- Rýstem Qazaqbayúly, Tәuelsiz­di­gi­mizding 20 jyldyq belesinde otyryp, Japoniya, Ontýstik Koreya, Tailand se­kil­di aziyalyq elder 20-30 jyldyng ishin­de enseli, ozyq memleket qúra al­gha­ny eske týsedi. Aziyalyq elderding ýl­gisinen bizge ne alugha bolady?

- Búl óte kýrdeli, kólemdi súraq bol­ghan­dyqtan, bәrin qamtyp aitu qiyn. Japo­niya HIH ghasyrgha deyin jabyq feodaldyq mem­leket bolyp keldi. 1867 jyly Meydzy revolusiyasy jýzege asty. Naryqtyq jolgha týsip, nebәri 30-40 jyldyng ishinde qarysh­tap damyp, patshalyq Reseydi orys-japon so­ghysynda (1904-1905jj.) jenip shyghyp, teniz derjavasyna ainaldy. Japoniyanyng qaryshtap damuyna órkeniyetti fak­tor­lar­dyng әseri boldy der edim. Sol siyaqty kóne mәdeniyetke bay Qytay jartylay otarlyq kezendi bastan ótkerip, 1970 jyldardan bastap órleu jolyna týsti. Qazir Qytay - әlemdegi ekinshi derjava. Sol sekildi On­týs­tik Koreya, Tayvani, Tailand, Gonkong el­de­rining qysqa merzimde damyp ketuine na­sionalizm faktorlary, enbeksýigishtik qa­siyet, óz aldyna úly maqsat qoya biluleri septigin tiygizdi.

- Siz aityp otyrghan nasionalizm qú­bylysyn biylik ókilderi pozitivti fak­tor retinde qarastyrmay ma?

- Rýstem Qazaqbayúly, Tәuelsiz­di­gi­mizding 20 jyldyq belesinde otyryp, Japoniya, Ontýstik Koreya, Tailand se­kil­di aziyalyq elder 20-30 jyldyng ishin­de enseli, ozyq memleket qúra al­gha­ny eske týsedi. Aziyalyq elderding ýl­gisinen bizge ne alugha bolady?

- Búl óte kýrdeli, kólemdi súraq bol­ghan­dyqtan, bәrin qamtyp aitu qiyn. Japo­niya HIH ghasyrgha deyin jabyq feodaldyq mem­leket bolyp keldi. 1867 jyly Meydzy revolusiyasy jýzege asty. Naryqtyq jolgha týsip, nebәri 30-40 jyldyng ishinde qarysh­tap damyp, patshalyq Reseydi orys-japon so­ghysynda (1904-1905jj.) jenip shyghyp, teniz derjavasyna ainaldy. Japoniyanyng qaryshtap damuyna órkeniyetti fak­tor­lar­dyng әseri boldy der edim. Sol siyaqty kóne mәdeniyetke bay Qytay jartylay otarlyq kezendi bastan ótkerip, 1970 jyldardan bastap órleu jolyna týsti. Qazir Qytay - әlemdegi ekinshi derjava. Sol sekildi On­týs­tik Koreya, Tayvani, Tailand, Gonkong el­de­rining qysqa merzimde damyp ketuine na­sionalizm faktorlary, enbeksýigishtik qa­siyet, óz aldyna úly maqsat qoya biluleri septigin tiygizdi.

- Siz aityp otyrghan nasionalizm qú­bylysyn biylik ókilderi pozitivti fak­tor retinde qarastyrmay ma?

