وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى بوكستان اركادي توپاەۆ، ۆاسيلي جيروۆ، ەرماحان يبرايموۆ، قاناتبەك شاعاتاەۆتار قازاقستاننىڭ مارتەبەسىن ارتتىرىپ، اتوي سالعانىن جانكۇيەرلەر قاۋىمى ءالى ەستەن شىعارا قويماعان بولار. اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان قاناتبەك شاعاتاەۆ كەزىندە ەل نامىسىن قورعاپ، ازيا چەمپيونى، ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى، الەم كۋبوگىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتانعان بولاتىن-دى.

- كەزىندە كسرو كەڭىستىگىندە اتوي سالعان بوكسشىنىڭ ءومىر جولىنا ۇڭىلگىمىز كەلەدى؟

- 1979 جىلى العاشقى باپكەرىم كەڭەس نادىرقۇلوۆتىڭ قول استىندا بوكستىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنە باستادىم. سول جىلى باپكەرىم قىرعىزستانعا قونىس اۋداراتىن بولىپ، مەنى قازىبەك مىرزاقۇلوۆقا تاپسىردى. ول كىسىنىڭ قاراماعىندا 1985 جىلعا دەيىن جاتتىعىپ، سپورت شەبەرى اتاندىم. 1986-1988 جىلدارى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدىم. بىراق اسكەردە «سارى اۋرۋعا» شالدىعىپ، ءبىر جىل كولەمىندە دەنساۋلىعىمدى تۇزەدىم. ول كەزدە باپكەرىم اقجول اسقاروۆ پەن ارىستان سارسەنباەۆ ەدى. وسى باپكەرلەردىڭ قاراماعىندا ءجۇرىپ، 1990 جىلى سپارتاكيادادا جەڭىمپاز بولدىم. 1991 جىلى 67-دەن 71 كەلىگە كوتەرىلىپ، ەكىنشى رەت قازاقستان سپارتاكياداسىندا جەڭىسكە جەتتىم.

- سول كەزدە باستى قارسىلاسىڭىز كىم ەدى؟

وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى بوكستان اركادي توپاەۆ، ۆاسيلي جيروۆ، ەرماحان يبرايموۆ، قاناتبەك شاعاتاەۆتار قازاقستاننىڭ مارتەبەسىن ارتتىرىپ، اتوي سالعانىن جانكۇيەرلەر قاۋىمى ءالى ەستەن شىعارا قويماعان بولار. اڭگىمەمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان قاناتبەك شاعاتاەۆ كەزىندە ەل نامىسىن قورعاپ، ازيا چەمپيونى، ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى، الەم كۋبوگىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتانعان بولاتىن-دى.

- كەزىندە كسرو كەڭىستىگىندە اتوي سالعان بوكسشىنىڭ ءومىر جولىنا ۇڭىلگىمىز كەلەدى؟

- 1979 جىلى العاشقى باپكەرىم كەڭەس نادىرقۇلوۆتىڭ قول استىندا بوكستىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنە باستادىم. سول جىلى باپكەرىم قىرعىزستانعا قونىس اۋداراتىن بولىپ، مەنى قازىبەك مىرزاقۇلوۆقا تاپسىردى. ول كىسىنىڭ قاراماعىندا 1985 جىلعا دەيىن جاتتىعىپ، سپورت شەبەرى اتاندىم. 1986-1988 جىلدارى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدىم. بىراق اسكەردە «سارى اۋرۋعا» شالدىعىپ، ءبىر جىل كولەمىندە دەنساۋلىعىمدى تۇزەدىم. ول كەزدە باپكەرىم اقجول اسقاروۆ پەن ارىستان سارسەنباەۆ ەدى. وسى باپكەرلەردىڭ قاراماعىندا ءجۇرىپ، 1990 جىلى سپارتاكيادادا جەڭىمپاز بولدىم. 1991 جىلى 67-دەن 71 كەلىگە كوتەرىلىپ، ەكىنشى رەت قازاقستان سپارتاكياداسىندا جەڭىسكە جەتتىم.

