ەڭ باستىسى، «حاباردىڭ» قىرىنا سوت ورىندارى «ايىبىن» انىقتاماعان، الدەبىر زاڭسىز ارەكەتى ءۇشىن بۇرىن-سوڭدى ءتىپتى تەرگەۋگە تارتىلماعان ازاماتتار ىلىگىپ كەتتى. سولاردىڭ ىشىندە «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا قىزمەت ەتكەن، ءبىر كەزدەرى كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىققان «شىننىڭ ءجۇزى» حابارىن جۇرگىزگەن تانىمال جۋرناليست قاسىم امانجولۇلىڭ دا اتى-ءجونى اتالدى.

وسى ماسەلەنىڭ ءمانىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءبىز قاسىمعا حابارلاستىق.

- قاسىم مىرزا، ءسىزدى سوپىلاردىڭ ساپىنا قويعان «حاباردىڭ» قىرىنا قايدان ىلىگىپ ءجۇرسىز؟

-ءيا، «حابار» ۇسىنعان ءفيلمدى كوردىم. كوردىم دە، قاتتى قاپالاندىم... سونشالىق ءبىر وشپەندىلىكپەن، ەلدى ۇرەيلەندىرۋ، قورقىتۋ ماقساتىمەن جاسالعان جۇمىس ەكەن. باستالعان بەتتە: «ون ءتورت جاسقا دەيىنگى بالالار اتا-اناسىمەن عانا كورسىن!» - دەگەن ەسكەرتپەنىڭ ءوزى ادامدى تىكسىندىرىپ تاستايدى. ىشىنە مەنىڭ «ياسساۋي» ۆوكالدى توبىنىڭ كونتسەرتىن جۇرگىزگەنىمنەن ءۇزىندى، «اقجۇنىس»، «مەزگىل»، «كۇلتوبە» حابارلارىنىڭ شاپكاسى مەن جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ بەينەلەرى ەنىپتى. زىكىرشىلەرگە: «كىسى ازاپتادى، ادام ولتىرگەن بولۋى مۇمكىن، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ويلارىندا بار» دەگەن سياقتى وتە اۋىر ايىپتار تاعىلادى. «اسا قاۋىپتى قىلمىستىق توپ» دەگەن سياقتى اتاۋلار اشىق ايتىلدى...

ەڭ باستىسى، «حاباردىڭ» قىرىنا سوت ورىندارى «ايىبىن» انىقتاماعان، الدەبىر زاڭسىز ارەكەتى ءۇشىن بۇرىن-سوڭدى ءتىپتى تەرگەۋگە تارتىلماعان ازاماتتار ىلىگىپ كەتتى. سولاردىڭ ىشىندە «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا قىزمەت ەتكەن، ءبىر كەزدەرى كورەرمەننىڭ كوڭىلىنەن شىققان «شىننىڭ ءجۇزى» حابارىن جۇرگىزگەن تانىمال جۋرناليست قاسىم امانجولۇلىڭ دا اتى-ءجونى اتالدى.

وسى ماسەلەنىڭ ءمانىن ءبىلۋ ءۇشىن، ءبىز قاسىمعا حابارلاستىق.

- قاسىم مىرزا، ءسىزدى سوپىلاردىڭ ساپىنا قويعان «حاباردىڭ» قىرىنا قايدان ىلىگىپ ءجۇرسىز؟

-ءيا، «حابار» ۇسىنعان ءفيلمدى كوردىم. كوردىم دە، قاتتى قاپالاندىم... سونشالىق ءبىر وشپەندىلىكپەن، ەلدى ۇرەيلەندىرۋ، قورقىتۋ ماقساتىمەن جاسالعان جۇمىس ەكەن. باستالعان بەتتە: «ون ءتورت جاسقا دەيىنگى بالالار اتا-اناسىمەن عانا كورسىن!» - دەگەن ەسكەرتپەنىڭ ءوزى ادامدى تىكسىندىرىپ تاستايدى. ىشىنە مەنىڭ «ياسساۋي» ۆوكالدى توبىنىڭ كونتسەرتىن جۇرگىزگەنىمنەن ءۇزىندى، «اقجۇنىس»، «مەزگىل»، «كۇلتوبە» حابارلارىنىڭ شاپكاسى مەن جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ بەينەلەرى ەنىپتى. زىكىرشىلەرگە: «كىسى ازاپتادى، ادام ولتىرگەن بولۋى مۇمكىن، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ويلارىندا بار» دەگەن سياقتى وتە اۋىر ايىپتار تاعىلادى. «اسا قاۋىپتى قىلمىستىق توپ» دەگەن سياقتى اتاۋلار اشىق ايتىلدى...