- Nasionalizm degen óte kýrdeli qú­by­lys bolghandyqtan, onyng ondy jәne teris qyrlary joq emes. Búl arada «nasionalizm degen ne, búl qaydan shyqty?» degen sú­raq­qa jauap izdep kóreyikshi. Batystyng iri teo­re­tiygi Ernest Gellnerding «nasio­na­lizm - mem­leketting tól mәdeniyetining da­muyn qam­­tamasyz etetin sayasy kýmbezi» degen sózi bar. Mysaly, qalyng halyqtyng ishinen últ­tyq mýdde, tól mәdeniyet, tәuelsiz mem­leket jolynda kýresetin elita ósip shyghyp, eldi últ-azattyq qozghalysqa bastaydy. Al basqa jaghdayda belgili bir elding ishinde búl se­pa­ra­tistik qozghalysqa jeleu bolady. Sonda na­sionalizmning bir qyry - bos­tan­dyq, ekinshi jaghy separatistik qúbylys bo­lyp shyghady. Pozitivti nasionalizm demo­kra­tiya men liyberalizm qún­dy­lyq­ta­ry­men ýn­desip jatady. Mәselen, Batys elderi nasio­nalizm jәne burjuaziyalyq qoz­­ghalystardyng arqasynda últtyq mem­le­ket qúrdy. Keybir elder imperiya bolsa, key­biri shaghyn qala-memleketter bolyp qaldy. Andorra, Mo­na­ko, Luksemburg, Liyh­tenshteyn qazirgi kezge deyin shaghyn qa­la-memleket bolyp qalsa, Venesiya, Genuya, Milan, Rim siyaqty qala-mem­le­ket­ter qosylyp, birtútas italiyan últyn qúrady. Bir kezderi tili men mәdeniyeti ortaq Sisiy­liya - Ispaniyanyng qol astynda, Venesiya uaqytsha Avstro-Vengriyanyng dәr­geyinde edi, óz aldyna tu tikken Lom­bar­diya­nyng bir kezderi sayasy jýiesi bólek bolatyn. Mine, әr qalagha bólingen Italiya eli nasio­na­lizm­nin, Garibalidy sekildi jetek­shi­ler­ding arqasynda birtútas, enseli últ boldy. Ger­ma­niya da osynday bytyranqylyqty bas­tan keship, HVIII ghasyrda 100 shaqty úsaq ger­sogtikter men kinәzdikterge bólinip jat­qan edi. 1815 jyldary Germaniya jerinde Darm­shtadt, Shlezviyg, Bavariya, Vestfaliya siyaqty úzyn sany 38 memleket ómir sýrdi. Keyin Prussiya kansleri Otto fon Bismark so­ghysyp jýrip, Germaniya jerin biriktirdi. Ekinshi jaghynan, nasionalizm qúbylysy Ger­­ma­niya­da fashizmdi tudyrdy. Al biz Ortalyq Aziya­lyq aimaq elderimen salys­tyr­­ghanda әldeqayda ilgeri basyp kelemiz. De­­genmen teoriya jýzinde Qazaqstanda «na­siya» degen úghym qalyptasyp ýlgergen joq.

- Qazaqstanda nasiya qalyptasqan joq degeniniz qalay? Qazaq últy bar emes pe?