- سول كەزدە باستى قارسىلاسىڭىز كىم ەدى؟

- اركادي توپاەۆ. 1992 جىلى تمد ەلدەرى اراسىنداعى چەمپيونات بارىسىندا سالقىن تيگىزىپ، سول تۋرنيرگە قاتىسا المادىم. مەنىڭ ورنىما 67 كەلىدەن ەندى عانا 71 كەلىگە وتكەن اركادي كەتتى. ونىڭ باعى جانىپ، فينالعا دەيىن جەتتى. اقتىق سىندا رەسەيلىك سەرگەي سامويلوۆتان جەڭىلىس تاپتى. ارتىنشا اركادي مامىر ايىندا وتكەن كسرو كۋبوگىنىڭ فينالىندا سول سامويلوۆتى جەڭىپ، بارسەلونا وليمپياداسىنا جول تارتتى. وليمپيادادان جولى بولماي كەلگەننەن كەيىن، ونىمەن ءۇش-ءتورت مارتە كەزىكتىم. الماتى، قاراعاندىدا وتكەن تۋرنيرلەردە ودان ەكى مارتە 2:3 ەسەبىمەن جەڭىلدىم.

- بوكس رينگىندەگى باستى وكىنىشىڭىز قانداي؟

- 1993 جىلى بىشكەكتە كسرو-نىڭ سوڭعى چەمپيوناتى ءوتتى. وندا توپاەۆپەن جارتىلاي فينالدا جۇدىرىقتاسىپ، ادىلەتسىزدىكتىڭ ارقاسىندا جەڭىلىس تاپتىم. وعان ءبىر دالەل رەتىندە ايتايىن، سول كەزدە ماعان مىرزاعالي ايتجانوۆتىڭ باپكەرى كريۋگوۆ كەلىپ: «كانات، تەبيا پوحورونيلي»، - دەگەنى ءالى ەسىمدە. بۇل جارىس الەم كۋبوگىنا تىكەلەي جولداما ەدى. ول كەزدە قازاقستان قۇراماسىن سەرىك ابدىناليەۆ باسقاراتىن. ابدىناليەۆپەن جەكە جولىعىپ، «سەكە، ماعان الەم كۋبوگى كەرەك»، - دەدىم. سوندا ول: «قانات سەنى ءتۇسىندىم، اركادي ەكەۋلەرىڭدى سپاررينگكە تۇسىرەمىز، جەڭگەنىڭ ءدۇبىرلى دودادا ەل نامىسىن قورعايتىن بولاسىڭدار»، - دەدى.
- سپاررينگ ءوتتى مە؟

- قايداعى؟! وتكەن جوق! قۇراما جاتتىعۋىندا ءبىر سالماقتا بىرنەشە بوكسشى بولادى ەمەس پە، مەنى 71 جانە 75 كەلىدە ونەر كورسەتەتىن بوكسشىلارمەن سپاررينگكە قويدى. سوندا مەن ۆاسيلي جيروۆتى ەكىنشى راۋندتا باسىنان قاتتى سوققى بەرىپ، نوكداۋنعا جىبەرگەنمىن. ال اركادي بولسا، 71 مەن 67 كەلىدە ونەر كورسەتەتىن بوكسشىلارمەن جۇدىرىقتاستى. قىسقاسى، توپاەۆتى مەنىمەن «توبەلەستىرمەي»، الەم كۋبوگىنا الىپ كەتتى. مەنى جيروۆتىڭ سالماعى 75 كەلىگە دە الىپ بارۋعا بولاتىن ەدى، بىراق، ولاي دا ىستەمەدى... سودان مەن چەمودانىمدى الدىم دا مۇحيت اسىپ، اقش-قا ۇشىپ كەتتىم.

- سۇحباتىمىز ءبىراز سىردى اشاتىن سەكىلدى. اقش-تا بولعان ساپارىڭىز جايلى تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز؟
- اقش-تا نەبارى ەكى جارىم اي بولدىم. وندا 4-5 رەت كاسىپقوي بوكسشىمەن سپاررينگ رەتىندە جۇدىرىقتاسىپ، بارلىعىن جەڭدىم. ولار ماعان قىزىعىپ، قوماقتى قارجىمەن كەلىسىمشارتقا وتىرۋدى ۇسىنعان ەدى. ءبىر كۇنى تۇنگى ساعات ەكىلەر شاماسىندا قازاقستاننان نۇرعالي سافيۋللين جانە وليمپيادالىق كوميتەتتەن وكىل قوڭىراۋ شالدى. «ەلگە قايتىپ كەل، توپاەۆ 75 كەلىگە ءوتتى. سەن يراندا وتەتىن ازيا چەمپيوناتىندا 71 كەلىدە ەل نامىسىن قورعايتىن بولاسىڭ. ال ەگەر ەلگە ورالماساڭ، كىرگىزبەي قويامىز»، - دەگەن سياقتى اڭگىمەلەر ايتىلدى. ويىم، ازيا چەمپيونى اتانىپ، رەيتينگىمدى كوتەرۋ بولدى. سوندا كاسىپقوي بوكسقا وتسەم، تەزىرەك الەم چەمپيونى اتانۋعا مۇمكىندىك كوپ ەدى. ەلگە ورالعان سوڭ، ازيا جانە ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى، الەم كۋبوگىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتاندىم. قر ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى دەگەن اتاقتى دا ەنشىلەدىم، بىراق، دەنساۋلىعىم سىر بەردى...

