ALMATY. 26 mamyr. QazAqparat /Ádilet Músahaev/ - Ótken ghasyrdyng 90-jyldarynyng ishindegi ekonomikalyq qiynshylyqtargha baylanysty auyldy jerlerdegi kolhozdar men sovhozdar tarap, auyl halqy kýnkóris qamymen qalagha aghylghan edi.

Sol tústa tehnikanyng jetispeushiliginen kóptegen jerler iygerilmey qaldy, mal basy kýrt azaydy. Halyqtyng kópshiligi mal ósirip, egin ekennen góri qalada saudamen ainalysyp, tirshilik keshuge mәjbýr boldy. Alayda auyldyng әl-auqatyn kótermeyinshe, Qazaqstan ekonomikasy qaryshtap damy almaytynyn Elbasy da әrdayym nazarynda ústap, aityp jýrdi.  Sonyng nәtiyjesinde 2003-2005 jyldar «Auyl jyly» dep jariyalandy. Búl reformanyng ayasynda auyldyng tynys-tirshiligin jaqsartugha qyruar qarjy bólinip, kóptegen is-sharalar atqaryldy. Songhy jyldary qazynada auyldyng dengeyin kóterip, jaghdayyn jaqsartu ýshin qomaqty qarjy bólinude. Elimiz tәuelsizdikting 20 jyldyghyna qadam basqan tústa kýii qashyp, qúlazy bastaghan auyldy eldimekender qaytadan týley bastady. Halyq qaytadan auylgha bet búra bastady. Sonymen qatar auyl sharuashylyghyn janyna serik etip, ata-babamyzdyng tól kәsibi - mal ósirumen shúghyldanyp jýrgenderding enbegi esh ketip jatqan joq.

ALMATY. 26 mamyr. QazAqparat /Ádilet Músahaev/ - Ótken ghasyrdyng 90-jyldarynyng ishindegi ekonomikalyq qiynshylyqtargha baylanysty auyldy jerlerdegi kolhozdar men sovhozdar tarap, auyl halqy kýnkóris qamymen qalagha aghylghan edi.

Sol tústa tehnikanyng jetispeushiliginen kóptegen jerler iygerilmey qaldy, mal basy kýrt azaydy. Halyqtyng kópshiligi mal ósirip, egin ekennen góri qalada saudamen ainalysyp, tirshilik keshuge mәjbýr boldy. Alayda auyldyng әl-auqatyn kótermeyinshe, Qazaqstan ekonomikasy qaryshtap damy almaytynyn Elbasy da әrdayym nazarynda ústap, aityp jýrdi.  Sonyng nәtiyjesinde 2003-2005 jyldar «Auyl jyly» dep jariyalandy. Búl reformanyng ayasynda auyldyng tynys-tirshiligin jaqsartugha qyruar qarjy bólinip, kóptegen is-sharalar atqaryldy. Songhy jyldary qazynada auyldyng dengeyin kóterip, jaghdayyn jaqsartu ýshin qomaqty qarjy bólinude. Elimiz tәuelsizdikting 20 jyldyghyna qadam basqan tústa kýii qashyp, qúlazy bastaghan auyldy eldimekender qaytadan týley bastady. Halyq qaytadan auylgha bet búra bastady. Sonymen qatar auyl sharuashylyghyn janyna serik etip, ata-babamyzdyng tól kәsibi - mal ósirumen shúghyldanyp jýrgenderding enbegi esh ketip jatqan joq.

Ótken aptada Almaty oblysyna qarasty Jambyl audanynyng Aydarly auylynda bir kezderi dәstýrge ainalghan, keyinnen úmytyla bastaghan «Shopandar kýni» atalyp ótildi. Mereke barysynda aqshanqan kiyiz ýiler tigilip, aq dastarhan jayyldy. Kókpar tartylyp, bәige boldy. Auyl jastary әn salyp, by biyledi.

