Álbette, tәuelsizdikting aty da jaqsy, zaty da jaqsy. Alayda, ókinishke qaray, onyng mәnin qalay sozsang solay kete beretin rezenkege telushiler kóbeyip barady. Ol qúbylysty KSRO ydyrasymen mәskeulik aqparat qúraldarynyng qúlaghyn ústap qalghandar bastaghan. Olar MARKStan PUTINge deyingi ghylymi, sayasy tújyrymdardy mansúqtap, el, memleket basshysy bolghandardy topas degenge deyin baryp, onyng esesine Resey patshalarynyng bәrin býkil әuletimen әulie edi dep, shovinistik nasihatty qozdyrugha kiristi. Solardyng birazy songhy kezde I. STALIN  men   A. GITLERdi ózara tenestirip, tipti:  1941 - 1945-jyldardaghy soghysty Gitler emes, Stalin bastady desip («Suvorov» degen býrkenshik atpen jazatyn REZUN, t. b.), óli ekeuining birine aiyptaushy, birine advokat bolyp jýr. Shyndyqty kerek etpeydi. Al shyndyq qalay? Germaniyada 1933-jyly Gitler ýkimet basyna kelgen kýni Stalinnin: Búl - soghys. Toytarys qamyna kirisuimiz kerek, degeni belgili. «Soqaly Reseydi atommen qarulanghan Reseyge ainaldyru» (ChERChILL) sodan keyin eselep kýsheytilgen.

Gitler bolsa, KSRO-ny emes, býkil dýnie jýzin jaulap alyp, asyl tekti nemis biyligin dara jýrgizudi kóksedi jәne Germaniya ónerkәsibin sol maqsatqa jekti. Onyng basqynshylyq qúpiya kenesterining birinen maghlúmat:

«Sovershenno sekretno.

Soveshanie u Gitlera 31 iilya 1940 g. v Berghofe (stenograficheskaya zapisi).

Álbette, tәuelsizdikting aty da jaqsy, zaty da jaqsy. Alayda, ókinishke qaray, onyng mәnin qalay sozsang solay kete beretin rezenkege telushiler kóbeyip barady. Ol qúbylysty KSRO ydyrasymen mәskeulik aqparat qúraldarynyng qúlaghyn ústap qalghandar bastaghan. Olar MARKStan PUTINge deyingi ghylymi, sayasy tújyrymdardy mansúqtap, el, memleket basshysy bolghandardy topas degenge deyin baryp, onyng esesine Resey patshalarynyng bәrin býkil әuletimen әulie edi dep, shovinistik nasihatty qozdyrugha kiristi. Solardyng birazy songhy kezde I. STALIN  men   A. GITLERdi ózara tenestirip, tipti:  1941 - 1945-jyldardaghy soghysty Gitler emes, Stalin bastady desip («Suvorov» degen býrkenshik atpen jazatyn REZUN, t. b.), óli ekeuining birine aiyptaushy, birine advokat bolyp jýr. Shyndyqty kerek etpeydi. Al shyndyq qalay? Germaniyada 1933-jyly Gitler ýkimet basyna kelgen kýni Stalinnin: Búl - soghys. Toytarys qamyna kirisuimiz kerek, degeni belgili. «Soqaly Reseydi atommen qarulanghan Reseyge ainaldyru» (ChERChILL) sodan keyin eselep kýsheytilgen.

Gitler bolsa, KSRO-ny emes, býkil dýnie jýzin jaulap alyp, asyl tekti nemis biyligin dara jýrgizudi kóksedi jәne Germaniya ónerkәsibin sol maqsatqa jekti. Onyng basqynshylyq qúpiya kenesterining birinen maghlúmat:

«Sovershenno sekretno.

Soveshanie u Gitlera 31 iilya 1940 g. v Berghofe (stenograficheskaya zapisi).

Na etom soveshaniy Gitler zayaviyl:

«Rossiya nedovolina bystrym razvitiyem sobytiy v Zapadnoy Evrope. Dostatochno Rossiy skazati Anglii, chto ona ne hochet viydeti Germanii slishkom silinoy, chtoby anglichane usepilisi za eto zayavleniye, kak utopaiyshiy za solominku, y nachati nadeyatisya, chto cherez 6-8 mesyasev dela obernutsya sovsem po-drugomu.