- ومىرىڭىزدە «اتتەڭ، بىلاي ىستەگەنىمدە دۇرىس بولار ەدى» دەپ وكىنگەن كەزىڭىز بولدى ما؟

- 1994 جىلى دەنساۋلىعىم السىرەپ، دەنەمە قايتا-قايتا سىزداۋىق شىعا بەردى. سول كەزدەگى دارىگەرىمنىڭ اۋرۋىما دياگنوز قويا الماعانى مەنى ءالى كۇنگە دەيىن قىنجىلتادى /اشۋلانىپ/. اۋرۋىمنىڭ كەسىرىنەن 1995 جىلى الەم چەمپيوناتىندا 71 كەلىدە قازاقستاننان ەشكىم ونەر كورسەتكەن جوق. مىنە، سول كەزدە مەن اقش-تا بولعانىمدا، دارىگەرلەر اۋرۋىمدى انىقتاپ، ونىڭ الدىن الار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! بارلىعى كەش بولعان سوڭ، امالدىڭ جوقتىعىنان قولعاپتى شەگەگە ىلۋگە تۋرا كەلدى.

- كوپ جاعدايدا اتاعىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان كەزدە جانكۇيەرلەر دە، جاناشىرلار دا قاسىڭنان تابىلادى. قالاي سپورتتان كەتسەڭ، ءبىر مەزەتتە جوعالىپ كەتەدى. سىزدە دە سونداي جاعداي بولدى ما؟

- ونداي جاعدايلار ومىرىمدە كوپ بولدى. 2001 جىلى كەنتاۋ قالاسىنان تۇڭعىش رەت بوكس مەكتەبى اشىلدى. مەن سول كەزدە شىمكەنتتە باپكەر بولىپ جۇمىس ىستەيمىن. ۇيىمە كەنتاۋ قالاسىنىڭ جەرگىلىكتى باسشىلارى كەلىپ، ماعان ۋادەنىڭ بارلىعىن ءۇيىپ-توكتى. وندا ايتقان ءسوزى «ۆاسيلي جيروۆتى، ەرماحان يبرايموۆتى، اركادي توپاەۆتاردى ۇتتىڭ، سەن كەنتاۋ قالاسىنىڭ «برەندى» بولۋىڭ كەرەك. سەنىڭ اتىڭنان بوكس مەكتەبى اشىلايىن دەپ جاتىر. سول مەكتەپكە ديرەكتور بول»، - دەپ كەنتاۋعا شاقىردى. قالاعا قونىس اۋدارعاننان كەيىن، ءۇيىپ-توگىپ بەرگەن ۋادەلەرىندە شيكىلىك بار ەكەن. بوكس مەكتەبى اشىلعانىمەن، مەنىڭ اتىم بەرىلگەن جوق. ديرەكتور كرەسلوسىنا قازىبەك مىرزاعۇلوۆ وتىردى. سول كەزدە ماسكەۋدەن بەكبولات بەكەنوۆ دەگەن بيزنەسمەن 2,5 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە ايلىق تولەيمىن دەپ باپكەرلىك قىزمەتكە شاقىردى. قۋانا كەلىسىپ، رەسەيدە ەكى جىلداي باپكەر بولىپ جۇمىس جاسادىم.

