Ótken ghasyrdyng 90-jyldary bokstan Arkadiy Topaev, Vasiliy Jirov, Ermahan Ibraimov, Qanatbek Shaghataevtar Qazaqstannyng mәrtebesin arttyryp, atoy salghanyn jankýierler qauymy әli esten shyghara qoymaghan bolar. Ángimemizge arqau bolyp otyrghan Qanatbek Shaghataev kezinde el namysyn qorghap, Aziya chempiony, Aziya oiyndarynyng jenimpazy, Álem kubogynyng kýmis jýldegeri atanghan bolatyn-dy.

- Kezinde KSRO kenistiginde atoy salghan boksshynyng ómir jolyna ýnilgimiz keledi?

- 1979 jyly alghashqy bapkerim Kenes Nadyrqúlovtyng qol astynda bokstyng qyr-syryn ýirene bastadym. Sol jyly bapkerim Qyrghyzstangha qonys audaratyn bolyp, meni Qazybek Myrzaqúlovqa tapsyrdy. Ol kisining qaramaghynda 1985 jylgha deyin jattyghyp, sport sheberi atandym. 1986-1988 jyldary әsker qataryna shaqyryldym. Biraq әskerde «sary aurugha» shaldyghyp, bir jyl kóleminde densaulyghymdy týzedim. Ol kezde bapkerim Aqjol Asqarov pen Arystan Sәrsenbaev edi. Osy bapkerlerding qaramaghynda jýrip, 1990 jyly spartakiadada jenimpaz boldym. 1991 jyly 67-den 71 kelige kóterilip, ekinshi ret Qazaqstan spartakiadasynda jeniske jettim.

- Sol kezde basty qarsylasynyz kim edi?

Ótken ghasyrdyng 90-jyldary bokstan Arkadiy Topaev, Vasiliy Jirov, Ermahan Ibraimov, Qanatbek Shaghataevtar Qazaqstannyng mәrtebesin arttyryp, atoy salghanyn jankýierler qauymy әli esten shyghara qoymaghan bolar. Ángimemizge arqau bolyp otyrghan Qanatbek Shaghataev kezinde el namysyn qorghap, Aziya chempiony, Aziya oiyndarynyng jenimpazy, Álem kubogynyng kýmis jýldegeri atanghan bolatyn-dy.

- Kezinde KSRO kenistiginde atoy salghan boksshynyng ómir jolyna ýnilgimiz keledi?

- 1979 jyly alghashqy bapkerim Kenes Nadyrqúlovtyng qol astynda bokstyng qyr-syryn ýirene bastadym. Sol jyly bapkerim Qyrghyzstangha qonys audaratyn bolyp, meni Qazybek Myrzaqúlovqa tapsyrdy. Ol kisining qaramaghynda 1985 jylgha deyin jattyghyp, sport sheberi atandym. 1986-1988 jyldary әsker qataryna shaqyryldym. Biraq әskerde «sary aurugha» shaldyghyp, bir jyl kóleminde densaulyghymdy týzedim. Ol kezde bapkerim Aqjol Asqarov pen Arystan Sәrsenbaev edi. Osy bapkerlerding qaramaghynda jýrip, 1990 jyly spartakiadada jenimpaz boldym. 1991 jyly 67-den 71 kelige kóterilip, ekinshi ret Qazaqstan spartakiadasynda jeniske jettim.

- Sol kezde basty qarsylasynyz kim edi?

- Arkadiy Topaev. 1992 jyly TMD elderi arasyndaghy chempionat barysynda salqyn tiygizip, sol turnirge qatysa almadym. Mening ornyma 67 keliden endi ghana 71 kelige ótken Arkadiy ketti. Onyng baghy janyp, finalgha deyin jetti. Aqtyq synda reseylik Sergey Samoylovtan jenilis tapty. Artynsha Arkadiy mamyr aiynda ótken KSRO kubogynyng finalynda sol Samoylovty jenip, Barselona Olimpiadasyna jol tartty. Olimpiadadan joly bolmay kelgennen keyin, onymen ýsh-tórt mәrte keziktim. Almaty, Qaraghandyda ótken turnirlerde odan eki mәrte 2:3 esebimen jenildim.

- Boks ringindegi basty ókinishiniz qanday?

