Qúrmetti oqyrman! «Abai.kz» aqparattyq portaly túraqty týrde jýrgizip kele jatqan internet-konferensiya  jana sipatta óz jalghasyn tabatyn bolady. Endi, internet-konferensiyanyng qonaghy oqyrman súraqtaryna portaldyn «You Tube» jelisindegi arnasy arqyly jauap beredi.

Abaydyng osy aptadaghy qonaghy belgili sayasatker, tәuelsiz jurnalist, qogham qayratkeri, «Jana Qazaqstan» qozghalysynyng mýshesi - Ámirjan Saghidrahmanúly Qosanov. Spiyker Ámirjan Qosanov myrzanyng súhbat barysynda aitqan ótkir oilaryn yqshamdap jariyalaudy jón sanadyq. Al, әngimening tolyq núsqasyn maqala sonyndaghy viydeo-jazbadan tamashalaugha bolady.

2019 jyl – Jastar jyly. Jastardyng negizgi ýsh problemasy

Men Jastar jyly dep ataluyn qoldaymyn. Óitkeni, qalay bolghanda da biylikting barlyq jýielerine jastar problemasyna kónil bólu mindetteldi. Sonysymen de jaqsy.

Mýmkin búryn kópsalaly sayasattyng ishinde jastar problemasyna kóp toqtalmaytyn әkimder, ministrler osy Jarlyq negizinde óz josparlaryn jasaytyn shyghar. Biraq, qazir qoghamda osynday arnayy jyldargha degen senimsizdik tughan. Pissimizm basym. Auyl jyly dedik. Odan kórkeyip ketken auyldy kórmedik. Basqa da atauly jyldar boldy...

Taghy da bir forumdar, konferensiyalar ótip, taghy da jastardy jinap alyp «uralatyp», biylikke raqmetterin aitqyzyp, alaqaylata ma dep qorqamyn.

Meninshe, keminde este qalarlyq eki dýnie jasaluy kerek. Sol eki dýniyeni oryndaytyn bolsa, biylghy jyldy Jastar jyly dep jariyalaghan biylikke raqmet aituymyz kerek.

Birinshi mәsele – qazir bizding elde jastar problemalaryn zertteytin bedeldi ghylymy ortalyqtar joqtyng qasy. Joq emes, bar. Talghat Qaliyev degen azamat bastap, jastar institutyn qúrdy. Biraq, ol da әli kýnge deyin memlekettik emes úiym dengeyinen kóterile almay kele jatyr. Zertteu kerek. Osy 27 jyldyng ishinde, 27-ge kelgen jastyng portreti qanday? Onyng súranysy qanday? Ol biylikten ne qajet etedi?

Kez kelgen memleketting jastar aldyndaghy mindeti bir sóilemge syyady. 1. Oqugha mýmkindik beriniz. 2. Alghashqy júmysyna ornalasugha kómek jasanyz. 3. Ýi-jay jasay alatynday jalaqy beriniz.

Ekinshi mәsele – әleumettik-ekonomikalyq jaghday. Kóp jaghdayda biz jastar problemasyn aitqanda gumanitarlyq saladaghy is-sharalargha auytqyp ketemiz de, auyldaghy, qaladaghy jastardyng kýndelikti mún-múqtajyna toqtalmaymyz.

Mysaly, kýni keshe ghana Fransiyada Makrondy últtyq debatqa shyqty. 7 saghat boyy ózining qyzmetine kónili tolmaytyn fransuzdardyng súraqtaryna jauap beruge tyrysty.

Sol sekildi Preziydent Nazarbaev ta resmy BAQ-pen emes (óitkeni jastar resmy BAQ-ty qaramaydy), qazirgi zamanauy jeliler arqyly jastarmen birge tikeley efirge shyqsa... «Men mine, Jastar jylyn jariyaladym. Jastar-au, senderge ne kerek?» dep aitsa, sol dúrys bolar edi.

Mening úsynysym: nege dәl osy jyly kez kelgen 30 jasqa deyingi jastardyng qúrghan shaghyn-jәne orta biznesin salyqtan bosatpasqa?! Áriyne, barlyghy birdey ayaqqa túryp ketpes, degenmen 10/5-i ayaqqa túryp ketse, jastar kәsipkerligin damytugha ýlken ýles bolar edi.

Nemese, bankter arqyly jastar kәsipkerligin damytu ýshin jenildetilgen payyzben nesiyelendiru sayasatyn qolgha alsa?

Qazirgi jastardyng ýlken problemasy júmyssyzdyq. Mine, osynday bir mehanizmder jasalsa, biylghy jyl qúr dabyramen ótpeydi dep oilaymyn.