- Iya, qazaq últy bar. Degenmen nasiya degendi tek etnos dep úghynbau kerek. Qazaq halqy - etnos әri últ. Biraq biz etnostyq auqym­­nan asyp, sayasy últ bola alghanymyz joq. Jalpy, nasiya degenimizding ózi - sayasy jәne mәdeny bastauy bar bolmys. Sayasy teo­riyada «nasiya-memleket» týsinigi birtú­tas­tyqta, yaghny nasiya memleketten ajy­ra­ghy­syz, ózegi bir úghym bolyp sanalady. Eger memleket bar desek, onda búl naqty bir nasiyanyng memleketi boluy kerek. Al bizde kóp últ bar, memleketqúraushy qazaq últy - 65 payyz jәne ózge últ ókilderi - 35 payyz. Yaghny bizde qazaq biregeyligi men qazaq­­stan­dyq biregeylikting (iyden­tiy­fiy­ka­siya) ara­syn­da qyzu bәseke jýrip jatyr. Al bire­gey­lik (iydentichnosti) degen ne? Ár adam óz-ózine qoghamda jәne újymda «men kimmin? Biz kimbiz?» degen zandy súraq qoya­dy. Mәselen, biz «tumysymyzdan qazaq­pyz, dinimiz - músylman, bir tilde sói­lep, bir jerde me­ken etemiz, bir ata-babanyng úrpa­ghy­myz» degen siyaqty óz-ózimizdi, týp-tegi­mizdi ai­qyn­daymyz. Adam - әleumettik-saya­sy aghza. Kez kelgen adam «bizdikiler jәne óz­geler», «biz jәne olar» dep jiktelip, qo­gham­daghy ózin ózi, ózining әleu­mettik-sayasy ornyn, mәr­tebesin anyq­tay­dy. Al qogham ishin­de basqa adamdar bola­dy, yaghny basqa biregeylik bolady. Mi­ne, bizde osy ózekti saualgha әli birynghay jauap joq. Biz ózimizdi «qazaqpyz» deymiz jәne de «qazaq­stan­dyq­pyz» deymiz. Ózge últ ókilderi ózderin ólse de qazaqpyz de­mey­di. Al búl qalay boluy kerek? My­saly, Týrkiyada kóptegen ózge últ túra­ty­ny­na qaramastan, býkil halyq týrik dep ata­la­dy, yagh­ny týrik nasiyasy qalyp­tas­qan. Bar­lyghy tý­rikshe sóileydi, basybýtin týrik mә­deniyetin sinirgen. Qazaq memle­ket­qú­rau­shy últ atalghanymen, qazaqtyng tili men mә­de­niyeti bәrine ortaq bolmay túr. Ókinishke qaray, joghary jaq әzir oghan motivasiya da, mýdde de tanytpay otyr.

- Siz «postkenestiktin» ornyna «post­­­­kolonialdy» degen termin qol­danyp jýrsiz. Osy «post­ko­lo­nial­dy» degen úghymnyng tórkinin tarqatyp ai­typ berseniz.

- «Postkolonialdy» degen - mening só­zim emes. Batysta osy baghytta irgeli jәne jýieli zertteuler jýrgizu jaqsy jolgha qoyylghan. «Postkolonialdy» el de-ire tәuel­siz bolghanymen, onda otarshyldyqtyng sarqynshaghy saqtalyp qalady. Sonday «postkolonializmnin» әseri Afrika, Aziya­nyng keybir elderinen bayqalady. My­saly, búryn Britaniyanyng otary bolghan Niygeriya, Uganda, Tanzaniyanyng memlekettik tili - aghyl­shyn, Fransiyanyng qol astynda bolghan Kamerun men Maliyding memlekettik tili - fransuz tili, Mozambikting resmy tili - por­tugal tili. Olarda bayyrghy tiline mәn be­ril­meydi. Qazaqstanda jaghday sәl bas­­qa­­shalau. Bizde qazaqtar jәne orystar (bú­rynghy imperiyalyq últ) bar. Orystar tý­gel­­dey der­lik Qazaqstanda qalghandyqtan, onyng yqpaly saqtalyp otyr. Onyng ýstine qazaq elitasy da orystildi qauymdy qúray­dy.

- Múnday postkolonialdyq qúby­lys әli de jalghasa bere me?

