Birkólik

Juyrda QazMU-ding jurnalistika fakulitetin 1983 jyly bitirgen týlekterding kezdesui bolyp ótti. Biylghy jazda bizding oqugha týskenimizge 40 jyl, bitirgenimizge 35 jyl toldy.

Atap aitatyn jәit, búl joly alauly jastyghymyzdy ótkergen Almatyda emes, Shymkentte bas qostyq. Onyng birneshe sebebi boldy. Aldymen osy arqyly kezdesu ornyn elimizding týkpir-týkpirinde túryp jatqan kurstastarymyzgha birshama jaqyndattyq. Ekinshiden, topyraghy may, suy bal, kýni shuaq ontýstik ónirining jer jaghdayymen tanysyp, tarihy oryndaryn aralap, tanym kókjiyegin keneytip qaytudy da oiladyq. Ýshinshiden, bizding baqanday alty kurstasymyz osynda túrady. Onyng ýstine dastarqany da berekeli ghoy búl eldin.

Osy dәlelderdi algha tarta otyryp úsynysty kursymyzdyng ortaq chatyna shygharghanymyzda Shymqala tarazy basyn dausyz tayghanatty. Búl oqigha jyldyng basynda, qystyng kezinde bolghan edi, al jazda ókimet sheshimimen Shymkent jan sany mejege toluyna baylanysty «millionshy» qala bolyp jariyalanyp, bir kýnde aq týiening qarny jaryldy. Búl sirә bizding әuliyeligimiz deuden góri taghdyrdyng retti kezdeysoghy bolar.

Nede bolsa, elimiz Atazang meyramyna dayyndalyp jatqan qarsanda qasiyetti ontýstik ónirine, osynda túratyn kurstasymyz Qayyrghaly Medetov jazghanday, «kógershin kónilmen alyp-úshyp» jettik. Shymkenttik dostarymyz dayyndap qoyghan oryn — «Birkólik» demalys aimaghy sen jaqyndaghan sayyn irgesin әrige sala beretin Talas Alatauynyng ong jaq sileminde, tarihy Ilengir jerinde ornalasqan eken. Tau arasymen iyrelendegen serpantin Amerikanyng ataqty Grand kanionynan bir de kem týspeytin kerala jazyq, keng anghardy aralap kelip, odan әri kezinde ata-babamyz taudaghy tórjaylaugha kóship kele jatyp kólikting basyn bir tartatyn beket jer — Birkólikke әkeldi. Aynala — baurayyn Alipi shalghyndyghy japqan qúba jon, odan әri kókke moyyn soza úmtylghan aqar-shaqar shyndar, sol tau-tastyng arasymen kómeyine kýlki tyghylghanday býlk-býlk aqqan túma búlaqtar, әlgi búlaqtardy boylay ósken zәulim tal-daraqtar, dudarbas kashtan, kókpenbek akasiya, mәujiregen gledichiy, katalip, maklur... siyaqty neshe týrli ekzotik aghashtar, shynyday móldir, kәusarday tap-taza aua. Qazaqstannyng 37 keremetining biri deuge әbden layyq jer eken.