- 1996 جىلى اتلانتا وليمپياداسىندا توپ جارادى دەگەن سپورتشىلاردىڭ ءبىرى ەدىڭىز. ەمدەلىپ بولعاننان سوڭ، ەڭ بولماعاندا كاسىپقوي بوكسقا اۋىسۋعا مۇمكىندىك بولماس پا ەدى؟

- جاعدايىم بولمادى عوي. بۇرىنعى پروموۋتەرلەرگە باراتىن بەت جوق. ولارعا ازيا چەمپيوناتىنان كەيىن قايتىپ كەلەمىن دەپ ۋادە بەرىپ، پروموۋتەرىمدى الداپ كەتۋگە تۋرا كەلگەن. الايدا، مىنا جاقتاعى جاعداي قيىن بولىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاپتى؟ قازىردىڭ وزىندە دە تولىق جازىلىپ كەتە قويعان جوقپىن.

- ەرماحان يبرايموۆپەن قولعاپ ءتۇيىستىردىڭىز. سول ۋاقىتتا ەرماحاننان وليمپيادا چەمپيونى شىعادى دەپ ويلادىڭىز با؟

- مەن كورىپكەل ەمەسپىن عوي /كۇلىپ/. يبرايموۆ اتلانتادا قولا جۇلدەگەر اتانعاندا عانا ونىڭ الدا وليمپ شىڭىن باعىندىراتىنىنا كوزىم جەتكەن. ەرماحانمەن بىرنەشە رەت قۇرامانىڭ جاتتىعۋىندا قولعاپ تۇيىستىردىك. ەرماحاننان گورى توپاەۆتىڭ جۇدىرىقتاسۋى ۇنايتىن ەدى ماعان. ۆاسيلي جيروۆتى ەكەۋمىز-اق سوققىعا جىعا الاتىن ەدىك. ەگەر دە دەرتكە شالدىقپاعاندا وليمپيادانىڭ التىن مەدالى ءسوزسىز اركاديدىڭ قولىندا تۇراتىن ەدى. توپاەۆتىڭ رينگكە شىعا الماۋى ەرماحاننىڭ جولىن اشتى.

- سول كەزدە مەملەكەتتەن قانداي كومەك بولدى؟

- مينسكىدە وتكەن كسرو-نىڭ حالىقتار اراسىنداعى ح جازعى سپارتاكياداسىندا چەمپيون بولعاننان كەيىن شىمكەنتتەن 2 بولمەلى پاتەر، ازيا ويىندارىنداعى جەڭىسىمنەن سوڭ تاعى دا شىمقالادان 3 بولمەلى پاتەر كىلتىن جانە «تيكو» اۆتوكولىگىن تابىس ەتتى.

- سونىمەن قازىر قايدا ءجۇرسىز؟

- قازىرگى تاڭدا كەنتاۋ قالالىق بوكس مەكتەبىنىڭ ديرەكتورىمىن. بۇعان دەيىن شىمكەنت، ماسكەۋ قالالارىندا باپكەر بولىپ جۇمىس جاسادىم.

- باسقارىپ وتىرعان بوكس مەكتەبى جايلى قىسقاشا ايتىپ بەرسەڭىز؟

- مەكتەبىمىزدىڭ ىرگەتاسى 2001 جىلى قالانعان. مەكتەپتە 300-گە تارتا بوكسشىلار شەبەرلىگىن ارتتىرىپ جاتىر. قازىرگى تاڭعا دەيىن بىرنەشە قازاقستان چەمپيوندارى مەن جۇلدەگەرلەرى ءتالىم-تاربيە الۋدا. وكىنىشكە قاراي، قاراجات تاپشىلىعىنان كوپ جاعدايدا ءىرى تۋرنيرلەرگە شاكىرتتەرىمىزدى جىبەرە الماي جاتىرمىز. سوندىقتان دا كورسەتكىشىمىز اسا باي ەمەس.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

دەرەكناما:

قاناتبەك شاعاتاەۆ 1967 جىلى كەنتاۋ قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بوكسپەن 12 جاسىنان باستاپ شۇعىلدانعان. كسرو كۋبوگىنىڭ بىرنەشە رەت جۇلدەگەرى. كسرو-نىڭ حالىقتار اراسىنداعى ح جازعى سپارتاكياداسىنىڭ جەڭىمپازى. قازاقستاننىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى، ازيا جانە ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازى. تايلاندتا وتكەن الەم كۋبوگىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى. قر ەڭبەك سىڭىرگەن سپورت شەبەرى. قازىرگى تاڭدا كەنتاۋ قالالىق بوكس مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى.

اڭگىمەلەسكەن الماس ماناپ

«نۇر استانا» گازەتى 11 ماۋسىم 2009 جىل