Eng bastysy, «Habardyn» qyryna sot oryndary «ayybyn» anyqtamaghan, әldebir zansyz әreketi ýshin búryn-sondy tipti tergeuge tartylmaghan azamattar iligip ketti. Solardyng ishinde «Qazaqstan» últtyq telearnasynda qyzmet etken, bir kezderi kórermenning kónilinen shyqqan «Shynnyng jýzi» habaryn jýrgizgen tanymal jurnalist Qasym Amanjolúlyng da aty-jóni ataldy.

Osy mәselening mәnin bilu ýshin, biz Qasymgha habarlastyq.

- Qasym myrza, sizdi sopylardyng sapyna qoyghan «Habardyn» qyryna qaydan iligip jýrsiz?

-IYә, «Habar» úsynghan filimdi kórdim. Kórdim de, qatty qapalandym... Sonshalyq bir óshpendilikpen, eldi ýreylendiru, qorqytu maqsatymen jasalghan júmys eken. Bastalghan bette: «On tórt jasqa deyingi balalar ata-anasymen ghana kórsin!» - degen eskertpening ózi adamdy tiksindirip tastaydy. Ishine mening «Yassaui» vokaldy tobynyng konsertin jýrgizgenimnen ýzindi, «Aqjýnis», «Mezgil», «Kýltóbe» habarlarynyng shapkasy men jýrgizushilerining beyneleri enipti. Zikirshilerge: «kisi azaptady, adam óltirgen boluy mýmkin, memlekettik tónkeris jasau oilarynda bar» degen siyaqty óte auyr aiyptar taghylady. «Asa qauipti qylmystyq top» degen siyaqty ataular ashyq aityldy...

Eng bastysy, «Habardyn» qyryna sot oryndary «ayybyn» anyqtamaghan, әldebir zansyz әreketi ýshin búryn-sondy tipti tergeuge tartylmaghan azamattar iligip ketti. Solardyng ishinde «Qazaqstan» últtyq telearnasynda qyzmet etken, bir kezderi kórermenning kónilinen shyqqan «Shynnyng jýzi» habaryn jýrgizgen tanymal jurnalist Qasym Amanjolúlyng da aty-jóni ataldy.

Osy mәselening mәnin bilu ýshin, biz Qasymgha habarlastyq.

- Qasym myrza, sizdi sopylardyng sapyna qoyghan «Habardyn» qyryna qaydan iligip jýrsiz?

-IYә, «Habar» úsynghan filimdi kórdim. Kórdim de, qatty qapalandym... Sonshalyq bir óshpendilikpen, eldi ýreylendiru, qorqytu maqsatymen jasalghan júmys eken. Bastalghan bette: «On tórt jasqa deyingi balalar ata-anasymen ghana kórsin!» - degen eskertpening ózi adamdy tiksindirip tastaydy. Ishine mening «Yassaui» vokaldy tobynyng konsertin jýrgizgenimnen ýzindi, «Aqjýnis», «Mezgil», «Kýltóbe» habarlarynyng shapkasy men jýrgizushilerining beyneleri enipti. Zikirshilerge: «kisi azaptady, adam óltirgen boluy mýmkin, memlekettik tónkeris jasau oilarynda bar» degen siyaqty óte auyr aiyptar taghylady. «Asa qauipti qylmystyq top» degen siyaqty ataular ashyq aityldy...

Sonday qorqynyshty kórsetilim arasynda ózimdi jәne óz әriptes dostarym Bolat Mýrsәlim, Rahat Mamyrbek, Sәule Ábedinovalardyng jýruin - bizdi qaralau dep týsindim. «Sektant sopylardyng jarnamasyn jasap, iydeologiyasyn tyqpalap otyrdy», - dep, dәlelsiz týrde kýdikti sektagha japsyryp telu - qasaqana jauapsyzdyqpen jasalghan.

Biz - Bolat, Rahat, men ýsheumiz «Habar» agenttigine baryp, qazaq bólimining jetekshisi, produser Serik Abbas-Shahpen kezdesip, renishimizdi aittyq. QR Azamattyq Kodeksining 145-babyna sýienip, «Adamnyng ózining rúqsatynsyz beynesin paydalanugha tyiym salynatynyn», tipti qarapayym adamgershilik jónimen alghanda da, óz kәsibine adal, tynysh jýrgen jandardy osynsha qaralaudyng jón emesin týsindiruge tyrystyq. Rahat Áliyevting qylmystyq tobyna, sonyng aqparat resurstarynda júmys istegen dәl sol Abbas Shahtyng ózin engizip, sybaylas etip jiberse, qanday kýide bolar ediniz dep te súradyq...