Biz birinshi kursqa týskenimizde qatarymyzda  36 jigit, 12 qyz bar edi. Arada ótken jemir uaqyt sol qatarymyzdy kәdimgidey seldiretip ketti: jogharydaghy 48-ding 13-i búl kýnde ortamyzda joq. Shymkenttik Abdul-Hamid Dosybaev, semeylik Ghabdolla Búlanov, aqtóbelik Myrzabek Baqytov, qarqaralylyq Beybit Ahmetov, týrkistandyq Múratbek Dýisenbekov, jambyldyqtar Talghar Seytaliyev pen Rysbek Ybyraev, atyraulyqtar Kenjebay Jarmúhamedov pen Iles Joldiyev, keshe ghana marqúm bolghan jezqazghandyq Aytqadyr Tileuov jәne qyzdardan Mәnshýk Baghjaeva. Birazy ómirden jaynaghan tuy jyghylmay erterek ketse, birqatary kómbege jetpey qiyldy. Qaqas qazagha úshyraghandary da bar. Bir shýkirshiligi, barlyghynyng da (Kenjebaydan basqasynyn) fәniyden ózi ketkenimen sondarynda óriktey úldary, almaday qyzdary qaldy. Jәne tasqa bastyrtqan sózderi qalghan. Biz túlpar izi joghalmaytynyna senemiz. Aramyzdan shyqqan bir aqyn jazghanday, «Taqqa mindik, atqa mindik, shep búzdyq, / Búzdy bizding shepti de... Sodan qalghan lek, mine». Sanap qalsaq, 35 eken әlgi lek. Alayda onyng da birqatary úldy ayaqtandyru, qyzdy úzatu, solargha ýy salyp beru... siyaqty kýndelikti ómirding qajetti sharualarynan bosay almady. Sonda Birkólikke oidaghysy bar, qyrdaghysy bar barlyghy 24 kurstas jinalyppyz. Qalyptasqan dәstýr boyynsha birneshe jigitimiz «medsestralaryn» —  zayyptaryn erte keldi: Aqtóbeden Ertay Ashyqbaev  Kýlәiin, Qarqaralydan Rymbek Smaghúlov Ruslanasyn, taldyqorghandyq Jomart IYgimanov Sayrashyn, almatylyqtar Qúrmanhan Núrymbetov pen Altynbay Dәurenbekov Ýrzadasy men Kýlәishasyn, shymkenttikter Qayyrghaly Medetov Orazgýlin, Talghat Ormanov Lәzzatyn, Serikqaly Jeksenbaev Qyzbalasyn... degendey. Búlar aldymen kursymyzdyng kelinderi ghoy, soghan say olar tútas alghanda kelindik izetti saqtady.

Búl jolghy basqosudyng bir ereksheligi — marqúm kurstastarymyzdyng otbasy mýshelerining arnayy shaqyryluy edi. Osy orayda Birkólikke Múratbek Dýisenbekovting ýiindegi Gýljan Ábildaeva, Talghar Seytaliyevtyng zayyby Sholpan jәne Rysbek Ybyraevtyng úly Rauan men aghasy Rysqaly keldi. Kezdesu sharasy osy toptyng qatysuymen, Shymkentten arnayy aldyrghan moldekene músylmandyq isharasyn jasatyp, marqúmdardyng ruhyna baghyshtap Qúran oqytumen bastaldy. Ayta keteyik, kezinde bizben birge abituriyent bolghan, býginde Parlament deputaty Darhan Mynbay jәne bizben alghashqy kursty oqu baqytyna ie bolghan, qazirde «Ayqyn» gazetin basqaryp otyrghan Núrtóre Jýsipke de shaqyru jiberilgen-di. Biraq ekeui songhy sәtte qyzmetterinen shygha almay qalghandaryna ghafu ótinip, jyraq jerden, jaqyn kónilden kezdesuimizge qútty bolsyn aitqan jýrekjardy sózderin joldady. Afrin lebizderine!

Kitap

Sózimizding basynda Shymkentte kezdesuimizding bir sebebi — qashanda shýlen taratyp jatatyn kýngey ónirding dastarqan berekesi dep edik qoy. Bilgendey-aq aityppyz. Shymkenttik kurstastarymyzdyng tapsyrysymen ala topyly aghayyn dayyndap qoyghan pisuli as — sýbesinen mayy sorghalaghan jaydary qoydyng etine órik-meyiz qosyp, bódenening júmyrtqasymen túshpalaghan naghyz shashpa palau, shishke shanshyp qaqtaghan kәuap, balyq shashlyghy, jergilikti sabaqtastarymyz tartqan syy tabaq — jeti týrli et dәmi jәne osylardyng sonynda berilgen Búhardyng býiirinen qars-qars aiyrylghan ash-shak qarbyzy, Samarqannyng iysi tanau qytyqtaghan mýskәt qauyny, Farghonanyng qyzsausaq jýzimi... I-i, nesin aitasyn, «Ói, Shymkentting qalasy-ay, ot pen sudan jaralghan».

IYә, shyndyghynda da, kýngeydegi botqalastarymyz 35 jyldyqty, ózderi aitatynday, rәtti ótkizdi. Búrynghy 20 jәne 30 jyldyq kezdesulerimiz de kýnde estip jýrgen «boydaytalay» әngimemen yaky qúr as iship, ayaq bosatyp ketumen shektelgen emes edi. Degenmen, búl jolghy basqosuymyzdyng soyylday taghy bir sebebi jәne onyng shyrayyn shygharghan sebebi boldy. Ol — kurstastarymyz jazghan estelik-maqalalardan túratyn jinaqtyng túsauynyng kesilui.