- Shyny kerek, postkolonializmnen ada-kýde arylu - óte úzaqqa sozylatyn ýrdis. Tәuelsizdikting 20 jyldyq belesinde Qazaqstan qoghamynda kóptegen ondy óz­ge­rister bolyp, últtyq ýrdister jan­dan­dy, sanagha silkinis jasaldy. Degenmen әli de orys­tildilik pen orysshyldyq ózining do­miy­nantty pozisiyasynan aiyrylghan joq. Sandyq ózgerister bar, endi sapalyq ózge­ris­ter kerek. Biz alysqa shyghandamay-aq, Baltyq elderi, Ukraina, Gýrjistan, Ázir­bayjan, Týrikmenstan elderindegi últtyq janghyru ýrdisterining tәjiriybesin qaperge alghanymyz jón. Búl elder bizge qaraghanda әldeqayda últtyq memleket qúru jolymen keledi. Bizdegi últtyq ýrdis kónil kónshi­ter­liktey emes. Amerikalyq Rodjers Bru­bey­ker degen sayasattanushynyng «Nasionalizmdi qayta qúru. Jana Euro­pa­daghy nasionaldyq jәne últtyq mәseleler» degen enbegi bar. Onyng aituynsha, post­kom­munistik elder әli de tolyqtay derlik últtyq memleket bola alghan joq. Qazaq­stangha qaraghanda Baltyq elderining últtyq boyauy qanyq. R.Brubeyker postkenestik el­der­di «últtyq memleketter dep emes, últtyq damugha (nasiona­liy­ziy­ruiy­sh­iyesya) bet alghan memleketter» degen siy­pat­tama be­redi. Qazaqstanda túratyn orys­targha, ózge últ ókilderine Qazaqstan únaydy, biraq qazaq tilin ýirengisi kelmeydi jәne orys tilining yqpalynyng saqtalghanyn qa­lay­dy. Sondyqtan elde dominanttylyq ýshin qazaq pen qazaqstandyq biregeylikting tay­ta­lasy jalghasyp jatyr. Áleumettik ghy­lym­darda «ortalyq-periyferiya» deytin әdis-tәsil bar. Búl jerde «ortalyq» de­ge­nimiz - belgili bir últtyn, toptyng mәdeniyeti men simvolynyng býkil qoghamgha birdey dominantty boluy. Al simvoldargha mem­le­kettik rәmizder, til, tariyh, tarihy túl­gha­lar, mәdeny qúndylyqtar, әn-kýilerimiz jatady. Mәselen, N.Nazarbaev, T.Áubә­ki­rov, R.Rymbaeva jәne t.b. - halyqqa ortaq, jýrekke jaqyn simvoldar. Mine, qazaq simvolizmi qoghamda ortalyq orynda nyq túryp, barshagha ortaq boluy kerek. Al «pe­riy­feriya» degenimiz - ortalyqtan alys ne­mese ortalyqtyng qúndylyqtary jetpe­gen ke­nistik, lokalidy aimaq. Mysaly, Resey­degi tatarlardy aitugha bolady. Tatar gha­lym­dary, elitasy «biz latynshagha kóshemiz» dep edi, biraq Mәskeu búl talapqa kelispedi. Yaghny «ortalyq» «periyferiyagha» jol bergen joq. KSRO dәuirinde bizding «ortalyq» orys­tyq kenes mәdeniyeti bolyp keldi. Tәuel­sizdik alghannan keyin qazaq simvo­liyz­mi «ortalyqqa» ainalyp kele jatyr, degenmen búl iygi ýrdis shynayy ómirimizde tolyq iske asa qoymady. Eger qazaq siym­vo­liyz­mi tolyq «ortalyq» bolsa, onda qazaq tili men mәdeniyeti býkil elge ortaq bolar edi, bar­lyq últ ókilderi qazaqsha sayrap jýrer edi. Qazaq әnderin bәri bir kisidey shyrqar edi, qazaq әuenderin tyndar edi, qazaq әdebiyeti men baspasózin oqymaytyn birde-bir adam bolmas edi. Onday dengeyge jete almay otyrmyz ghoy.

- Qazaq simvolizmi ortalyq boluy ýshin ne isteuimiz kerek?

