Núh payghambar zamanynan bastau alghan Áz-Nauryz meyramy kýlli týrki júrty, Kishi Aziya men Orta Aziya elderinde (tipti shyghys slavyan halyqtarynda Nauryz meyramynyng atributtary saqtalghan) ýsh myng jyldan beri toylanyp keledi. Kóneden ejelgi grekter «patriyh», birmalyqtar «su meyramy», tәjikter «gýl gardon», «bәisheshek», «gýlnauryz», horezmdikter «nausardjiy», tatarlar «nardugash», buryattar «sagayan sara», soghdylyqtar «nausarsyz», armyandar «navasardiy», chuvashtar «noris oyahe», Týrkiya «Súltan-y-Nauryz» dep әrqily atap, toylap kele jatqany halyqaralyq mereke retinde Nauryzdyng tarihy tamyry tereng әri jaghrapiyasynyng auqymdy ekenin aighaqtasa kerek. Kónedegi Rusite hristian dini qabyldanghangha deyin Jana jyldy birinshi mart kýni qarsy alu dәstýri bolsa, aghylshyndar XVIII ghasyrdyng bas kezine deyin Jana jyldy 26 martta toylap keldi.

Núh payghambar zamanynan bastau alghan Áz-Nauryz meyramy kýlli týrki júrty, Kishi Aziya men Orta Aziya elderinde (tipti shyghys slavyan halyqtarynda Nauryz meyramynyng atributtary saqtalghan) ýsh myng jyldan beri toylanyp keledi. Kóneden ejelgi grekter «patriyh», birmalyqtar «su meyramy», tәjikter «gýl gardon», «bәisheshek», «gýlnauryz», horezmdikter «nausardjiy», tatarlar «nardugash», buryattar «sagayan sara», soghdylyqtar «nausarsyz», armyandar «navasardiy», chuvashtar «noris oyahe», Týrkiya «Súltan-y-Nauryz» dep әrqily atap, toylap kele jatqany halyqaralyq mereke retinde Nauryzdyng tarihy tamyry tereng әri jaghrapiyasynyng auqymdy ekenin aighaqtasa kerek. Kónedegi Rusite hristian dini qabyldanghangha deyin Jana jyldy birinshi mart kýni qarsy alu dәstýri bolsa, aghylshyndar XVIII ghasyrdyng bas kezine deyin Jana jyldy 26 martta toylap keldi.

Kenes ókimeti túsynda «diny mey­ram» degen syltaumen 1926 jy­ly merekeleuge tyiym salynghan Áz-Nau­ryzdy arada 62 jyl ótken son, yagh­ny alghash ret 1988 jyly últymen qay­ta qauyshtyrghan Ózbekәli Jә­ni­be­kov: «Nauryzdy elden, eldi Nau­ryz­dan ajyratugha bolmaydy», - de­gen edi. Alayda Tәuelsizdik alghaly be­ri Úlystyng úly kýni - Nauryz mey­ra­myn asqaqtata toylaudyng ornyna aq shanqan kiyiz ýilerge shen-shek­pen­di­ler men bay-baghlandardan ózge jandy jolatpaytyn sarandyq pighyl men eldi mezi etetin jattandy sah­na­lyq kórinister, danghaza konsertter úiym­dastyrudan әri aspay, tól mey­ram­nyng qadir-qasiyetin ayaqasty et­kenimiz ja­syryn emes. Auyldaghy agha­yyn óz be­timen úiymdasyp, tәp-tәuir atap ótedi. Al qalalyq jerde Nauryzdy әdet­tegi ózin­dik pәlsapa men mәn-maz­múnnan ada kóshe mey­ra­my dep týsinetin bol­dyq. Shyny ke­rek, shaharlarda Nau­ryz­dy qalay toy­lau kerektigin bile ber­meymiz. Óit­keni ony toylaudyng tú­jy­rym­damasy, keshendi bagh­dar­la­masy, ne jo­basy joqtyng qasy.

Songhy kezderi ziyaly qauym ókil­deri, dәstýrdi biletin ýlken kisi­ler, jazushylar men etnog­raf­tar, tarihshylar men әde­biyet­shiler, qogham, mәdeniyet, óner qay­ratkerlerining basyn qosyp, eli­miz­de Úlystyng úly kýni - Nauryz mere­kesi­ning keshendi konseptualdyq negizde­mesi naqtylanyp, ony jalpyúlttyq auqym­da atap ótuding baghdarlamasy jasaluy kerektigi aitylyp jýr. Bәlkim, elge iydeo­logiyalyq baghyt-baghdar beruge tiyisti mún­day baghdarlama jobasyn «Nauryznama» dep atau kerek shyghar. Osy orayda, úlyq Nauryz meyramyn tolyq nәshinde toy­lau­dyng últtyq-tarihy janghyru, mәde­niy-ruhani, birlik pen tatulyq, aqpa­rat­tyq-nasihattyq, adamgershilik pen eko­lo­giyalyq, integrasiyalyq-bauyr­las­tyq túr­ghydan jan-jaqty zerdeleu kerek siyaqty.