Halyqaralyq Alash syilyghynyng iyegeri, aqyn Ertay Ashyqbaevtyng óleng joldarynan alynyp, «... kóp jyl ótti. Almatymdy qaytyp ber!» dep at taghylghan, barlyghy 44 maqala toptastyrylghan, jalpy kólemi 25 baspa tabaq bolatyn búl joyqyn kitapty «jaratylysy móldir shynyday» (kurstasymyz, «Egemen Qazaqstannyn» Qostanay oblysy boyynsha menshikti tilshisi Nәzira Jәrimbetovanyng metaforasy) Ólmeshan Bolatbekov óz esebinen shyghardy. Kezdesuding resmy bóligi jinalghandargha tandyrdan jana shyqqan ystyq nanday aldymyzgha kelgen sol kitapty tanystyryp, taratyp beruge arnaldy. Álbette, qazaqpyz ghoy, sәlem-sauqat, shapan-shapqytsyz da túra almadyq. Mysaly, marqúmdardyng zayyptaryna oramal syilap, әrkim óz jaqtarynyng jensik astaryn úsyndy. Aytalyq, Kýlәy Beketova әkelgen Oiyldyng aq tarysy men balqaymaqtyng dәmin tatqan birqatar qyzdarymyz sol jerde Aqtóbege kóshetin bolyp «attandap», arqan kerip әreng toqtatqanymyzdy qaytersin. Ásirese Ertay men Kýlәiding Erekenmen bes jyl bir bólmede jatyp oqyghan, yaghny «bir ýzim nandy bólip, qara qúrtty jaryp jegen» dostary — qyzylordalyq Joldasbek Aqsaqalov pen shymkenttik Amanghaly Ábuovke jaghaly kiyim kiygizip, qúrmet kórsetui aita jýrerliktey ónegeli is boldy. «Qariyalarymyz» qazyna bop qartayyp kele jatyr eken. Kezdesuge «qayyrly qadam bolsyn» aita kelgen Rysbekting aghasy, belgili sot salasynyng ardageri Rysqaly Ybyraev óz sózinde osynyng bәrin tolqyp túryp atap ótti. Kitap tanystyru rәsimi qyryq jyl kursymyzdyng Bas dúrystaushysy bolyp kele jatqan «bolmysy bólek Bolatbekovtyn» ýshbu mәrtebesin resmy bekitumen, yaghny Ómishti kurstyng qúrmetti preziydenti etip saylaumen ayaqtaldy.

