Ádette, baghymsyzdyqqa qol jetkizgen elder ótken tarihyn tәuelsizdik túrghysynan janasha baghalay bastaydy. Sebebi, tarih qaltarysyndaghy búra tartugha jol beretin búralandarda últtyq mýddeni qorghap qalu ýshin tarihty tәuelsizdik túrghysynan qorytu asa manyzdy. Osylay qorytu arqyly ghana qay kezende bolmasyn últ abyroyyn saqtap, tәuelsiz sanany qalyptastyra alamyz. Al, biz tәuelsizdikting jiyrma jyldyghynda tarihymyzdy tәuelsiz baghalay alatyn biyik órege kóterile aldyq pa? Álbette, «joq» dep jauap beruge tura keledi. Óitkeni, sanamyzdaghy siresip qalghan qúldyq psihologiya tarihymyzdy tәuelsizdik túrghysynan tújyrymdaugha múrsha bergen joq.

Ádette, baghymsyzdyqqa qol jetkizgen elder ótken tarihyn tәuelsizdik túrghysynan janasha baghalay bastaydy. Sebebi, tarih qaltarysyndaghy búra tartugha jol beretin búralandarda últtyq mýddeni qorghap qalu ýshin tarihty tәuelsizdik túrghysynan qorytu asa manyzdy. Osylay qorytu arqyly ghana qay kezende bolmasyn últ abyroyyn saqtap, tәuelsiz sanany qalyptastyra alamyz. Al, biz tәuelsizdikting jiyrma jyldyghynda tarihymyzdy tәuelsiz baghalay alatyn biyik órege kóterile aldyq pa? Álbette, «joq» dep jauap beruge tura keledi. Óitkeni, sanamyzdaghy siresip qalghan qúldyq psihologiya tarihymyzdy tәuelsizdik túrghysynan tújyrymdaugha múrsha bergen joq.

Bizding býgingi oi-talqymyz 1941-1945 jyldardaghy ghalamdyq soghysty qazaq qalay baghalau kerek degen súraqqa arnalyp otyr. Kenestik dәuirde bodan el bolghandyqtan, orys últynyng qas-qabaghyna qarap II Dýniyejýzilik soghysty «Úly Otan soghysy» dep baghalaugha mәjbýr boldyq. Al, shyntuaytynda, 1941-1945 jyldardaghy qan maydan qazaq halqy ýshin «Úly Otan soghysy» sanala ma? Tәuelsiz sanamyz tolyq qalyptaspaghandyqtan birden «iyә» nemese «joq» dep jauap bere almaytynymyz belgili. Sol súrapyl soghysqa jarty millionnan astam ata-babalarymyz attanyp, kóbisi erlikpenen qaza tapqandyqtan, sonday-aq, tyldaghy qalyng el jeniske jetu ýshin «Bәride maydan ýshin, bәride soghys ýshin!» dep tórt jyl ayanbay ter tókkendikten, biz, әriyne, alpys alty jyl boyy nasihattalyp, sanamyzgha sinisti bolyp qalghan «Úly Otan soghysy» degen úghymgha qarsy shygha almaymyz. Desekte, haqiqy týsinik týbinde jeniske jetpey qoymaydy. Kýshtep tanymgha tanylghan úghym әiteuir bir tәrk etiledi.

Qazaqstan Respublikasy 1936 jyly Kenes Odaghyna tәuelsiz subekti retinde mýshe boldy. Qyzyl imperiyanyng kezinde Qazaqstanda mәdeni-ekonomikalyq túrghyda azdap bolsa da algha jyljushylyq bayqaldy. Sol sebepten Kenes ýkimetining fashistik Germaniyanyng basqynshylyghyna qarsy jýrgizgen soghysy bizding elimiz ýshin «Úly Otan soghysy» bolyp sanalatyn siyaqty. Áytse de, Kenes Odaghynyng qúramyna mýshelikke qazaq halqy óz erkimen engen joq. Kenes ýkimeti 1918-1920 jyldary qazaq halqynyng tәuelsiz memleketin qúrmaq bolghan «Alash Orda» ýkimetin sayasat sahnasynan kýshtep yghystyrdy. 1932-1933 jyldarghy Goloshekinning jasaghan genosiytinde halqymyzdyng teng jartysy ashtan qyrylyp, bir bóligi aman qalu ýshin eriksiz shetel asty. 1937-1938 jyldary sýt betinen qazaq halqynyng qaymaqtary sylynyp alyp, arystarymyz naqaqtan naqaq myryshqa týireldi. Soghystan búryn qanshama últ qayratkerlerimiz itjekkenge aidalyp, abaqtynyng atjalmanyna jem bolsa, soghystan keyingi jyldary da últtyng joghyn joqtaghan qanshama ghalymdarymyz jazyqsyz japa shekti. Qala berdi, orys mәdeniyetining ekspansiyasyna úshyraghan qazaq halqynyng dәstýrli dini men mәdeniyeti qatty qúldyraugha úshyrady. Sayyp kelgende aitpaghymsyz, qazaqqa kórsetpegen qúqayy joq Kenes ýkimeti qalaysha bizge «Otan» bola alady? Tek orys últynyng mýddesin kózdegen Kenes ýkimetining fashistik Germaniyagha qarsy kýresi qalaysha biz ýshin «Úly Otan soghysy» bolyp sanalady?