Últtyq-tarihi, sayasy janghyru túrghysynan

Basqany qaydam, maghan Úlyq Nau­ryz meyramy býkil últtyng tútasqan iydeo­logiyasynyng kórinisi sekildi. Áz-Nau­ryz­dyng shenberine býkil qazaqtyng bol­mysyn, últtyq salt-dәstýrin, әdet-ghúr­pyn, tәlim-tәrbiyesin, ruhaniy-mәde­ni, tarihy múra­syn syighyzugha bolady. Nau­ryz­namanyng basty missiyasy - bar Alash­tyng qadym zamannan bergi dan­qty ótkeni, kiyeli shejiresi, jasampaz ómir ­salty elestep, әrqaysymyzdyng boyy­myzgha ruh be­rip, óz halqymyzgha degen sýiis­penshilik sezi­mine jeteleui tiyis. Nauryz­namanyng jat iydeologiyalar men teris pighyldy aghym­dar­dan qorghaytyn últ­tyq immuniytetimizding qal­qany, alynbas qamaly bolmaghy kerek.

Úsynystar:

1. Tәuelsizdigimizding 20 jyldyq belesinde nauryz aiy sayasi-ekonomikalyq, mәdeniy-әleumettik túrghydan barlyq sala boyynsha esep beretin, qorytyndy týietin, asa manyzdy sayasy memlekettik rәsimderdi ótkizetin mezgil bolsa iygi.

2. Jyl qorytyndysy retinde әrtýrli sala ýzdikterin «Nauryz» syilyghymen marapattau dәstýrin engizsek.

3. Mәjis deputaty Múrat Ábenov úsyn­ghanday, әkimder men basshylar, ministrler óz ýiinde, óz aulasynda tamaq dayyndap, dastarqan jayyp, qarapayym qyz­met­kerlerdi shaqyryp, olargha qúrmet kór­setse, búl eng qajet jәne eng keremet әleu­mettik tendik bolmaq. Qaltaly azamattar әleu­mettik jaghynan qorghalmaghan adam­dargha kómek kórsetudi ýrdiske ainal­dyr­sa, Nauryzdyng mәni men sәni keliser edi.

Integrasiyalyq-bauyrlastyq túrghydan

Áz-Nauryz - týbi bir týrki júrtyna ortaq, bauyrlas elderdi eldestiretin, biriktiretin mereke. Osy rette Nauryz meyramy týrkilik integrasiyagha dәneker, altyn kópir bolsa.

Úsynystar:

1. Osy Úlystyng úly kýninde týrki elderi basshylarynyng jәne delegasiya­la­rynyng mәdeniy-ruhany formatta Nauryz qúryltayyn (beyresmy sammiyt) ótkizu dәstýrge ainalar bolsa, shirkin!

2. TÝRKSOY, Týrki akademiyasy jәne ózge úiymdar Nauryz meyramy ayasynda әrtýrli is-sharalar, festivalider, simpoziumdar ótkizuge múryndyq bolsa, iygi is bolar edi.

Aqparattyq-nasihattyq túrghydan

Úlyq meyramdy joghary dәrejede atap ótu elding týkpir-týkpirinen әli de bizge belgisiz etnografiyalyq mәlimetter jinaudy, aqparattyq nasihat jýrgizudi talap etedi.

Úsynystar:

1. Eldegi barlyq búqaralyq aqparat qúraldarynda Nauryz meyramyn keshendi týrde atap ótu jónindegi media-jospar jasaluy kerek.

2. Nauryz toyynyng mәn-maghynasy, Úlys kýninde jasalatyn jón-joral­ghylar turaly әrtýrli derekti filimder, qazaq anyz-әpsanalary, ertegilerindegi Qydyr ata, tórt týlik iyeleri, Aldar kóse, Jiyrenshe sheshen t.b. sekildi keyipkerlerdi nasihattaytyn mulitfilimder t.b. tele­ónimder shygharylsa.

Mәdeniy-ruhany túrghydan

Kýn men týnning tenesken sәtinde Jer-Ana qayta týlep, tabighat dýr silkine oyanyp, tirshilik qúlpyra jandanghan shaqta adam balasy - qazaq júrty da mәdeniy-ruhany janghyrugha bet búruy tiyis.