Jastar nege senator bolmaydy?

Qasym-Jomart Toqaevtyng Senat júmysyna jastardy aralastyru turaly oiyn qoldaymyn. Biraq men aitar edim, Jastar nege senator bolmaydy?

Nege bizde Senat zeynetke shyqqan әkimder men ministrlerding zapastaghy aerodromy bolyp qaldy? Partiyalyq prinsipke jasaqtalghan Mәjilisten góri Senatta túlghalardyng róli kóp boluy kerek. Mәjilistegi deputattar partiyalyq tәrtipten shygha almay qaluy mýmkin. Senatta jeke túlgha retinde bir problemany kóteruge jastardyng mýmkindigi bar.

Nege 27 jyldan beri kenestik atributtardan aryla almay kelemiz?

Qazir Tәuelsizdikke 27 jyl. Onyng aldyndaghy 10 jyldy qossaq, qazir bizde 30-40 jastyng ainalasyndaghy  sәbet dәuirin kórmegen, oktyabryat, pioner, komsomol, komunniysin kórmegen, Lenin men Marksting kitaptaryn jattap óspegen tútas bir úrpaq payda boldy.

Degenmen, biylikte әli kýnge kommunizm iydeologiyasymen tәrbiyelengen, sol kezende el basqarghan, ministr bolghan azamattar otyr. Búl jalpy iynersiyalyq qúbylys dep oilaymyn.

Putin artyq qylamyn dep tyrtyq qylyp otyr

Putiyninning kezenindegi post-kenestik kenistiktegi neoimperiyalyq sayasat turaly biz kóp aittyq. Sonyng tyrnaqshy ishindegi jaqsy jaghy da bar. Ol – Putin artyq qylamyn dep, tyrtyq qylyp jatqandyghy. Onyng barlyghyn Mәskeuding tóniregine jinaymyn degen sayasatyna qarsy kýshter shyqty. Biz qazaqty aitpaghanda, ózderining tuysy – ukrainder, kýni sol Mәskeuge qarap otyrghan belarusiter qazir antiyreseylik sayasatty ústanyp otyr.

Jana kýshter kele jatyr

Bizdi qazir eski oppozisiya deydi. Bizge ketinder deydi. Biz quanamyz. Biz aityp jýrgen oilardy qazir jastar da aita bastady. Olardyng parasaty bólek, bilimi bólek, bolashaghy bólek.

Biz qazir oppozisiyanyng jana beynesin jasaghymyz keledi. Biylikting ishinde de últtyq túrghydan oilaytyn, әdilettikke bir taban jaqyn, klanaralyq, toparalyq tartystan sharshaghan adamdar bar. Ol kýshtermen de júmys istep, iydeologiyalyq túrghydaghy jana bastamalardy qoldaytyn kýshtermen de júmys jasau kerek. Oppozisiya degen barlyghyn teristep, jana prosessten qalu degen sóz emes.

Mine, sol ústanym jastargha keregi. Sebebi, jastar ózderin tek oppozisiyada emes, memlekettik júmysta da kórsetkisi keledi.

Sondyqtan, kelesi saylaularda, mәjilis, maslihat saylaularynda jana, tyn, eskining jýgin arqalamaghan kýshter kele jatyr dep oilaymyn. Eger sol jastar bizding ornymyzdy basamyz dese, qúba-qúp. Biz ornymyzdy beruge dayynbyz.

Saylau bolady

Meninshe, saylau bolady. Oghan birneshe sebep bar. Birinshiden, ekonomikalyq jaghday tym qiyndap barady. Tipti, biylikke bir taban jaqyn ekspertterding ózi osy jyldyng qiyn bolatynyn aityp otyr. Jaghday qiyndaghan sayyn, saylau ótkizu de qiynday týsedi. Sondyqtan, osy jyly bolmasa da, keler jyly saylau bolady.

Ol saylau qalay bolady? Parlamenttik pe, әlde preziydenttik pe? Mysalgha qaranyzshy, Pashinyan Armeniya ýkimetin basqarugha keldi. Biraq, onyng barlyq bastamalaryna búrynghy parlament kedergi boldy. Sondyqtan, ol parlamentti taratyp, jana parlamentin týzdi. Oghan Armeniyanyng búrynghy «Núr Otany» kire almay qaldy.

Bizding biylik osy 27 jylda demokratiyalyq prinsipterden alystay berdi. Ol biteu jara sekildi. Ol jara bir kýni jarylady. Menin, osy elding azamaty retinde, әke retinde, qazaq retinde qorqatynym, erteng ol býlikke úlasyp ketip, sol býlikti syrtqy kýshter paydalanyp ketpey me?