- Búl ýshin últtyq memlekettilikting dan­ghyl jolyna týsuimiz kerek. Áriyne, búl - óte kýrdeli, úzaq merzimdi qajet etetin ýr­dis. Ókinishke qaray, qazaqtyng ózine ortaq últ­tyq simvolizmi ornyqpay otyr. Bizding ózimiz dala qazaghy, qala qazaghy, shala qazaq bolyp bólinemiz. Eston, әzirbayjan, ózbek, latviya­lyq­tarda dәl bizdegidey әleu­mettik jiktelis joq. Qazaq pen orys bolyp bólin­genimiz óz aldyna, qaymana qazaqtyng óz arasynda bir-birimen birik­tir­mey­tin, bir-birimen baylanyspaytyn taghy bir shek bar. Dala qazaghy tól mәdeniyetin ústansa, qala qazaghy orys mәdeniyetine jaqyn. Mysaly, men orys poeziyasyn, orys әdebiyeti men tariy­hyn, Kluchevskiy, Soloviev, Karamzin se­kil­di orys tariyh­shy­la­rynyng enbekterin qy­zyghushylyqpen oqiy­myn. Yaghny orys biregeyligi mening biregeyligimning biraz bóligin qúraydy. Kez kelgen orystan orys tilin jaqsy sóileymin, orys әdebiyeti men tarihyn kez kelgen orys­tan jaqsy bilemin desem bolady. Biraq men ózimdi oryspyn dep eseptemeymin jәne orystar meni orys dep tanymaydy. Men qazaqpyn, orys bola­myn dep tyrys­pay­myn. Qazaqtardyng ishinde osynday top­tar jәne bir-birimen qospaytyn bólek shekter bar. Mine, bizdegi eng ózekti mәsele - osy. Batysta shyqqan «Qalyptasu ýr­di­sin­degi biregeylik. Tayau sheteldegi orys­tildi túrghyndar» degen zertteu enbekte Es­to­niya, Latviya, Ukraina jәne Qazaq­stan­da­ghy ahual­gha nazar audarylypty. Sol kitap­ta kýrdeli mәsele retinde Qazaqstanda orys­tar qazaqsha sóilep ketui ýshin aldymen qazaq­­tar ana tilinde sóileui kerektigi aitylady. Qazaqtyng óz ishi, elita men búqa­ranyng arasyn bóletin shek bolmauy kerek degen týiin jasaydy. Eger qazaqtar jappay qazaqsha sóilesek, orystar da til ýirenuge úmtylar edi. Bizdegi qazirgi kýrdeli últtyq-tildik ahual HVIII ghasyr sonyndaghy elitasy - fransuzsha, al búqarasy oryssha sói­legen Reseyding tarihyna úqsas. Áriyne, Fransiya Reseydi jaulap almasa da, mәdeny túrghydan dominantty boldy. XIX ghasyrdyng ortasynda Reseyde óte kýshti әdeby qozghalys payda bolyp, standartty orys tili qalyp­tas­ty. Onyng basynda Pushkin túr­dy, orys әdebiyeti osy Pushkin dәs­tý­rimen kósh týzedi. Ázirge bizde onday standartty qazaq tili qalyptasa qoyghan joq. Mәselen, «aktuali­nyi» degen sózdi «ózekti», «kókeykesti» dep, al «iyden­tich­nosti» degen sózdi «biregeylik» dep audaryp jýrmiz. Múnyng ózi naqty ma­ghy­nasyn bermeydi. Eger standartty qazaq tili qalyp­ta­satyn bolsa, qordalanghan til mәselesi, terminologiya týitkilderi sheshi­ledi. Dala qazaghy men qala qazaghy ana tilin­de sói­le­gen­de ghana nasiya bolyp qalyp­ta­sa­myz. Últtyng altyn dingegi - til bay men kedeydi biriktirui tiyis. Al bizde bay men kedeyler әleumettik-ekonomikalyq, mәde­niy-ruhany túrghydan Lenin aitqanday, tym alshaqtap, eki nasiyagha bólinip ketken. Búl últtyq damugha qatty kedergi jasaydy.

- Bizde otarsyzdanu ýrdisi qalay jý­zege asuy kerek? Sayasattanushy Ázim­bay Ghaly «ýlken qazaq últy» kon­sep­siyasy turaly aityp jýr. Sol kisi aitpaqshy, bizde mәdeny assiy­miy­lya­siya­lau qalay jýzege aspaq?

