyng tóraghasy Myrzatay Joldasbekov alaqaylap quandy... «Konstitusiyada «qazaq tilin erkin bilu kerek» degen. Men aitar edim, Elbasymyz  «mýltiksiz mengergen» dep...»-dep, sol arada birden Konstitusyagha «ózgeris» engizip jiberdi... (Lingvistika komissiyasy tóraghasynyng «men aitar edim, Elbasymyz mýltiksiz mengergen dep» degen sózinde de, stilistikalyq qate bar, oryssha qúrylym... «Men  Elbasymyz mýltiksiz mengergen dep aitar edim» dep aitylu kerek...)

Osy arada aita ketu kerek, Preziydentting ózi memlekettik tilden synaq tapsyryp jatqanda, deputattyqqa kandidattar men ýkimet mýshelerinin, Aqordadan auylgha deyingi memleket qyzmetkerleri, últtyq kompaniyalar men kópshilikpen júmys isteytin barlyq mekemeler qyzmetkerlerining әli kýnge deyin, 22 jyldan beri qazaq tilin tabangha taptap jýrui ózin syilaytyn namysy bar eshbir elde kezdespeytin soraqy da, ayanyshty jaghday. Turasyn aitqanda beysharalyq!

«Azatqa» ghana emes...qazaqqa kerek kenes!..

Al endi Bolatymyzdyng «bolmaymynyna» qayta oralayyq... Iya, erteng lingvistikalyq komissiya tóraghasy Myrzatay myrzanyng qolyna aiqaylap jýrgen «Azat» partiyasynyn  kósemi Ábilovtyng qyp-qyzyl shimaygha toly  qatesi bar shygharmasy týsse, qúday berdi dey beriniz... Kósemimizge jaghynushylardyng kósemi Myrzekeng Bolat Ábilov Uәlihan Qaysar sekildi karsy bolyp, sotqa bermese de, dereu baspasóz mәslihatyn ótkizip jiberip, qatege toly paraqty elge qayta-qayta kórsetip, sayraytyny anyq... Ony telearnalar kýndiz-týni jarysyp kórsetip jatsa,  Ábilovtyng әbýiiri ne bolatynyn oilay beriniz... Sondyqtan Bolattyng saylaugha qatysuyna zәru biylik emes, ony Qosobada qosauyzben kýtip otyrghan tek Myrzatay myrza ghana. Yaghni, búl bas tartugha bolashaq «bas tartyludan» aiyrylghan  Joldasbekov qana ókinishti... Búl bir dep qoyynyz...

Ekinshi, partiyada birauyzdyq joq degen de sóz bar... O bastan beri eki-ýsh ret partiya atyn auystyryp, eki-ýsh ret ajyrasyp, qayta qosylghan túraqsyz «neke» taghy da syr berip qaluy kәdik. Ony Bolat Ábilovtyng Preziydent saylauy jariyalanbay jatyp «Men týsemin» degeni men Jarmahan Túyaqbaydyng «Biz әli bir sheshimge kelgen joqpyz, ony partiya prezidiumy sheshedi» dep, basqa pikir bildiruinen de bayqaugha bolady... Al búl eki tóraghany da attap ótip, saylaudyng til synaghynan qúlaghan Uәlihan Qaysardyng tirligi anau... Oghan Ábilov «siyezge kelmey-aq qoy» dep sәlem aityp, ony partiyadan shygharu mәselesin qolgha alyp jatyr. Al Qaysar «Azat» partiyasynyng Aqordamen tyghyz baylanysy baryn, sondyqtan biylikting tapsyrmasyn oryndap otyrghanyn mәlimdeude...

Aytpaqshy Jarmahan Túyaqbaydyng ózi nege týspeydi?  Meyli, Jarmahan jaghdayyn oilap, Bolat til synaghynan basyn alyp qashyp, bas qatyryp jatsa, bas hatshy Ámirjan Qosanov bar emes pe? Mamandyghy jurnalist, ózi aqyn, yaghny qazaq tili synaghynan qalqyp ótedi. Komissiyadaghynyng bәri, Myrzataydan bastap ózining ústazdary... Ermúrat Bәpy turaly da osylay deuge bolady...Biraq eki tóragha da ózderi bolmasa, bas hatshygha da, basqalargha da batalaryn bere qoyar ma eken... Mine, mәsele qayda jatyr... Al Oraz Jandosov pen Tólegen Jýkeevter bayaghyda-aq partiyadan irgesin aulaq salghan...

Osynday berekesi qashqan oppozisiya (jogharyda atalghan partiyalar men sayasatkerler) Preziydent kenesshisi Ermúhamet Ertisbaevtyng ashy mysqylyna azyq boluda. Ertisbaev tayauda «Azatqa» ghana emes...qazaqqa kerek kenes aitty!  Erekeng shynynda er eken:  «Biylikti súrap almaydy, tilemeydi... Eger ol júmys isteytin opozisiya bolsa, ol biylikti óz qoldaryna alady. Óz jaqtastaryn jinap, Shevarnadzeni qughan Saakashvily sekildi, Qyrghyzstandaghy siyaqty, Ukrainadaghyday... Yushenko men Timoshenkolar dauysty qayta sanaugha jәne dauys beruge mәjbýretti.Bayypty oppozisiyalyq qyzmet yntamen júmys isteudi talap etedi. Al «Azat» partiyasyndaghy әreketting bәri oppozisionerlerding rolin oinaytyn әrtister jinalghan teatr»-dep tóbeden úrghanday solq etkizdi...  («Kommersanti»). Shamasy, shappay túryp, sharshap qalghan oppozisiyanyng bylqyl-sylqylyna kýiip ketip...tipti ózining oppozisiya emes...Preziydent kenesshisi ekenin úmytyp ketken bolu kerek... Saray búlbúlyn «bos myljynday beredi» dep synaghan Bolat Ábilov turaly Ereken: «Onyng kózdegeni  Preziydent bolu ma, әlde preziydent  kenesshisi bolu ma, dәl anyqtap alsyn. Ádette tәuir Preziydenttikke kandidat syn sadaghyna Preziydentti alady... onyng kenesshisin emes...» (Liyter) dep, tipti soqyrgha tayaq ústatqanday etip... soyyp saldy...

Qysqasy, aqyrynda eshkim de saylaugha týspeytin bolghan sezd sheshimine narazylar kóp... Internettegi «qazaq» blogy (Zona.kz) búghan «Azattyn» qarjysy azdyghyn  da sebep qylyp ketipti. Partiya «Kóktemgi shaqyru», «Kýzgi shaqyru» kezinde (әskerge shaqyru dep oilap qalmanyz... qol jinaghan aksiyalar) júmyldyrylghan jergilikti partiya belsendilerine bir jyldan beri әli qaryz kórinedi. Al partiya mәlimdemesine qarasanyz, barlyghy dayyn, saqaday say, ýmitker ýkileuli...  Biraq is jýzinde týk te bolmay shyqty...  Demokratiyalyq kýshterding aqyrghy ýmiti «Azat» maydan dalasyn tastap qashty...

Qosh bol, maydan!. Qosh bol, op-po-zisiya!..

Qazybek ISA

«Jas qazaq ýni» gazeti