Eger soltýstiktegi kórshimiz yqpal etpek bolghan jaghdayda, bizding sayasy elita, oppozisiya, ýshinshi kýshter auyzbirshilik tanytyp, últtyq, memlekettik mýddeni biyik qoya alamyz ba? Álde qyryqpyshaq bolyp, biylik ýshin talasa ma? Osynday ýreyim bar.

Jana parlamentke últtyq liyberaldar kirui kerek

Sondyqtan, Preziydent ózi tolyq biylikte bolghan kezende sayasy reforma jasauy kerek. Kezindegidey, 360 deputattan túratyn jana parlament saylanuy kerek. Ol parlamentten kommunister ketui kerek. Biylik óz partiyasyn qaldyrsa meyli, biraq birinshi kezekte ol parlamentke últtyq liybereldy kýshter kirui kerek.

Bizge okrugterden saylanatyn deputattar korpusy kerek

Bizde ókinishke oray parlament tek partiyalyq tizimmen saylanady. Majoritarlyq jýie joq. Meninshe, 50/50 boluy kerek. 50 payyz partiyalyq tizim boyynsha, 50 payyz jergilikti okrugter boyynsha deputattar saylanuy kerek. Sol kezde biz partiyadan tys deputattar korpusyn jasaymyz. Sol kezde, mysaly Qaraghandydan saylanghan deputat sol kýni tanda parlamentting jiynyn úiymdastyryp, talap etip, mәseleni sheshuge atsalysatyn edi.

Preziydenttik saylau – búl ýlken mәsele

Preziydenttik saylau – búl ýlken mәsele. Memlekettin, últtyng tútastyghy ýshin qazirgi tranzittik kezenning dúrys ótuining birneshe sharty bar. 1. Saylau әdil ótui kerek. 2. Mindetti týrde ózin oppozisiya, demokrat sanaytyn kýshter kandidat úsynuy kerek. 3. Jana keletin adam mindetti týrde eki merzimnen artyq otyrmaugha, otbasyn memlekettik iske aralastyrmaugha, ózining biznesi bolmaytynyna, konstitusiyalyq reforma jasap, parlamenttik ókiletin kýsheytuge, sóz bostandyghyna kepil bolugha týzilgen baghdarlamasyn úsynuy qajet.

Oppozisiya birigip kandidat úsynuymyz kerek

Saylau kezinde, ózin oppozisiyalyq kýshpin, demokratpyn degen azamattar jinalyp, aramyzdan bir kandidat shygharuymyz kerek. Eger biz bir kandidat shyghara almasaq, halyq aldynda, tarih aldynda masqara bolamyz.

100 payyz qazaq tili bouly kerek

Bizde memlekettik til - qazaq tili. Sondyqtan, 100 payyz qazaq tilinde boluy kerek.

«Jana Qazaqstannyn» belsendiligi bәsendedi. Nege?

«Jana Qazaqstannyn» belsendiligi bәsendegeni ras. Tirkeu prosessi qiyn. Biz zang ayasynda, konstitusiyagha say júmys jasaymyz dedik. Zang boyynsha tirkelmegen úiym júmys jasamauy kerek. Ol dúrys. Býgin biz tirkelmesek, erteng qauipti bir úiymdar tirkelmey júmys jasauy mýmkin. Sondyqtan, biz zandy moyyndaymyz, baghynamyz. Tirkeuge qújattarymyzdy bereyik dep, qazaqqa tanymal úiymnyng atyn ózgertemiz dep edik. Endi sol úiymdy japqysy kelip jatyr.

Biz tirkeu prosessin týpkilikti ótemiz. Eger biz tirkele almaytyn bolsaq, onda elmen, júrtpen aqyldasyp, júmys jasaudyng basqa da joldaryn qarastyrarmyz. Qazir tirkeu prosessindemiz.

«Múhtar, sening jóning bólek...»

Men Múhtar qúrdasyma: «Múhtar sening jóning bólek, sening taktikang bar, strategiyang bar. Sen biylikting kemshiligin әshkerelep, ondaghy jemqorlyqty ashyq aitqanyndy men qoldaymyn» dep aitar edim.

Bizde sonday birneshe Múhtar boluy kerek. Ókinishke oray biz biylikten erte kettik. Al Múhtar sol ortany biledi.

Biraq, otyryp alyp, «men ghana oppozisiyamyn. Myna el dep jýrgenderding bәri satqyndar» degendi qong kerek. Sonda osy uaqyttyng ishinde el ishinde jýrgen Zamanbek, Altynbek, Batyrhan, osy kýnge deyin kele jatqan Gýljan Erghaliyeva, Rysbek Sәrsenbay, Bolat Ábilov, Tólegen Jýkeev, Ermúrat Bapy t.b. osylardyng barlyghy biylikke satylghan ba?