- Búryn «oryssha bilmesen, mansabyng óspeydi» degen otarshyldyqtyng әseri әli de bar. Álbette, assimilyasiyasyz últ bol­maydy. Qazaqstanda orys, nemis, ózbegi bar - bәri qazaq últyna kiredi. Sonda olar qazaq tilin, qazaqtyng salt-dәstýrlerin ýirenui, qazaq tarihyn iygerui, yaghny assiy­miy­lyasiya­lanuy kerek. Biraq búny ekono­miy­kalyq jәne bilim beru jýiesi tetikterimen sýie­mel­dep jasau qajet. Bilim beru jýiesi - nasiyany qalyptastyrushy eng negizgi faktor, nasionalizmning eng basty mektebi. Mysaly, búryn kenes kezinde matematikany oqyt­qan­da: «Poyyz Moskva­dan Leniyn­gradqa jolgha shyqty. Ekeuining arasy 600 shaqyrym. Poyyzdyng jyl­dam­dyghy saghatyna 60 shaqyrym. Poyyz qansha uaqytta Leniyn­gradqa jetedi?» dep, esep shy­ghar­tatyn. Al qazir «poyyz Almatydan Astana­gha jolgha shyqty. Eki qalanyng arasy 1250 shaqyrym. Poyyzdyng jyldamdyghy 60 shaqyrym bol­ghanda, qansha uaqytta Astanagha jetedi?» dep súrauymyz kerek. Búl taza matematikalyq esep bolghanymen, onyng astarynda iydeo­logiyalyq tәlim-tәr­bie jatyr. Bizding oqu­lyqtardyng maz­mú­ny­nyng inter­na­sio­nal­dyq sipaty basym. Mә­selen, «Núr­landa 5 qaryndash, al Vasya­da 8 qaryndash bar, sonda ekeuinde qansha qaryndash bar?» dep keledi.

Qazaq biregeyligi men qazaqstandyq biregeylikting arasynda bәsekede basymdyq qay ja­ghynda? Biylik basymdyq qazaqstandyq bi­re­geylik jaghynda dep oilaydy jәne sol baghytpen sayasat jýrgizip kele jatyr. Qazaq­standyq biregeylikti qoldaytyndar ara­syn­da ózge últ ókilderimen birge qala qazaghy, dala qazaghy bar, jalpy, qazaq­tar­dyng qarasy mol. Al men qazaqpyn dep qazaq biregeyligin ústanatyn últshyldar azshylyq bolyp shyqty. Sondyqtan biylik qazaq­standyq biregeylikti qoldaydy. Mәselen, «El birligi» doktrinasyn qabyl­dau kezinde qos biregeyliktin, yaghny biylik pen Shahanov bastaghan toptyng arasynda qaqtyghys bolyp, eki ortadan qújattyng kom­promistik núsqa­syn dayyndady. Shaha­nov bastaghan top eldi «Qazaq Respublikasy» dep ataudy úsynsa, biylikti qoldaushylar qazirgi Qazaqstan Respublikasy dep qal­dy­ru­dy jaqtady.

- Siz qaysysyn qoldaysyz?

- Qazaq Respublikasy atauyn qolday­myn. Mine, memleketting atauy simvol ghoy, osy simvol ýshin de kýres jýrip jatyr.

- Qalay degenmen, tartysqa týsken qos biregeylikpen qatar jýre bermey, birine tandau jasau kerek qoy?

- Men ózim ghalymmyn jәne qazaqpyn. Mening biregeyligim - ghalymdyq biregeylik jәne qazaqtyq biregeylik. Búny kóp adam­dar, tipti ghalymdar da týsine bermeydi. Gha­lym retindegi mening maqsatym - qazirgi ghylymy teoriyalar negizinde býgingi, keleshek ahualdy boyamasyz, barynsha obektivti týrde jazu. Bizdiki taza ghylym, jahandyq auqymdaghy tendensiyalardy jәne әlemdik tәjiriybeni zerdeley otyryp, Batysta, Reseyde teoriyalardy paydalana otyryp, ghylymiy-zertteu jýrgizu.

- Ghalym retinde qazaq biregeyligine qanday sipattama beresiz? Onyng keleshegi qanday bolmaq?