Mamyr aiynyng qarsanynda Resey telearnalarynda kórsetiletin kino-filimder  1941-1945 jylghy soghysty orys halqynyng jenisi retinde kórsetuden bir tanbaydy. Ári-beriden song sol soghysta qúddy tek orys últy ghana erlik kórsetken sekildi sujetter somdalady. Osyny kóre-túra súm soghysty «II Dýniyejýzilik soghys» dep baghalaudyng ornyna, soltýstiktegi kórshimizben birge әrbir jyly «Úly Jenis kýnin» eske alyp, mәre-sәre toy ótkizuden bir jalyqqan emespiz. Tarih qoynauyna kóz jiberer bolsaq, babalarymyz jaldamaly әsker bolyp ózge elder ýshin qanshama mәrte qan keshken. Biz Vizantiya memleketin qorghap qalghan Kegen handy, Gruziyany syrtqy jaulardan aman saqtaghan Artyq handy, Mysyrdy  jaulamaq bolghan basqynshylardy tas-talqan etken Beybarysty batyr babalarymyz dep maqtan tútamyz. Olay bolsa, biz Bauyrjan, Qasym, Tólegen, Talghat, Mәnshýk, Áliya, Hiuazdardy da fashistik Germaniyanyng agressiyasynan Reseydi qorghap qalghan qazaq halqynyng batyrlary dep madaqtaghanymyz abzal. Osy tústa aita ketetin jayt, mektep qabyrghasynda jýrgende bizding tolqyngha 1812 jylghy orys-fransuz soghysy «Otan soghysy» dep oqytyldy. Tarihshylarymyz oghan dәlel retinde orys-fransuz soghysyna Bókey ordasynyng jýzdigining qatysqandyghyn algha tartatyn. Derbestik alghannan keyin búl soghysty «Otan soghysy» demek týgili tarih oqulyqtarynan kórmeytin boldyq. Al, biraq biz odan keyin bolghan 1941-1945 jylghy qan keshudi II Dýniyejýzilik soghys dep baghalaudyng ornyna әli kýnge deyin «Úly Otan soghysy» deumen kelemiz. Teginde, 1812 jәne 1941-1945 jyldardaghy basqynshylargha qarsy kýres tek orys halqy ýshin ghana Otan soghysy sanalady.

Bizding búl oi-tújyrymyzgha zamandastarymyzdyng kópshiligi «Germaniya soghysta jeniske jetkende bizding elimizding qali ne bolar edi? dep qarsy dau aitatyny belgili. Ásili, Gitlerding bizding mandayymyzdan sipap, ayaushylyq bildirip, basymyzgha bostandyq berip qoya bermeytini aidan anyq. Áu bastan efreytor basshynyng Qazaqstan tәrizdi shiykizat qorlary mol elder kózining qúrty bolghany kópshilikke mәlim. Áriyne, ghayypty Haq-Taghala ghana biledi. Bәlkim, Germaniyagha otar bolsaq, qalimiz tym mýshkil bolar edi, bәlkim jaghdayymyz Reseyge bodan bolghan kýnimizden jaqsy bolar edi. Bizdinshe, bolmaghan iske bagha berip basty auyrtqansha, bolghan isti últ mýddesi túrghysynan qorytqan әldeqayda dúrys siyaqty. Sóz sonynda aitpaghymyz, kýnderding kýninde «Úly Otan soghysy» degen jalang úghymdy tәuelsiz sanasy qalyptasqan óskeleng úrpaqtyng «II Dýniyejýzilik soghys» degen aqiqat úghymmen almastyratyny anyq. Endeshe, sol kýnderding erterek tany atsyn dep tileyik!

«Qazaqstan zaman» gazeti