IYә, biz elding ishindemiz. Esh jaqqa ketken joqpyz. Ketkimiz de joq. Óitkeni biz qazaqqa ghana kerekpiz. Basqagha kerek emespiz. Bizding Múhtar siyaqty shetelge shyghyp ketetin aqshamyz da joq. Sondyqtan Múhtargha dogharu kerek. Birigu kerek. Eger Ol bizding 33 punktten túratyn baghdarlamamyzdy qoldasa, elding ishinde jýrip, elding ishindegi jaghdaydy ózgertemin dese bizben birge bolsyn.

«Jana Qazaqstan» sekildi «Jas Qazaqstan» qúrylsyn!

JSDP mening partiyam

JSDP mening partiyam. Men sekildi jýzdegen myng adamnyng partiyasy. Osy partiyany alghashqy kýninen bastap Jarmahan Túyaqbaymen birge jýrip qúrdyq. 5 jyl men Jarmahan Túyaqbaydyng birinshi orynbasary boldym. Adal júmys istedik. Aghaly-inili boldyq. Aramyzda dau bolghan joq.

Biraq, 2011 jylghy saylaudan keyin ol kisi búzyldy. Nege ekenin, ne jazghanymdy da bilmeymin. Jarmahan Túyaqbaydyng jeke basyna tiyispeymin, biz birge jýrdik. Al sayasatker retindegi ýlken kemshiligi – birikken JSDP-Azat partiyasynyng bólinuine ózining yqpal etkendigi. Ókinishke oray, biregey partiyany biz saqtap qala almadyq. Bas hatshy retinde oghan mening de kinәm bar dep esepteymin. Sol ýshin de 500 adamnyng aldynda, siezde osy ýshin keshirim súraghanmyn.

Ókinishke oray, JSDP qazirgi qoghamdyq jaghdaylargha tym selqos qaray bastady. Ýnsiz jatyr. Men partiyama til tiygizgim kelmeydi, kerisinshe Jarmahan Túyaqbaygha úsynys aitar edim. «JSDP qazir jalghyz tirkelgen oppozisiyalyq partiya. Siz jetpisten astynyz, men eluding ortasyna keldim. eger erteng saylau bolsa, biz jastargha osy partiyany úsynayyq. Osy partiyanyng qúramyna kirip, jastar parlament saylauyna týssin. Osy partiyanyng atyna oppozisiya biregey kandidat úsynsyn» degim keledi.

Men oppozisiyanyng kósemi emespin

Men eshqashan ózimdi qazaq oppozisiyasynyng kósemimin degem joq. Men oppozisiyada jýrgen, keshegi Serikbolsyn Ábdildin aghamyz bastaghan toptyng bir mýshesi, ókilimin. Qarapayym qazapyn. Ómirlik ústanymym – shyndyqty aitu, әdilettilikke qol jetkizuge tyrysu. 2005 jyly býkil qazaq oppozisiyasy birikti. Syrtta jýrgeni bar, ishte jýrgeni bar, radikaly bar, onshyl, solshyly bar barlyghy birikti. Sol kezde biraz nәrsege qoljetkizuge bolatyn edi. Biraq, biz sol birligimizden aiyrylyp qaldyq.

Qajygeldin «Jana Qazaqstannyng kósemi emes»

Men Ákejan Maghjanúlymen kezinde júmys istedim. Oghan da jiyrma jyl ótti. Biz әli kýnge agha-ini retinde aralasamyz, habarlasyp túramyz. Ol kisi bizding qatardaghy mýshemizding biri. Ol o, bastan kósem, basshy bolmaytynyn, tek tәjiyirbesimen bólisetinin aitty.

Zeynetke shyghuyma әli 9 jyl bar eken

Mening jasym 54-te. Zeynetke shyghayyn desem, әli 9 jyl bar eken. Shashym agharghany bolmasa, orta jastaghy jigitpin. Mamandyghym jurnalist. Ázirshe, kýsh quatymnan aiyryldym dep aita almaymyn. Sondyqtan aitarym, osy alghan ústanymymnan taymaymyn. Jazatynymdy apta sayyn «Dat» gәzetine, «Abai.kz-ke», «Jas Alash» gәzetine jazyp kelemin. Erten, «Jas Qazaqstan», «Onshyl Qazaqstan», «Solshyl Qazaqstan» degen sekildi úiymdar qúryp, jastar kelse, men batamdy beremin. Jiyndaryna baramyn.

Súhbattyng tolyq beyne núsqasy:

Abai.kz