Baqqandary — pyraq, jaqqandary — shyraq

Negizinde estelik kitabymyz kórgender men kónildegilerding jay ghana jiyntyghy emes. Ol tanymdyq jaghy, taghylymdyq mәni mol, әri zaman tynysyn, dәuir shyndyghyn saghynysh sezimderimen әdiptep jetkize alghan tuyndy, әdebiyetting sýt kenje janry — essege talasy bar dýnie bolyp shyqty. Basqasha boluy mýmkin emes edi ghoy, sizder jegeni jantaq, arqalaghany altyn qalam sheberleri emessizder me?! dersiz. IYә, dәl solay — osy jinaqqa әdeyilep maqala bergen Núrtóre Jýsipov (kitapqa Núrash «Jetpis segizding jazy men kýz» deytin әdemi materialymen atsalysty), Nәzira Jәrimbetova, Temir Qúsayynov, Jomart IYgimanov, Aytkýl Shalghynbaeva, Rymbek Smaghúlov, Amanghaly Ábuov, Qyryqbay Aldabergenov, Joldasbek Aqsaqalov, Maqsot Izimúly, Amanghazy Júmaghaziyev, Talghat Ormanov, Bazargýl Qalbyrova, Qayyrghaly Medetov, Aygýl Mamytova, Múrat Taldybaev, Serikqaly Jeksenbaev, Imanbay Júbaev, Isatay Balmaghambetov, Aytqadyr Tileuov jәne osy joldardy jazyp otyrghan paqyrynyz jurnalistikanyng «shópke tysharlary» retinde tanylghanyna eshkimning dauy bola qoymas. Meni tanghaldyrghany ol emes, meni tanyrqatqany — ishki ister qyzmetining dogharystaghy podpolkovniygi Gýlnәr Sahaevanyn,  Almatydaghy Fransuz ýiining boyyn shiratyp, qanyn jýrgizgen PR-maman Gýlbaghdat Balqybaevanyn, úzaq jylyn ústazdyqqa arnap kele jatqan Pernegýl Qarjaubaevanyn, arhiv isimen ainalysatyn Saltanat Sabyrbaevanyn, tipti ýy biybisi Zәuresh Sadyhanovanyng qalam siltesteri, jurnalistik bayqaghyshtyghy. Dәl osy sózderdi, estelik kitapqa arnap maqala jazbasa da, qaruly kýshter polkovniygi Altynbay Dәurenbekovting jәne filologiya doktory Sәrsengýl Tasymovanyng da adresine aitar edim. Apyr-ay, bes jyl birge jýrgende qalay bayqamaghanmyn — qolanshashtary ash belderine oralghan, beyne bir gortenziya gýli sekildi dala súlulary — kurstastarym, әtteng qyz bala bolyp tuylmaghanda toghagha til bolghanday eken-au! Dәl sol siyaqty ózim búryn ishki ister qyzmetining polkovniygi jәne úrymtal sózding ústasy retinde kóbirek biletin Qúrmanhan Núrymbetovty tamyljytyp óleng jazatyn naghyz aqyn retinde janadan ashqanym men ýshin әidik janalyq boldy (kezdesu barysynda Ertay Ashyqbaevtyng sózine jazylghan Qanat Aytbaevtyng «Astana valisi» әnimen qatar kompozitor Maqsat Jәutikov Qúrmanhannyng sózine shygharghan «Eluden asyp baramyn..» әni oryndaldy). Sonda deymin-au, biz nege bir-birimizdi qajet bolghannan da az bilemiz jәne kópshilik qauym da bizding kursty jetkilikti tany almay keledi? Álde biz shynymen de bazbireuler aitatynday «bes baqayy alty jaqqa qarap túratyn birtýrlileu» kurspyz ba?! Osynday qarymmen, әlgindey әleuetpen tas qoparyp, arna búzbasaq ta, ózimizding aldymyzdaghy jәne sonymyzdaghy jampozdar siyaqty toghyzynshy tautolqyn túrghyzugha ne kedergi boldy? Álde Jomart jazghanday, «aqyl aityp jýrip, aqyldan ajyrap qalghan kezderimiz» kópteu bolyp ketti me?

Búl súraqtardyng jauabyn izdep jýrgen jalghyz men emeske úqsaydy. Sayyp kelgende «Almatymdy qaytyp ber!» kitabynyng oqyrmangha aitary men bereri kópqabatty, kópmaghynaly, sondyqtan bolar onyng avtorlary da kitap syryn әr túrghydan kelip ashugha talpynypty. Qúrmanhansha qayyrsaq, «adam ór-yldiy, qyrqa-qyrat, asu-belderi bar úzaq jolgha shyqqanda qay shamagha keldim, qanday joldardy enserdim dep jan-jaghyn bajaylaytyn kezender bolady». Qyrqannyng (Qyryqbay Aldabergenovtyn) jazuynsha jibersek, «búl enbek tek biz siyaqty bir top adamdardyng ghana emes, tútas bir úrpaqtyn, qazaq qauymynyng betke ústar úl-qyzdarynyng da tarihy». Osynyng ekeui de dúrys, sebebi osynyng ekeuin de bizding kitaptaghy kóptegen estelikterden tauyp alugha bolady: bizding jigitter men qyzdar óz jazghandarynda keybireuler siyaqty qazirde sәnge asqan diskursty synampazdyqqa jeligip, ózderining jastyq shaqtary tap kelgen dәuirge orynsyz topyraq shashpaydy, qayta oghan obektivti baghasyn beruge tyrysady. Osy orayda bir-birining jazghanyn bilmey túryp qaghazgha týsken qos pikir — J. Aqsaqalov pen G. Balqybaevanyng osy jónindegi oilarynyng bir jerden shyghuy әdemi tandandyrady. Qara bashayyna sheyin degdar Jóken: «30-shy jyldar  zobalanyn, soghystyng qasiretin kórgen úrpaqtyng balalary men nemereleri — bizder 70-80-shi jyldary múnsyz ómir sýrdik» dese, ony «qanjarmen shashyn taraghan» Gýlbaghdatymyz: «Bizder baqytty jastar sanatynan boldyq dep oilaymyn, sebebi, tegin joghary bilim aldyq, bizdi maman retinde teoriyalyq bilim men óndiristik tәjiriybeden qatar ótkize otyryp dayarlady», — dep tolyqtyra týsedi. Osylaysha kurstastarymyz «su ishken qúdyghyna týkirme» dep keletin qazaqy qymbat tәrbiyege jәne «zaman — Alladan» deytin islamy ústanymgha aqadal beriktigin tanytady. Osynyng ózi bir ghaniybet.