Memlekettik telearnanyng aqparattyq qaru qolymda túr eken dep, adam taghdyrymen búlaysha oinay bergeni - qauipti jayt. Biz «Habar» telearnasynyng tórayymy Gýlnara Yqsanovanyng atyna teristeme beruin talap etip, hat jazyp kettik. Jauabyn kýtudemiz.

- Sonda telearnadan jauap bolmasa, sotqa shaghymdanbaq oilarynyz bar ma?

- Negizi, sotqa beruge barlyq zandyq qújattarymyz dayyn túr. Alayda «Habar» agenttigin sopylar da sotqa beruge kirisken eken. Olar: «Bizge qosylasyndar ma?» - dep, kisi salypty, biz olargha qosyludan bas tarttyq. Óitkeni, eger bir taraptan biz - jurnalister zangha jýginsek, qúddy janaghy «sektant zikirshilermen» birge bir tapsyrysty oryndap jýrgendey әserde qalatynymyzdy boljadyq. Sopylardyng qarymtasyna qúral bolghymyz kelmedi. Ázirshe «Habar» agenttiginde zang syilaytyn basshylar bar shyghar dep ýmittenip otyrmyz.

- Jasyratyny joq, bir kezderi sizdi «Qazaqstannan» «sopylargha qatysy bar» degen beyresmy jeleumen qughan joq pa edi?

- Meni «Qazaqstannan» eshkim qughan joq, meni ghana emes, sol kezde júmystan ketken jýzden astam jurnalisti de eshkim qudalaghan joq. Ornynan alynghan bir ghana adam - Ghalym Dosken bolatyn. Jәne onyng ózin «sopy» bolghany ýshin emes, Ertisbaevtyng «Qazaqstan» korporasiyasy arqyly ózining kýmәndi isterin jýrgizuine qolayly jaghday jasau ýshin alyp tastaghany anyq. Oghan eki dәlelim bar: birinshiden, Ertisbaev Doskendi ornynan alghan kezde, ózine orynbasar etip shaqyrdy (múny eks-ministr sol kezde arnayy kezdesude óz auzymen aitqan bolatyn), memlekettik qyzmetke «sektantty» shaqyruy mýmkin be edi? Joq.

Ekinshiden, Chingiz Ermuhamedovich Kabidin degen Ertisbaevqa «óte tuys» bir jas jigit 1 111 111 dollardy «Qazaqstan» korporasiyasynan alyp, AQSh asyrghanyn «Vremya» gazeti jazudayyn jazdy, esinizde bolsa. Ertisbaev Doskenning ornyna әkelgen Núrtileu Imanghaliyúly sonday oiyndargha әdeyi әkelingen adam bolatyn. Biz múny sol kezde-aq aitqanbyz. Senbeseniz, gazetiniz arqyly «Qazaqstan» korporasiyasynyng basshysy Janay Omarovqa súrau salyp, Chingiz Ermuhamedovichting 1 111 111 dollar el qarajatyn qaytarghan-qaytarmaghanyn biluinizge bolady.

- Al telehabarda aitylghanday, sizdi «qaterli toptyn», «súrqiya sopylardyn» sapyna sotsyz qosqan әriptesterinizding ne oilaghany bar: el-júrttyn, aghayyn-tughannyn, dos-jarannyng aldynda zansyz masqara etkenderi qalay?

- Búl endi - jeke úyat pen adamgershilikke qatysty mәsele. Men de BAQ-ta qyzmet etip kelem, adamdy kólgir týrde maqtau - óte jaman minez, al ótirik qaralau - tipten azamattyqqa syn, adamshylyqqa jat dýniye, múny bilem. Ózim de eldi kóp synaymyn, biraq dәlelimdi aldygha qoyyp, aitarymdy ashyq jýzben aitam. Shynyna kelsem, «Habar» agenttigi» degen ataudyng artyna jasyrynyp, «japtym jala, jaqtym kýiemen» ainalysyp, óz әriptesterin qaralaghan jandargha mýsirkep qaraymyn, janym ashidy. Osydan alty-jeti jyl búryn «Yassaui» vokaldy tobynyng shygharmashylyq keshin jýrgizgenim ras, biraq konsert jýrgizu «sektant-sopylardy, tariqatty jarnamalau, iydeologiyany tyqpalau» emes qoy! Álde qasiyetti Áziretsúltan, Ahmed Yassauy babamyzdyng hikmetterin aitatyn «Yassaui» vokaldy toby, onyng jetekshisi qazaqtyng birtuar arda jyrshysy, kýmiskómey Eldos Emil «halyq jauy» bolyp jariyalanyp ketip pe edi? Ony bilmeppin.

- Rasynda, qazir el ishinde islamnyng nebir aghymdary júmys istep jatyr. Olar turaly búghan deyin qoghamda aluan týrli syny әngimeler aityldy, biylikti arashagha shaqyrghandar boldy. Mәselen, Qazaqstanda uahabizmdi ústanatyndar biylikpen bite aralasqan, olardyng jeke telearnasy bar deydi myna júrt. Sol siyaqty qoranitter, salafitter, t.t. emin-erkin jýr...