- 1993 jyly Bishkekte KSRO-nyng songhy chempionaty ótti. Onda Topaevpen jartylay finalda júdyryqtasyp, әdiletsizdikting arqasynda jenilis taptym. Oghan bir dәlel retinde aitayyn, sol kezde maghan Myrzaghaly Aytjanovtyng bapkeri Krugov kelip: «Kanat, tebya pohoroniliy», - degeni әli esimde. Búl jarys Álem kubogyna tikeley joldama edi. Ol kezde Qazaqstan qúramasyn Serik Ábdinәliyev basqaratyn. Ábdinәliyevpen jeke jolyghyp, «Seke, maghan Álem kubogy kerek», - dedim. Sonda ol: «Qanat seni týsindim, Arkadiy ekeulerindi sparringke týsiremiz, jengening dýbirli dodada el namysyn qorghaytyn bolasyndar», - dedi.
- Sparring ótti me?

- Qaydaghy?! Ótken joq! Qúrama jattyghuynda bir salmaqta birneshe boksshy bolady emes pe, meni 71 jәne 75 kelide óner kórsetetin boksshylarmen sparringke qoydy. Sonda men Vasiliy Jirovty ekinshi raundta basynan qatty soqqy berip, nokdaungha jibergenmin. Al Arkadiy bolsa, 71 men 67 kelide óner kórsetetin boksshylarmen júdyryqtasty. Qysqasy, Topaevty menimen «tóbelestirmey», Álem kubogyna alyp ketti. Meni Jirovtyng salmaghy 75 kelige de alyp barugha bolatyn edi, biraq, olay da istemedi... Sodan men chemodanymdy aldym da múhit asyp, AQSh-qa úshyp kettim.

- Súhbatymyz biraz syrdy ashatyn sekildi. AQSh-ta bolghan saparynyz jayly tolyghyraq aityp berseniz?
- AQSh-ta nebәri eki jarym ay boldym. Onda 4-5 ret kәsipqoy boksshymen sparring retinde júdyryqtasyp, barlyghyn jendim. Olar maghan qyzyghyp, qomaqty qarjymen kelisimshartqa otyrudy úsynghan edi. Bir kýni týngi saghat ekiler shamasynda Qazaqstannan Núrghaly Safiullin jәne Olimpiadalyq komiytetten ókil qonyrau shaldy. «Elge qaytyp kel, Topaev 75 kelige ótti. Sen Iranda ótetin Aziya chempionatynda 71 kelide el namysyn qorghaytyn bolasyn. Al eger elge oralmasan, kirgizbey qoyamyz», - degen siyaqty әngimeler aityldy. Oiym, Aziya chempiony atanyp, reytingimdi kóteru boldy. Sonda kәsipqoy boksqa ótsem, tezirek Álem chempiony atanugha mýmkindik kóp edi. Elge oralghan son, Aziya jәne Aziya oiyndarynyng jenimpazy, Álem kubogynyng kýmis jýldegeri atandym. QR enbek sinirgen sport sheberi degen ataqty da enshiledim, biraq, densaulyghym syr berdi...

- Ómirinizde «әtten, bylay istegenimde dúrys bolar edi» dep ókingen keziniz boldy ma?

- 1994 jyly densaulyghym әlsirep, deneme qayta-qayta syzdauyq shygha berdi. Sol kezdegi dәrigerimning auruyma diagnoz qoya almaghany meni әli kýnge deyin qynjyltady /ashulanyp/. Auruymnyng kesirinen 1995 jyly Álem chempionatynda 71 kelide Qazaqstannan eshkim óner kórsetken joq. Mine, sol kezde men AQSh-ta bolghanymda, dәrigerler auruymdy anyqtap, onyng aldyn alar ma edi, kim bilsin?! Barlyghy kesh bolghan son, amaldyng joqtyghynan qolghapty shegege iluge tura keldi.

- Kóp jaghdayda ataghyng dýrildep túrghan kezde jankýierler de, janashyrlar da qasynnan tabylady. Qalay sporttan ketsen, bir mezette joghalyp ketedi. Sizde de sonday jaghday boldy ma?