سونداي قورقىنىشتى كورسەتىلىم اراسىندا ءوزىمدى جانە ءوز ارىپتەس دوستارىم بولات ءمۇرسالىم، راحات مامىربەك، ساۋلە ابەدينوۆالاردىڭ ءجۇرۋىن - ءبىزدى قارالاۋ دەپ ءتۇسىندىم. «سەكتانت سوپىلاردىڭ جارناماسىن جاساپ، يدەولوگياسىن تىقپالاپ وتىردى»، - دەپ، دالەلسىز تۇردە كۇدىكتى سەكتاعا جاپسىرىپ تەلۋ - قاساقانا جاۋاپسىزدىقپەن جاسالعان.

ءبىز - بولات، راحات، مەن ۇشەۋمىز «حابار» اگەنتتىگىنە بارىپ، قازاق ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى، پروديۋسەر سەرىك ابباس-شاحپەن كەزدەسىپ، رەنىشىمىزدى ايتتىق. قر ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 145-بابىنا سۇيەنىپ، «ادامنىڭ ءوزىنىڭ رۇقساتىنسىز بەينەسىن پايدالانۋعا تىيىم سالىناتىنىن»، ءتىپتى قاراپايىم ادامگەرشىلىك جونىمەن العاندا دا، ءوز كاسىبىنە ادال، تىنىش جۇرگەن جانداردى وسىنشا قارالاۋدىڭ ءجون ەمەسىن تۇسىندىرۋگە تىرىستىق. راحات اليەۆتىڭ قىلمىستىق توبىنا، سونىڭ اقپارات رەسۋرستارىندا جۇمىس ىستەگەن ءدال سول ابباس شاحتىڭ ءوزىن ەنگىزىپ، سىبايلاس ەتىپ جىبەرسە، قانداي كۇيدە بولار ەدىڭىز دەپ تە سۇرادىق...

مەملەكەتتىك تەلەارنانىڭ اقپاراتتىق قارۋ قولىمدا تۇر ەكەن دەپ، ادام تاعدىرىمەن بۇلايشا ويناي بەرگەنى - قاۋىپتى جايت. ءبىز «حابار» تەلەارناسىنىڭ ءتورايىمى گۇلنارا ىقسانوۆانىڭ اتىنا تەرىستەمە بەرۋىن تالاپ ەتىپ، حات جازىپ كەتتىك. جاۋابىن كۇتۋدەمىز.

- سوندا تەلەارنادان جاۋاپ بولماسا، سوتقا شاعىمدانباق ويلارىڭىز بار ما؟

- نەگىزى، سوتقا بەرۋگە بارلىق زاڭدىق قۇجاتتارىمىز دايىن تۇر. الايدا «حابار» اگەنتتىگىن سوپىلار دا سوتقا بەرۋگە كىرىسكەن ەكەن. ولار: «بىزگە قوسىلاسىڭدار ما؟» - دەپ، كىسى سالىپتى، ءبىز ولارعا قوسىلۋدان باس تارتتىق. ويتكەنى، ەگەر ءبىر تاراپتان ءبىز - جۋرناليستەر زاڭعا جۇگىنسەك، قۇددى جاڭاعى «سەكتانت زىكىرشىلەرمەن» بىرگە ءبىر تاپسىرىستى ورىنداپ جۇرگەندەي اسەردە قالاتىنىمىزدى بولجادىق. سوپىلاردىڭ قارىمتاسىنا قۇرال بولعىمىز كەلمەدى. ازىرشە «حابار» اگەنتتىگىندە زاڭ سىيلايتىن باسشىلار بار شىعار دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرمىز.