Áriyne, búl toqyrau ózining songhy zandy satysyna jetken 1978-1983 jyldary uniyversiytette oqyghan bizder, Amanghaly jazghanday «kommunizm degen qiyaldyng jetegine ilesip», aqqúla sayasy kórsoqyr boldyq degendi bildirmeydi. On-solymyzdy ajyratyp qalghan biz sol kezding ózinde jalpy qoghamdyq sanadaghy qalypqa qatyrylghan kanonnyng tórkinin oisha shamalap, bilim beru jýiesindegi sartap tújyrym, birjaqty qaghidalardan ishtey jiyirkenetinbiz. Álgindey refleksiyalar, qaghaberis qaltarystar kitapta qat-qat ashylghan eken. Bizding estelikter búl jaghynan da dәuirding jazba deregi dese layyq.

Biz ózgeristi kýttik. Erekenning (Ertay Ashyqbaevtyn) KazGu-dyng 5-jataqhanasynda bir seksiyada túrghan bes jigit jayly myna bir óleng joldary: «... Biz degening — búlttan asar bes qyran, / Kók aspangha myng sәlem. / Ua, joyylsyn kóne dýrmek, eski úran / Oyana ber, / tyng tirshilik, / túmsa әlem». Ólenning jazylghan uaqyty — 1981 jyl. Aragha eki jyl salyp biz elimizding týkpir-týkpirine tarap, jedeldetu, qayta qúru isine aralastyq. Odan әri Qazaqstannyng memleket retinde ayaghynan tik túruyna qalammen atsalystyq, tipti «Azat» qozghalysyna Amanghaly Ábuov syndy tasshaynar qayratker berdik. Qazirde Qayyrghaly Medetov «Býgingidey kóldeneng kók atty jurnalist atanyp, qasiyetti mamandyqtyng qadirin ketire bastaghan zamanda halyqtyng әdil sózin sóiler, onyng mún-múqtajyn biylikke taysalmay batyl jetkizer, qoghamdyq dúrys pikir qalyptastyrar naghyz jurnalisting qadiri artyp túr» dese, ol aldymen óz túrghylastaryn, sonyng ishinde kurstastaryn aitqany. Múny bizding qay qyzmette, qay biyikte jýrsek te ózimizge әuelde taghdyr bolyp jolyqqan qalam qyzmetinen tanbaghandyghymyz, tipti jazbay ketken kýnning ózinde de ózindi, ainalandy ósiretin qalamgerlik oilau jýiesinen, azamattyq pozisiyadan ajyramaghandyghymyz dep týsinu jón. «Bizding kurstastarymyzdyng qatarynda ózgelerdey ministr, әkim sekildi qyzmet satysyna kóterilgender bolghan joq, — depti Jókeng (Joldasbek) taghy bir shyghyp sóilegen sózinde.  — Biraq óz basym múny kurstastarymnyng osaldyghy dep eseptemeymin. Sebebi býgingi jәne keshegi nomenklaturalyq qyzmetting ereksheligi jer men kóktey ekenin bilemin. 90-jyldarda mәsele týiinin kóp jaghdayda qabilet-qarymnan góri jay ghana kezdeysoqtyq, intriga maydanyndaghy kýres barysy sheship jatty... Al mening birqatar kurstastarym múnday jiyirkenishti әreketten boylaryn aulaq ústady, ar-úyattaryna qylau týsirmedi. Olardy sol ýshin syilaymyn, sol ýshin qúrmetteymin».