- Onday jaghdaylar ómirimde kóp boldy. 2001 jyly Kentau qalasynan túnghysh ret boks mektebi ashyldy. Men sol kezde Shymkentte bapker bolyp júmys isteymin. Ýiime Kentau qalasynyng jergilikti basshylary kelip, maghan uәdening barlyghyn ýiip-tókti. Onda aitqan sózi «Vasiliy Jirovty, Ermahan Ibraimovty, Arkadiy Topaevtardy úttyn, sen Kentau qalasynyng «brendi» boluyng kerek. Sening atynnan boks mektebi ashylayyn dep jatyr. Sol mektepke diyrektor bol», - dep Kentaugha shaqyrdy. Qalagha qonys audarghannan keyin, ýiip-tógip bergen uәdelerinde shiykilik bar eken. Boks mektebi ashylghanymen, mening atym berilgen joq. Diyrektor kreslosyna Qazybek Myrzaghúlov otyrdy. Sol kezde Mәskeuden Bekbolat Bekenov degen biznesmen 2,5 myng AQSh dollary kóleminde ailyq tóleymin dep bapkerlik qyzmetke shaqyrdy. Quana kelisip, Reseyde eki jylday bapker bolyp júmys jasadym.

- 1996 jyly Atlanta Olimpiadasynda top jarady degen sportshylardyng biri ediniz. Emdelip bolghannan son, eng bolmaghanda kәsipqoy boksqa auysugha mýmkindik bolmas pa edi?

- Jaghdayym bolmady ghoy. Búrynghy promouterlerge baratyn bet joq. Olargha Aziya chempionatynan keyin qaytyp kelemin dep uәde berip, promouterimdi aldap ketuge tura kelgen. Alayda, myna jaqtaghy jaghday qiyn bolyp ketedi dep kim oilapty? Qazirding ózinde de tolyq jazylyp kete qoyghan joqpyn.

- Ermahan Ibraimovpen qolghap týiistirdiniz. Sol uaqytta Ermahannan Olimpiada chempiony shyghady dep oiladynyz ba?

- Men kóripkel emespin ghoy /kýlip/. Ibraimov Atlantada qola jýldeger atanghanda ghana onyng alda Olimp shynyn baghyndyratynyna kózim jetken. Ermahanmen birneshe ret qúramanyng jattyghuynda qolghap týiistirdik. Ermahannan góri Topaevtyng júdyryqtasuy únaytyn edi maghan. Vasiliy Jirovty ekeumiz-aq soqqygha jygha alatyn edik. Eger de dertke shaldyqpaghanda Olimpiadanyng altyn medali sózsiz Arkadiyding qolynda túratyn edi. Topaevtyng ringke shygha almauy Ermahannyng jolyn ashty.

- Sol kezde memleketten qanday kómek boldy?

- Minskide ótken KSRO-nyng halyqtar arasyndaghy H jazghy spartakiadasynda chempion bolghannan keyin Shymkentten 2 bólmeli pәter, Aziya oiyndaryndaghy jenisimnen song taghy da Shymqaladan 3 bólmeli pәter kiltin jәne «Tiko» avtokóligin tabys etti.

- Sonymen qazir qayda jýrsiz?

- Qazirgi tanda Kentau qalalyq boks mektebining diyrektorymyn. Búghan deyin Shymkent, Mәskeu qalalarynda bapker bolyp júmys jasadym.

- Basqaryp otyrghan boks mektebi jayly qysqasha aityp berseniz?

- Mektebimizding irgetasy 2001 jyly qalanghan. Mektepte 300-ge tarta boksshylar sheberligin arttyryp jatyr. Qazirgi tangha deyin birneshe Qazaqstan chempiondary men jýldegerleri tәlim-tәrbie aluda. Ókinishke qaray, qarajat tapshylyghynan kóp jaghdayda iri turnirlerge shәkirtterimizdi jibere almay jatyrmyz. Sondyqtan da kórsetkishimiz asa bay emes.

- Ángimenizge rahmet!

Dereknama:

Qanatbek Shaghataev 1967 jyly Kentau qalasynda dýniyege kelgen. Bokspen 12 jasynan bastap shúghyldanghan. KSRO kubogynyng birneshe ret jýldegeri. KSRO-nyng halyqtar arasyndaghy H jazghy spartakiadasynyng jenimpazy. Qazaqstannyng birneshe dýrkin chempiony, Aziya jәne Aziya oiyndarynyng jenimpazy. Tailandta ótken Álem kubogynyng kýmis jýldegeri. QR enbek sinirgen sport sheberi. Qazirgi tanda Kentau qalalyq boks mektebining diyrektory.

Ángimelesken Almas MANAP

«Núr Astana» gazeti 11 mausym 2009 jyl