- جاسىراتىنى جوق، ءبىر كەزدەرى ءسىزدى «قازاقستاننان» «سوپىلارعا قاتىسى بار» دەگەن بەيرەسمي جەلەۋمەن قۋعان جوق پا ەدى؟

- مەنى «قازاقستاننان» ەشكىم قۋعان جوق، مەنى عانا ەمەس، سول كەزدە جۇمىستان كەتكەن جۇزدەن استام ءجۋرناليستى دە ەشكىم قۋدالاعان جوق. ورنىنان الىنعان ءبىر عانا ادام - عالىم دوسكەن بولاتىن. جانە ونىڭ ءوزىن «سوپى» بولعانى ءۇشىن ەمەس، ەرتىسباەۆتىڭ «قازاقستان» كورپوراتسياسى ارقىلى ءوزىنىڭ كۇماندى ىستەرىن جۇرگىزۋىنە قولايلى جاعداي جاساۋ ءۇشىن الىپ تاستاعانى انىق. وعان ەكى دالەلىم بار: بىرىنشىدەن، ەرتىسباەۆ دوسكەندى ورنىنان العان كەزدە، وزىنە ورىنباسار ەتىپ شاقىردى (مۇنى ەكس-مينيستر سول كەزدە ارنايى كەزدەسۋدە ءوز اۋزىمەن ايتقان بولاتىن), مەملەكەتتىك قىزمەتكە «سەكتانتتى» شاقىرۋى مۇمكىن بە ەدى؟ جوق.

ەكىنشىدەن، چينگيز ەرمۋحامەدوۆيچ كابيدين دەگەن ەرتىسباەۆقا «وتە تۋىس» ءبىر جاس جىگىت 1 111 111 دوللاردى «قازاقستان» كورپوراتسياسىنان الىپ، اقش اسىرعانىن «ۆرەميا» گازەتى جازۋدايىن جازدى، ەسىڭىزدە بولسا. ەرتىسباەۆ دوسكەننىڭ ورنىنا اكەلگەن نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى سونداي ويىندارعا ادەيى اكەلىنگەن ادام بولاتىن. ءبىز مۇنى سول كەزدە-اق ايتقانبىز. سەنبەسەڭىز، گازەتىڭىز ارقىلى «قازاقستان» كورپوراتسياسىنىڭ باسشىسى جاناي وماروۆقا سۇراۋ سالىپ، چينگيز ەرمۋحامەدوۆيچتىڭ 1 111 111 دوللار ەل قاراجاتىن قايتارعان-قايتارماعانىن بىلۋىڭىزگە بولادى.

- ال تەلەحاباردا ايتىلعانداي، ءسىزدى «قاتەرلى توپتىڭ»، «سۇرقيا سوپىلاردىڭ» ساپىنا سوتسىز قوسقان ارىپتەستەرىڭىزدىڭ نە ويلاعانى بار: ەل-جۇرتتىڭ، اعايىن-تۋعاننىڭ، دوس-جاراننىڭ الدىندا زاڭسىز ماسقارا ەتكەندەرى قالاي؟

- بۇل ەندى - جەكە ۇيات پەن ادامگەرشىلىككە قاتىستى ماسەلە. مەن دە باق-تا قىزمەت ەتىپ كەلەم، ادامدى كولگىر تۇردە ماقتاۋ - وتە جامان مىنەز، ال وتىرىك قارالاۋ - تىپتەن ازاماتتىققا سىن، ادامشىلىققا جات دۇنيە، مۇنى بىلەم. ءوزىم دە ەلدى كوپ سىنايمىن، بىراق دالەلىمدى الدىعا قويىپ، ايتارىمدى اشىق جۇزبەن ايتام. شىنىنا كەلسەم، «حابار» اگەنتتىگى» دەگەن اتاۋدىڭ ارتىنا جاسىرىنىپ، «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيەمەن» اينالىسىپ، ءوز ارىپتەستەرىن قارالاعان جاندارعا مۇسىركەپ قارايمىن، جانىم اشيدى. وسىدان التى-جەتى جىل بۇرىن «ياسساۋي» ۆوكالدى توبىنىڭ شىعارماشىلىق كەشىن جۇرگىزگەنىم راس، بىراق كونتسەرت جۇرگىزۋ «سەكتانت-سوپىلاردى، تاريقاتتى جارنامالاۋ، يدەولوگيانى تىقپالاۋ» ەمەس قوي! الدە قاسيەتتى ازىرەتسۇلتان، احمەد ياسساۋي بابامىزدىڭ حيكمەتتەرىن ايتاتىن «ياسساۋي» ۆوكالدى توبى، ونىڭ جەتەكشىسى قازاقتىڭ ءبىرتۋار اردا جىرشىسى، كۇمىسكومەي ەلدوس ەمىل «حالىق جاۋى» بولىپ جاريالانىپ كەتىپ پە ەدى؟ ونى بىلمەپپىن.