Sony aitam-au! Jәne reti kelip túrghannan keyin bizding kurstyng әlgindey minez qyrynyng bir eleuli sebebin qozghap keteyin. Dúrysy, әlgi sebepti marqúm Aytqadyr búl dýnie tirshiligindegi songhy jazghany — kitabymyzgha ýlgertip ketken «Onyng aty Iles edi» degen esteliginde jan dosy Iles Joldiyevtyng ómir jolynan shyghara otyryp, bir sózben týiindepti: «Pәlenshe ne biyikti baghyndyrdy degen súraq tua qalsa, әr adamnyng shyghar óz tóbesi bar der edik». Shynynda da, biz biletin Iles ýshin tilekting eng ýlkeni — jaqsy adam, naghyz maman bolyp, әke-shesheni quantu jәne aqyl-esti úrpaq ósiru edi, ol sol tilegin oryndap ketti. Dәl osy sózdi basqa da kurstastarymyzgha qarata aitugha bolady: olardyng qay-qaysysy da ómir jolynda óz betimen, óz soqpaqtarymen, jalghannyng jaryghyna tura qarap kele jatyr. Ágәrәky Ómish siyaqty auqatty bolsam solargha arnap «Óz sorabyn» deytin syilyq taghayyndar edim. Sebebi olar jaqsy adamdar jәne jogharydaghy Jókeng siyaqty men de qazaqtyng osynday qarapayym da qaharman úl-qyzdarmen birge oqyghanymdy jәne ýshinshi ret kep oqugha әreng týskenimde qúday dәl osy jandargha tap keltirgenin әrkez maqtanysh etemin. Qaharman da qaharmandyghyn el ishindegi qarapayymdargha sýienip baryp jasaydy. Aman bolyndar, bar bolyndar, Maqsot Izimúly aitqan «atylmay qalghan janartauday sestilerim!» — elimning eleulileri, halqymnyng qalaulylary.

Sәtter-ay!

«Atylmay qalghan janartaular» prezentasiya ayaqtala salysymen tolqyn toghysqanday birin biri iyiskep tauyp jatty. Qazaqtyng ghadetinde telefonmen qútty bolsyn aitylsa da, qaza týsken oryngha «sotovyimen» kónil aitpaydy. Kezdesuge bas-ayaghymyzdyng týgel jinaluyn qúnttaghanymyz da halqymyzdyng osy bir úlaghatyn este ústaghandyqtan edi. Tós týiistirip alyp quanyshty bóliskenge, qayghygha ortaqtasqanymyzgha ne jetsin! Mine, sol oiymyz jýzege asqan siyaqty.

Kýn núryn da, jyluyn da ayamay tógip túr. Ontýstikting shәy qaynatatyn ystyghy da, pesh auzynan lapyldaghanday aptaby da, keshine demige soghatyn kerimsaly da artta qalghan. Sarsha tamyzdyng ghana der shaghy emes, saghynyshtyng saryghyn basatyn da der shaq. Eng ghajaby, Pernegýl Qarjaubaeva jazghan «aybarly ata, kelisti әjeler» deytin tirkes Aqperneshting qaghazyna symday tartylyp týsken әsheyin әdemi sóz boldy da qaldy: otyz ata men әje әp-sәtte sәulenke alanda keshegi tәlaba qalpyna týsip, tipti bala bolyp ketti. Áne, basseyn janynda bir sylynghyr qara jigit qaq aldynda qarny bir qúshaq bop qasqayyp túrghan Abuyandy (Amanghaly Ábuovty) shynghyryp kelip tómpeshtep jatyr. Jaydyng oghynday jarqyldaghan loukiyk, midlkiyk, haykiyk... Abuyan shydap baghuda, biraq qaryn kapillyar tamyrlarynyng byrt-byrt ýzilip jatqany tipti sonadayda narttanyp, parttanyp túrghan qyzdardyng da qúlaghyna jetip jatty, al jigitter jaghy bolsa delebeleri qozyp, keu-keulep, býirek ýsti bezderinen adrenalin gormondaryn bólude. Aqyry qyzdar ózderi alystan saghynyp kelgen Abuyannyng kóz aldarynda «tiri grushagha» ainalghanyna shydamay, úrys alanyna senimdi ókilderin jiberdi: nәtiyjesinde Altekenning Katinkasy «atyrauski» qany oinap ketken ilmiygen qara jigitke tútqiyldan shabuyl jasap, shotakan stiylindegi mavashigiry әdisin qoldandy. Múnan song aralas jekpe-jek ónerining tarlan ashqan sheberi kógildir suly әuitting týbinde esengirep jatty...