Almaty qalasynan 178 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan Aydarly auyly túrghyndarynyng negizgi kәsibi - mal sharuashylyghy. Auyl 1964 jyly qúrylghan. Ol kezde múnda 39 myng qoy, 2 myng týie, 700 jylqy bolghan eken.  Songhy ret shopandar kýni 1989 jyly toylanyp,  odan keyin úmyt qalghan. Óitkeni mal basynyng sany azayyp, sharuashylyqtar ydyrap, basqa da sebeptermennen atap ótuge jaghday bolmaghan. Qazirgi tanda auyl adamdary túrmysynyng týzeluine baylanysty malshylar kýnin atap ótuge auyldyng iri mal sharuashylyghynyng basshylary men Jayylym komiyteti múryndyq bolypty. Auyl әkimi Beysenbek Aynabekov shopandar kýnining qaytadan atalyp otyrghandyghyna rizashylyghyn bildirdi. «Búryn malshylar arasynda saban toy,  malynyng amandyq toyy degen bolghan. Sony qayta janghyrtyp, әr jyldyng 20 mamyrynda - auyldyng bereke-birlik kýnin, yaghny shopandar kýnin atap ótudi qolgha alyp otyrmyz. Múnday merekede auyldyng adamdary bir-birimen jaqyn aralasyp, birligi nyghayyp, asyr salyp, oinap-kýlip bir shattanyp qalady», -deydi әkim.

Sonymen qatar ol 1990 jyldary auyldaghy adamdar bar malyn satyp, qalagha qaray kete bastasa, qazirgi kezde kerisinshe, auylgha qaladan qonys audaryp jatqandar kóp ekendigin aitady. «Diplommen - auylgha!» baghdarlamasymen kóptegen jastar kelude. Búl ýrdis memleket tarapynan jastardy ýimen qamtamasyz etudin, basqa da jasalyp jatqan jenildikterding nәtiyjesi. Búryn auyldan qalagha elding bәri júmys izdep ketetin edi, qazir eshkim ketip jatqan joq. Bәri mal ósirip, óz sharuashylyqtarymen ainalysuda», -deydi auyl әkimi.

Degenmen әkim auylda maldy qarap, tekserip túratyn mal dәrigerlerining әli de jetkiliksizdeu ekendigin aitady. «Auylgha mal dәrigeri, auyl sharuashylyghy salasynda bilim alghan mamandar kerek. Búl bir kezderi jastardyng auyl sharuashylyghyna onsha mәn bermey sot, múghalim siyaqty mamandyqqa bet búryp ketkendiginen bolyp otyr. Alayda, songhy kezderi, auylymyzdyng birneshe balasy osy auyl sharuashylyghy mamandyghy boyynsha bilim alyp jatyr. Olar óz auylyna kelip, tughan jerining odan әri gýldenuine ýlesterin qosady degen oidamyz», -deydi B.Aynabekov.

Shopandar meyramy - mal sharuashylyghymen ainalysyp  jýrgen azamattardy jigerlendirip, olardyng keleshekte jaqsy júmys jasauyna ýlken septigin tiygizetindigi belgili. Aydarlydaghy osy bastama elding barlyq auylyna ýlgi bolyp, qolgha alynsa, núr ýstine núr bolar edi.

Búl auyldyng halqy maldy baghyp qana qoymay, ony asyldandyrudy da qolgha alghan. Jambyl audany boyynsha maldy asyldandyru jóninde 4 sharuashylyq bar bolsa, sonyng biri osy auylda qonys tepken.  Jayylym komiytetining basshysy, auyldaghy Aqsaqaldar alqasynyng tóraghasy jәne osy auylda 40 jyldan beri mal dәrigeri bolyp júmys istep kele jatqan Salamat Aldanov asyldandyrylghan maldyng ereksheligi zor ekendigin aitady. «Mәselen, 20 myng qoy ósirgennen kóri asyldandyrylghan 10 myng qoydy asyraghan jón. Onyng eti sapaly әri jýn jaghynan da kóp paydaly. Odan alynghan tólding ózi sapaly bolady. Bizde basqa auyldardaghyday malgha arnayy jem-shóp dayyndaudyng qajeti joq. Auylymyzdyng shóbi shalghyn, óte qúnarly. Jusan shóbining 4 týri ósedi. Mine, osynday shóptermen maldy jemsiz alyp shygha alamyz», -deydi S.Aldanov.

Auylda halyqtyng jaqsy ómir sýruine barlyq jaghday jasalghan. Kóshelerde shamdar janyp, keshki auyldy jarqyratyp túr. Orta mektebi, aua rayyn tekseretin stansasy bar. Oblysaralyq elektr quatyn beretin stansa da bar eken. Búryn jabylyp qalghan mәdeniyet ýiin ashugha biyl budjetten 83 million tenge bólinip, qazir oghan qayta jóndeu júmystary jýrgizilip  jatyr eken.

Auyl әkimining aituynsha,  1300 adam túratyn Aydarlyda qazir 30 myng qoy, 750 jylqy, 1700 iri qara bar eken. Sonday-aq 37 iri sharua qojalyghy tek mal sharuashylyghymen ainalysyp otyrsa, keybir sharua qojalyqtar bau-baqsha egumen ainalysady eken.