- راسىندا، قازىر ەل ىشىندە يسلامنىڭ نەبىر اعىمدارى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار تۋرالى بۇعان دەيىن قوعامدا الۋان ءتۇرلى سىني اڭگىمەلەر ايتىلدى، بيلىكتى اراشاعا شاقىرعاندار بولدى. ماسەلەن، قازاقستاندا ءۋاھابيزمدى ۇستاناتىندار بيلىكپەن بىتە ارالاسقان، ولاردىڭ جەكە تەلەارناسى بار دەيدى مىنا جۇرت. سول سياقتى قورانيتتەر، سالافيتتەر، ت.ت. ەمىن-ەركىن ءجۇر...

- تۇسىنەمىن، ەگەر قانداي دا ءبىر ءدىني اعىم وكىلدەرى زاڭعا قايشى ارەكەت ەتە باستاسا، ونىمەن ارنايى ورىندار اينالىسۋى كەرەك. قىلمىس جاسالسا، جازالانۋعا ءتيىس! دۇرىس. بىراق سول پوليتسيا مەن قۇپيا قىزمەتتەردىڭ ءوزى دە زاڭ شەڭبەرىنەن اسپاۋعا، قوساق اراسىندا جازىقسىز جانداردى ءىلىپ كەتپەۋگە مىندەتتى. ءدىني سەنىم - ءار ادامنىڭ جەكە، ينتيمدىك، كونستيتۋتسيامەن قورعالعان مەنشىگى. مەنىڭ ۋاھاب بولۋعا دا، سوپى بولۋعا دا، ءتاڭىرشىل بولۋعا دا، باپتيست، نە اتەيست بولۋعا دا تولىق قۇقىم بار. ەڭ باستىسى، زاڭنان اتتاماۋىم كەرەك. بۇل ىستە جاپپاي، توتالدى تۇردە رەپرەسسيامەن اينالىسۋعا بولمايدى. جانە وعان مەملەكەتتىك تەلەارنانىڭ ناسيحاتتىق، تاراتۋ قۇدىرەتىن قوسىپ، كاسىبى تىكەلەي وسى، اقپاراتتىق سالاعا قاتىستى ارىپتەستەرىن ماسقارالاپ، كۇيە جاعۋ دۇرىس ءۇردىس ەمەس.

ءبىز قازىر حاوس-مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز با دەپ قورقام. پرەزيدەنت بۇگىن: «سەكتانتتارمەن كۇرەسۋ كەرەك»، - دەپ قالىپ ەدى، باس سالىپ ءبىرىن-ءبىرى جەي باستادى، تۋرا كەشەگى جەمقورلىقپەن كۇرەس ناۋقانىنداعى ءتارىزدى. ال شىنداپ كەلگەندە، سەكتانتتارمەن كۇرەس ءاۋ باستان ۇزدىكسىز جۇرۋگە ءتيىس بولاتىن. ءاربىر شەنەۋنىك ءوز سەكتورىندا جاۋاپكەرشىلىك ارقالاي الاتىنداي جۇيەنى جاساي الماي كەتەتىن ءتۇرىمىز بار. تەلەفوندىق قۇقىقتى پايدالانباي، تانىس-ءبىلىس جاعالاماي، جاسىرىنىپ-تىعىلىپ توپتاسپاي، اشىق كونسەنسۋسپەن شەشىلۋگە ءتيىس ءدىن سياقتى نازىك تە، شەتىن دۇنيەنى ورتاعا سالاتىن كەز باياعىدا جەتتى.