Adamnyng jýregining jartysy jastyq shaghy ótken jerde qalyp ketedi desedi. Sol ras pa? Sirә, ras. Jýrekting jartysy shyn dostyqtyng ghalamattary bolatyn maydan dalasynda jәne student auditoriyasynda qalatynyna ómir turashy. Nәzira osy jaghdaydy óz maqalasynda bylaysha týpteydi: «Jýrekte meyizdey qatqan studenttik shaq — ainaldyrghan bes jyl bir ghúmyr sekildi bolghan eken. Jyl on eki aida bir-aq ret keletin kóktemdegi qyr tósining gýldegen sәtindey adam ómirining de әdemi kezeni ekenin keyindeu úghasyn». Qúrmanhan Núrymbetov aqyn dәl osy sezimdi poeziya tiline bóleydi: «KazGU-dyng qalashyghyn, / Saghyndym bala syndy. / Jastyq shaq eske týsip, / Jýregim alasúrdy. / Tandardy tangha qosyp, / Bir qyzgha bolgham ghashyq. / Aygha da qol sozghanmyn, / Armandar taudan asyp. / Baqytqa mýlgip aspan, / Júldyzdar jymyndasqan. / Qayyndar sybdyr qaghyp, / Júmbaqtar syrymdy ashqan... / KazGU-dyng qalashyghyn, / Saghyndym bala syndy...»

Men Nәzirany da, Qúrmanhandy da týsinemin. Adamnyng qadiri ortamyzdan ketkennen keyin bilinetini siyaqty, jastyq shaqtyng da qadiri ol senen úzaghan sayyn kóbirek biline týsetini osy joly anyq bayqaldy. Sirә múnyng bir syry alauly jastyq shaqta kisining sanasyna óshpestey bolyp tanbalanyp qalatyn sәtterding kóbirek bolatyndyghynda ma eken. Chelovecheskaya pamyati udiviytelino  izbiratelina. Álgi sәtter nesimen ystyq, nesimen erekshe, búl órede Gýlnәr Sahaevagha sóz bereyik: «Ómirding eshetene óshire almaytyn, estelikter arasynan eskirip, kómeski tartpaytyn sәtteri bolary anyq. Mýmkin ol — sening tughan kýnin, anannyng ystyq qúshaghyna meyirlene bólengenin, eng alghash mektep tabaldyryghyn attap, qolyna әlippeni ústaghanyn, jýreging erkine kónbey lýpil qaghyp, mahabbat degen keremet sezimdi alghash sezingenin. Dostardan qymbat eshteneni kerek qylmay olarmen alansyz birge ótkizgen qyzyghy mol kýnderin... alayda jýregindi tulatyp, sanana sәule qúyar jastyqtyng asyl múrasynday studenttik shaqqa ne jetsin. Qadirin bilgenge búl — ghajap kezen. Qulyq-súmdyqtan ada, arman qughan, maqsat jetelegen taza balang kónilderding esep-qisapsyz tanysyp, tabysatyn uaqyty. Onyng úmytylmaytyny da sol tazalyqtyng qasiyeti bolar».

Gýlnәr dәl aitady. Biz studenttik shaqtyng ózin ghana emes, sol shaqqa tәn tanghy shyqtay móldir tazalyqty saghynyppyz. Jomart IYgiman: «Jaydary ashyq aspanym, / Kónilde shuaq, kózde aray. / Qabaghyn baqpay basqanyn, / Riyasyz kýlgen kezder-ay.../ dep ansaghan sәtterge shólirkep qalyppyz. Myna qym-quyty men jalghandyghy kóp bop túrghan naryqty zamanda... «Balapan basyna, túrymtay túsyna» ketip, bәrimiz tekemetting týrindey túiyqtalyp qalghan utilitarlyq-pragmattyq zamanda... «Drujok» deytin it joghalghan kisәpirleu zamanda... Esepsiz dos, kýnshildiksiz bauyr bolyp qalu syngha ainalghan pitnәtemirding zamanynda...bayaghy Tazalyqty, bayaghy Bәkiza kónildi, bayaghy Kórkemniyetti ansappyz...