- Týsinemin, eger qanday da bir diny aghym ókilderi zangha qayshy әreket ete bastasa, onymen arnayy oryndar ainalysuy kerek. Qylmys jasalsa, jazalanugha tiyis! Dúrys. Biraq sol polisiya men qúpiya qyzmetterding ózi de zang shenberinen aspaugha, qosaq arasynda jazyqsyz jandardy ilip ketpeuge mindetti. Diny senim - әr adamnyng jeke, intimdik, Konstitusiyamen qorghalghan menshigi. Mening uahab bolugha da, sopy bolugha da, tәnirshil bolugha da, baptist, ne ateist bolugha da tolyq qúqym bar. Eng bastysy, Zannan attamauym kerek. Búl iste jappay, totalidy týrde repressiyamen ainalysugha bolmaydy. Jәne oghan memlekettik telearnanyng nasihattyq, taratu qúdiretin qosyp, kәsibi tikeley osy, aqparattyq salagha qatysty әriptesterin masqaralap, kýie jaghu dúrys ýrdis emes.

Biz qazir haos-memlekette ómir sýrip jatyrmyz ba dep qorqam. Preziydent býgin: «Sektanttarmen kýresu kerek», - dep qalyp edi, bas salyp birin-biri jey bastady, tura keshegi jemqorlyqpen kýres nauqanyndaghy tәrizdi. Al shyndap kelgende, sektanttarmen kýres әu bastan ýzdiksiz jýruge tiyis bolatyn. Árbir sheneunik óz sektorynda jauapkershilik arqalay alatynday jýieni jasay almay ketetin týrimiz bar. Telefondyq qúqyqty paydalanbay, tanys-bilis jaghalamay, jasyrynyp-tyghylyp toptaspay, ashyq konsensuspen sheshiluge tiyis din siyaqty nәzik te, shetin dýniyeni ortagha salatyn kez bayaghyda jetti.

Uahabtar da, sopylar da, qúranitter men núrshylar, naqshbandylar, t.b. qaysysy bar, barlyghy da ashyqqa shyghyp, bir ýstelge otyrsa eken deymin. Óz ilimin halyqqa ashyq, legitimdi týrde úsynsa eken deymin. Sodan song qazaq óz tandauyn jasasyn, tәleyinen kórsin.

- Elde hidjab mәselesi ushyghyp ketti. Jekelegen sarapshylardyng pikirine qaraghanda, osy «hidjab» taqyrybyn saylaudyng qarsanynda biylikting ózi taratty degen sóz bar. Osyghan qaraghanda, din mәselesining óz ishinde talasqa týsui biylikting ózine útymdy siyaqty. Ózara qyrqysqandardyng biylikpen isi bolmaydy ghoy...

- Osydan birneshe jyl búryn asa lauazymdy bir sheneunik jeke kezdesude últshyldardy qalay bir-birine «qualatyp» qoyghanyn syr qylyp, maqtanyshpen aitqan edi. Sol kezde ýlken jauapty oryndaghy jandardyng últqa qyzmet, perzenttik paryz degen siyaqty úghymdardan sonshalyqty ada qalghanyna kuә bolyp týrshikkenmin. Olardyng týsiniginde, halyq ózderi bilek sybana kirisken dýniye­bólis dodagha aralaspasa boldy, meyli, birining etin biri quyryp jese de bәribir siyaqty.

Býginde biylikting bir kýndik koniukturasyna beyimdelgen, saray intrigasyn jetik mengergen jandar ghana preziydent ainalasyna toptasqan ba dep qorqam.

Olar júrtty iyt-yrghyljyngha salyp qoyghannan tek qana úttyq dep oilaydy, ornyn saqtay alghan, ýlken qyzmetten týspey kele jatqan jandardy ýlgi, pir tútady. Ábiqaev, Esimov, Ýmbetov, Musiyn, Mәmy siyaqty «jyljymaytyn mýlikter», «anyz-adamdar» bar. Úzaq otyrghan sayyn ózi otyrghan salany toqyratyp, tozdyryp bara jatqan siyaqty.

Olar býgin qúdiretti kórinedi, al erteng qojayyndary taqtan týskende, ne ómirden ozghanda arttaghygha sózi de, isi de jetpey, sәulesi joq, jay ghana kýiki bir shal bop qalatyndaryna imanday senem. Ruhany salanyng da toqyrauyna osynday jabyq qogham, jabyq memleket jasap otyrghan býgingi rejim kinәli.

Dayyndaghan -

Júqamyr ShÓKE,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 15 (98) 27 sәuir 2011 jyl