ۋاحابتار دا، سوپىلار دا، قۇرانيتتەر مەن نۇرشىلار، ناقشباندىلار، ت.ب. قايسىسى بار، بارلىعى دا اشىققا شىعىپ، ءبىر ۇستەلگە وتىرسا ەكەن دەيمىن. ءوز ءىلىمىن حالىققا اشىق، لەگيتيمدى تۇردە ۇسىنسا ەكەن دەيمىن. سودان سوڭ قازاق ءوز تاڭداۋىن جاساسىن، تالەيىنەن كورسىن.

- ەلدە حيدجاب ماسەلەسى ۋشىعىپ كەتتى. جەكەلەگەن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا، وسى «حيدجاب» تاقىرىبىن سايلاۋدىڭ قارساڭىندا بيلىكتىڭ ءوزى تاراتتى دەگەن ءسوز بار. وسىعان قاراعاندا، ءدىن ماسەلەسىنىڭ ءوز ىشىندە تالاسقا ءتۇسۋى بيلىكتىڭ وزىنە ۇتىمدى سياقتى. ءوزارا قىرقىسقانداردىڭ بيلىكپەن ءىسى بولمايدى عوي...

- وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن اسا لاۋازىمدى ءبىر شەنەۋنىك جەكە كەزدەسۋدە ۇلتشىلداردى قالاي ءبىر-بىرىنە «قۋالاتىپ» قويعانىن سىر قىلىپ، ماقتانىشپەن ايتقان ەدى. سول كەزدە ۇلكەن جاۋاپتى ورىنداعى جانداردىڭ ۇلتقا قىزمەت، پەرزەنتتىك پارىز دەگەن سياقتى ۇعىمداردان سونشالىقتى ادا قالعانىنا كۋا بولىپ تۇرشىككەنمىن. ولاردىڭ تۇسىنىگىندە، حالىق وزدەرى بىلەك سىبانا كىرىسكەن دۇنيە­بولىس دوداعا ارالاسپاسا بولدى، مەيلى، ءبىرىنىڭ ەتىن ءبىرى قۋىرىپ جەسە دە ءبارىبىر سياقتى.

بۇگىندە بيلىكتىڭ ءبىر كۇندىك كونيۋكتۋراسىنا بەيىمدەلگەن، ساراي ينتريگاسىن جەتىك مەڭگەرگەن جاندار عانا پرەزيدەنت اينالاسىنا توپتاسقان با دەپ قورقام.

ولار جۇرتتى يت-ىرعىلجىڭعا سالىپ قويعاننان تەك قانا ۇتتىق دەپ ويلايدى، ورنىن ساقتاي العان، ۇلكەن قىزمەتتەن تۇسپەي كەلە جاتقان جانداردى ۇلگى، ءپىر تۇتادى. ابىقاەۆ، ەسىموۆ، ۇمبەتوۆ، مۋسين، ءمامي سياقتى «جىلجىمايتىن مۇلىكتەر»، «اڭىز-ادامدار» بار. ۇزاق وتىرعان سايىن ءوزى وتىرعان سالانى توقىراتىپ، توزدىرىپ بارا جاتقان سياقتى.

ولار بۇگىن قۇدىرەتتى كورىنەدى، ال ەرتەڭ قوجايىندارى تاقتان تۇسكەندە، نە ومىردەن وزعاندا ارتتاعىعا ءسوزى دە، ءىسى دە جەتپەي، ساۋلەسى جوق، جاي عانا كۇيكى ءبىر شال بوپ قالاتىندارىنا يمانداي سەنەم. رۋحاني سالانىڭ دا توقىراۋىنا وسىنداي جابىق قوعام، جابىق مەملەكەت جاساپ وتىرعان بۇگىنگى رەجيم كىنالى.

دايىنداعان -

جۇقامىر شوكە,

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 15 (98) 27 ءساۋىر 2011 جىل