Sol ýshin de asyghyppyz Birkólikke. Sol ýshin de ondaghy eki kýn eki saghattay bolmay zu etip óte shyghypty. Sol ýshin de Shymqalada Bazeke (Bazargýl Qalbyrova) jayghan dastarqanda kezdesuimizding songhy nýktesin qoyyp, artymyzgha qaraylay-qaraylay ketippiz. Jomart aitpaqshy, «jyl degening jylghadan aqqan su siyaqty algha entelep barady». Endigәri kórisemiz be, joq pa, ony bir Alla biledi...

Ruhany agham, qazaq mәdeniyetining ýlken janashyry Quat Esimhanov jii aitatyn bir sóz bar edi. «Ómir ótip barady, eshtene emes. Sәtter ótip barady, sol ókinish».

Átten, dariyh! Ómirimning sәtteri-ay...

Maqsat Tәj-Múrat

35 JYL ÓTKEN SON...

(KazGU-ding jurnalistika fakulitetining 1983 jylghy týlekterining kezdesuinde oqylghan әzil ólen)

Ua, jigitter!

Ua, qyzdar!

Osydan 35 jyl búryn bizder qanday edik —

Agharyp atqan tanday edik,

Iliich jaqqan shamday edik.

Tóbemizben kók tiredik,

Temirbek Qojakeevtin[1] satirasynday ótkir edik.

Leonid Brejnevten[2] qalghan sarqynshaq edik,

Ábilfayyz[3] aghaydyng sózindey alpynshaq-salpynshaq edik.

KazGUgrad-tyng toghayynday jasyl edik, kók edik,

№5 jataqhananyng bólmelerindey kóp edik.

Túrymtay[4] apaydyng mashinkasynday saqyldap túratynbyz,

Jaqyndamaytyn nәrselerge de jaqyndap túratynbyz.

Áriyne, toq bolatynbyz, anda-sanda ash bolatynbyz,

Úiymdaspaghan týrde sau bolyp,

úiymdasqan týrde mas bolatynbyz.

Eshkimning ala jibin attamaytynbyz,

Abay Qúnanbaevtyng ózin Ertay Ashyqbaev sekildi maqtamaytynbyz.

Bizden artyq eshkim de joq siyaqty bolatyn,

Kónilimiz — jalyn,

sezimimiz shoq siyaqty bolatyn.

Endi, mine, kim boldyq —

Qarlyghynqyrap shyghatyn Ýn boldyq,

Anda-sanda tútylyp túratyn Kýn boldyq.

Retro әnderge biyleytin Sauyq boldyq,

Birazymyz aidary júlynghan Qoraz,

birazymyz qauyrsyny týsken Tauyq boldyq.

Neshe týrli Kәsip boldyq,

segiz saghattyq Júmys boldyq,

Degenmen negizinen dúrys boldyq.

Al endi kim bolamyz —

Júldyzdary siyremeytin Aspan bolamyz,

Sózderi óshpeytin Dastan bolamyz.

Tamaghy tausylmaytyn qazandyqtyng Kýiesi bolamyz,

Oryndalghan armandardyng IYesi bolamyz.

Ýnimiz ghasyrlardan ghasyrlargha jetetin Janghyryq bolamyz,

Basqa júrt kim bolsa, ol bolsyn,

Myna biz — Qazaqstan sekildi Mәngilik bolamyz!

Ertay AShYQBAEV, aqyn, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng laureaty, «Qúrmet» ordenining iyegeri.

[1] Temirbek Qojakeev — fakulitet dekany, qazaq satirasynyng teoretiygi

[2] Leonid Brejnev — KSRO basshysy

[3] Ábilfayyz Ydyrysov — gazetti bezendiruden dәris bergen ústazymyz

[4] Túrymtay Dýisebaeva — mashinka basu pәninen sabaq bergen ústazymyz

Abai.kz