- Qazaq biregeyligine keri әser etetin faktorlar joyylghan joq. Birinshiden, kenestik jýie saldary, ekinshi jaghynan, búryn­ghy ghana emes, qazirgi kezde impe­riya­nyng yqpalynan (Resey tarapynan) ada-ký­de aryla qoymadyq. Ýshinshi jaghynan, jahandanu ýrdisi kýshti әser etip jatyr. Qazaq mәdeniyeti dominantty bolatyn últ­tyq memleket qúru - óte kýrdeli, úzaqqa sozylatyn ýrdis. Batys ghalymy Benedikt Andersonnyng tújyrymdauynsha, nasiya degen - shamamen birdey oilaytyn adam­dar­dyng qauymdastyghy. Nasiya, eng aldymen, ortaq mentaligha ie qauymdastyq. Biregeylik degenning ózi - mentalidyq ónim. Sondyqtan biregeylikti «biz mongholoidpyz, biz aziya­lyq­pyz» dep, tek tegimizden emes, sanadan, midan kelip shygharuymyz kerek. Qazirgi kezde tól biregeyligimizdi jasau nege qiyn? Sebebi óz ishimizge qaraghanda әldeqayda qúdi­retti syrtqy aqparattyq ortalyqtardan kelip jatqan iydeologiyalyq tasqynnyng yqpaly óte zor bolyp túr. Petropavldy - Qyzyljar, Pavlodardy Kereku dep, tarihy atauyn qaytaru mәselesi de simvolizm ýshin qyzu kýresting kórinisi boldy. Últtyq tenden­siya barysynda tarazy basy qazaqqa augha­ny­men, últtyq biregeylik, qazaq simvolizmi ýshin kýres jalghasa bereyin dep túr. Búl jerde biylikting pozisiyasy sheshushi ról atqarady. Orystildi halyq Qazaqstandy jaqsy kóredi, biraq olar qazaq boludy emes, qazaqstandyq boludy qalaydy. Áriy­ne, búl - imperiyalyq mentalidylyq.

- Ángimenizge raqmet.

Sóz sarasy

- Álemdik tarihta jәne qazirgi kezde orys, nemis, fransuz, qytay na­sio­nalizmi bary belgili. Al qazaq nasionalizmining olardan aiyr­mashylyghy jәne ózine tәn ereksheligi nede?

- Siz aityp otyrghan orys, qytay, fransuz, nemister - sany mol, iri últtar jәne imperiya qúrghan últtar. Imperiyalyq nasionalizm degen bar, onyng erek­she­ligi óz imperiyasynyng territoriyasyn keneytuge, ózge halyqtardy basyp alu­gha baghyttalady. Qazaqtyng nasionalizmining sipaty - otarshyldyqqa qarsy nasio­nalizm. Bizding qazaq nasionalizmi búrynghy imperiyalyq sarqynshaqtardan aryltudy maqsat tútady. HH ghasyr basyndaghy Alashorda qozghalysy Resey impe­riya­synyng qazaq jerlerin tartyp alu jәne qonystandyru sayasatyna qarsy kýres jýrgizdi. Shyn mәninde, Ortalyq Aziyada eng birinshi, tegeurindi, óte kýshti jәne úiymdasqan nasionalizm, ol qazaqtyng nasionalizmi bolghany - dәlel­den­gen fakt. Ózbekter men qyrghyzdarda onday bolghan joq. «Jas túlpar» sekil­di 60-80-jyldarda boy kórsetken qazaqtyng nasionalizmi de otarshyldyqqa qar­sy nasionalizm bolatyn. Qordalanghan ekologiyalyq mәseleler, Semey poliy­gonynyng tauqymeti qazaq nasionalizmin tudyrdy. Sonday qatang otar­shyl­dyq sayasattyng saldarynan biz ózimizdi qazaqpyz ba, әlde qazaqstandyqpyz ba - әli anyqtaghanymyz joq. Biraq Qazaqstan ózge elder sekildi últtyq memleket qú­ru jolyn tandady.

Rýstem Qadyrjanov, filosofiya ghylymynyng doktory, professor

«baq.kz» sayty