Auyldaghy qazirgi basty mәsele, búl - mal jýnin iygeru bolyp tabylady. Auyl halqy jýndi eshqayda ótkize almay jәne ony iygeretin oryn da tabylmay túrghandyghyn algha tartady. «Auylda terini jәne jýndi iygeretin kishigirim zauyttar ashylsa jaqsy bolar edi», -deydi Salamat Aldanov.

«Dәuletbek» sharua qojalyghynyng basshysy Ábdighalyp Hadiranúly qay auylda bolmasyn jastar óte az ekendigin aitady. «Jastar mektep bitirgen son-aq qalagha qaray tartyp túrady. Olardyng ketuin azaytu ýshin aldymen ortanghy buyn jalqaulanbay, qyzmet etip, malyn, taghy basqa sharuashylyghyn órge dóngeletip, olargha jaqsy ýlgi kórsete bilse, jastar auylynan úzamas edi. Qazir kýn-týn demey maldy baghyp, sonyng sonynda jýrgen azamattar kóp. Mine, búl merekeli kýn sonday azamattardyng ensesin kóterip, jigerlendirip jiberetindigi anyq», -deydi Á.Hadiranúly.  Sonday-aq ol auyldyng ósip-ónip, órkendep kele jatqany Elbasynyng saliqaly sayasatynyng arqasy ekendigin aityp ótti. «Qazir Núrsúltan Nazarbaev auyl әleuetin arttyru maqsatynda auylgha baratyn jastargha qoldau kórsetip, jenildikter qarastyru kerek dep jatyr. Mine, sol bastamalar naqty oryndalyp, rasymen de qolgha alynsa, núr ýstine núr bolar edi», -deydi ol.

Sonymen qatar ol jastardyng auyldan ketip jatqanyna qynjylatynyn jetkizdi. «Qaladaghy júmys auylda da tabylady. Mәselen, qazir auyldaghylardyng kópshiligining túrmysy jaqsaryp, ýilerine jóndeu júmystaryn jasauda. Mine, osyndayda jaghdayda júmys isteytin adam tappay qalatyn kezder bolady. Sonymen qatar balasy 11-synypty bitirip jatqandar ony oqugha dayyndau ýshin qosymsha múghalim jaldap oqytayyn dese tappay, qala jaqtan әkep jatady. Enbek etem degen adamnyng eki qolyna bir kýrek auyldan da tabylatyndyghy aiqyn. Auyldyng júmysyn auyrsynyp, qalagha ketip jatqan jastardy kórip jýrmin, biri kýzetshi bolsa, taghy bireuleri bazarda arba sýirep, elding tauaryn tasidy, endi bireuleri qúrylysta jýr. Solardy kórgende eriksiz qynjylasyn. Qalada tentiremey, auylgha qaytyp, mal ústap, bau-baqsha egip, óz kәsipterimen ainalyssa ghoy deysin», -dedi nazyn bildirgen Á.Hadiranúly.

Sonymen qatar ol maldy asyldandyrumen ainalysyp jýrgendegi oiymen de bólisti. Aqtóbening qazaqy aq sarbas qoyyn, Qaraghandynyng edilbayyn jәne Kenes ókimeti túsyndaghy merinos qoylaryn budandastyryp, ózgeshe túqym shygharyp, ony «Tenti» dep ataghandyghyn aitady. «Qazaq qoyy etti qúiryghyna jinasa, orys qoyy qabyrghasyna jinaydy, mine búlardyng budandasuynan shyqqan bizding qoy barlyq jerine birdey et jinay alady» - , deydi malshy. Osy siyaqty ol jylqylardy da asyldandyryp otyr eken. «Qazaqtyng jabysy men orystyng auyr jýriske shydamdy jylqysyn budandastyryp jýriske myqty, et jinaytyn, keremet qazy shygharatyn jylqy baptap otyrghan jayymyz bar», -deydi ol.

Qazir san emes, sapa kerektigin jón sanaytyn Á.Hadiranúly 100 siyr, 100-den astam jylqy, 500-den astam qoy ústaydy eken. Bir jylqymnyng qúny 2-3 qalypty jylqygha tatidy dep maqtana aitqan Á.Hadiranúly  ózining malshylary, esepshisi taghy basqa kómekshilerining bar ekendigin de aityp ótti.  Aldaghy uaqytta qys pen jazgha shydamdy, etti jaqsy jinaytyn maldardy asyldandyrudy jetildirudi kózdep otyrghan ol mal institutynyng ghalymdarymen әr qashan baylanysyp, kenes alyp otyrady eken.