Úsynystar:

1. Aziada alauynyng estafetasy sekildi oblys әkimderi «Nauryz» keruenin úiymdastyrsa deymiz. Óitkeni qazaqta «21 nauryz týni dalany Qydyr aralaydy» degen senim bar. Alash júrty Úlystyng úly kýnin jany, tәni taza qalpynda, jana kiyimmen, jaqsy tilekpen qarsy alady. Osy mazmúnda «Nauryz» poyyzymen Qydyr ata, jyl basy Qoyan men jyl on eki ay keyipkerleri, elding dәstýrli jәne estrada әnshileri, teatr әrtisteri, aqyn-jyrshylar bir ay merzimde býkil oblystardy gastrolidik saparmen aralap shyghady.

2. Kókpar, jamby atu, toghyzqúmalaq, audaryspaq, kýres, qyz quu, altybaqan, baltam tap, teng kóteru, baghanagha órmeleu, arqan tartys, jayau jarys jәne taghy basqa últtyq oiyndardan «Nauryz» últtyq spartakiadasy úiymdastyrylsa qanday jaqsy bolar edi.

3. Qazaqtyng últtyq tarihy, jәdiger­leri, salt-dәstýrleri, dili, dini haqynda «Nauryz» múrajayyn ashsaq iygi.

Birlik pen tatulyq túrghysynan

Nauryz - Shyghys elderi ýshin ejelden yntymaq-yrys meyramy. Búl kýni arazdasu, haramdyqqa jol beru - auyr kýnә. «Nauryzda Samarqannyng kók tasy eriydi» demekshi, búl meyramda arazdasqan, ókpe­lesken aghayyn bir-birimen tatulasyp, qúshaq jayyp qauyshady. Nauryz - bay-kedey, bastyq-qyzmetker demey, bәrining arqa-jarqa, mәz-meyram bolatyn kýni.

Úsynys:

1. «Qystan aman-esen, bauyrymyz býtin, tórt kózimiz týgel shyqtyq» dep, aghayyn-tuys, joldas-jora Nauryzdy bir-birine baryp, kórisuden bastaghan. Qazaqstannyng batys aimaghynda saqtalyp qalghan iygi dәstýr: «kórisu» nemese «amal» saltyn býkil elde janghyrtqan lәzim.

Adamgershilik jәne ekologiyalyq túrghysynan

Byltyr BÚÚ ayasynda halyqaralyq meyram bolyp bekitilip, mәrtebesi asqaq­taghan Nauryzdyng asa manyzdy atributy - adamzat pen jaratylystyng ajyramas birligi, tabighattyng etene jaqyndyghy, astarynda syrgha toly yrym-joralghy, nanym-senim, ótkenge tәuba, ertenge degen ýmit, optimistik kónil kýy saryny jatqan adamgershilik qaghidattarmen tyghyz baylanysty. Adamzat órkeniyeti shyrqau shegine deyin damyp jetilse de, fәniyden baqigha deyingi júmyr bastynyng bar ghúmyry jaratylys zandylyqtaryna kindiginen bay­lan­ghany aqiqat.

Úsynystar:

1. Álemning kóptegen halyqtaryna ortaq Nauryz meyramynyng ilkidegi filosofiyasy men atributtaryn zamangha say modernistik túrghydan ishki mәn-mazmúnyn búzbay sanagha sinirip, jalpyúlttyq auqym­nan otbasylyq shenberge deyin hәm adamdar arasyn­daghy qarym-qatynasty izgilik shuaghyna bóleui kerek, adam bala­synyng tabiy­ghatqa degen ashkózdik pighy­lynan aryl­typ, mahabbat pen qúshtarlyq niyetin oyatuy kerek.

2. Nauryz merekesi ayasynda bir ay boyy jer-jerde tazalyq sharalary, «Atannan mal qalghansha, tal qalsyn!», «Bir tal kessen, on tal ek!» degendey kóshet otyrghyzu dәstýri jappay ýrdiske ainaluy qajet.

Tújyrym

Nauryz iydeyasy, nauryzgha qatysty dәstýrlerdi, salt-joralardy, taghamdardy últtyq brendke ainaldyryp, túrmysta qoldanysqa engizu jayyn el bolyp oilasqan jón. «Kenes týbi - naradu» demekshi, Úlystyng úly kýnin atap ótu tújyrymdamasyn oilasyp, qolgha alsaq qana әdepki Jana jyldyng basty atributtaryn tól Nauryzymyzgha enshilep, mәngilik boytúmar ete almaqpyz. Azat tanymyzben araylap atqan Áz-Nauryz meyramynda әr shanyraqqa qút-bereke úyalasyn, auzymyz aqqa tiysin, yrysymyz mol bolghay, Alash júrty!

«Alash ainasy» gazeti