Esly Rossiya budet razgromlena, Angliya poteryaet poslednuu nadejdu. Togda gospodstvovati v Evrope y na Balkanah budet Germaniya.

Vyvod: v sootvetstviyem s etim rassujdeniyem Rossiya doljna byti likvidirovana. Srok - vesna 1941goda (Stalin dvajdy podcherknul eto predlojenie krasnym karandashom, - avtor).Chem skoree my razobiem Rossii, tem luchshe. Operasiya budet iymeti smysel toliko v tom sluchae, esly my odnim stremiytelinym udarom razgromim vse gosudarstvo selikom. Toliko zahvata kakoy-to chasty territoriy nedostatochno.

Ostanovka deystviy zimoy opasno. Poetomu luchshe podojdati, no prinyati tverdoe reshenie unichtojiti Rossii.

Eto neobhodimo takje, uchityvaya polojenie na Baltiyskom more. Sushestvovanie vtoroy velikoy derjavy (Rossii) na Baltiyskom more neterpimo. Nachalo voennoy kompaniy - may 1941goda. Prodoljiytelinosti operasiy - pyati mesyasev. Bylo by luchshe nachati uje v etom godu, odnako eto ne podhodiyt, tak kak osushestviti operasii nado odnim udarom. Seli -unichtojiti jiznennye sily Rossiiy... Operasiya raspadaetsya na:

1-udar: Kiyev, vyhod na Dnepr; aviasiya razrushaet perepravy. Odessa.

2-udar: cherez  Pribaltiyskie gosudarstva v Moskvu; v dalineyshem dvustoroniy udar - s severa y yuga; pozje - chastichnaya operasiya po obladanii rayonom Baku...».

Eto iz doneseniy nachalinika Glavnogo razvedupravleniya generala GOLIKOVA ot 26 marta 1941 g. Takoe je donesenie bylo ot nachalinika Razvedyvatelinogo upravleniya NKVD FEDOTOVA. O plane «Barbarossa»  do nih dokladoval Stalinu narkom VMF KUZNESOV. Odnako Kuznesov y BERIYa utverjdali, chto eto provokasiya anglichan, ony sgovorilisi s amerikansamy stolknuti SSSR s Germaniey.  Stalin predlojil im eshe raz proveryati svoy doneseniya» (V. JUHRAY, «Staliyn: pravda y loji»).

Tarihshy A. UTKIYN bylay degen: «...Nakanune voyny Stalin y Gitler obmenyalisi pisimami. Gitler v svoem otvetnom pisime ot 14 maya 1941 goda pisal: «Dai slovo chesti, chto eto nepravda», stremyasi razveyati ne toliko sluhi, no uje y vpolne ochevidnye priznaky gotovyashegosya napadeniya na SSSR». Nahodyashiysya v tot moment  u Stalina  V. MOLOTOV brosaet repliku: «Toliko durak mojet napasti na nas!» («Rossiyskaya gazeta», iini 2000 g.)».

Utkin odan aryda Molotovtyn  ghana emes, Beriya men Kuznesovtyng da «Gitlerding KSRO-gha tiyisu niyeti joq», dep dәleldep baqqandaryn  jazypty.

Baltyq respublikalarynyng qazirgi biylikshilderi Gitlerding Mәskeuge shabuyldy Baltyq arqyly jýrgizudi josparlaghanyn bilmeytindey : «KSRO bizge basqynshylyq jasady!» desip, fashisterdi ashyq madaqtap jýr. Sirә,  soghysta Gitler jenip shyqsa, Baltyq boyyn júmaqqa ainaldyratyn edi dep ókingendey.

Sovet Odaghynyng sol soghystaghy jenisi býkil dýnie jýzin gitlerlik basqynshylyqtan saqtap qalghanyn reseylik әsiresauatty sayasatshyldar men tarihshyldardan, mysaly, әldeqayda әdil  RUZVELT te, Cherchilli de teriske shygharghan joq. Stalinning ol jenistegi róli turaly súraqqa G. JUKOVtyn: - On so svoey jeskostiu dobilsya nevozmojnogo, - degeni mәlim. «Naghyz Bas qolbasshy boldy» degeni taghy bar.

Soghysqa dayyndyq, soghystyng bastaluy, alghashqy aptalarda maydan shebinde sovet әskerlerinshe kiyingen arandatqysh fashister toby kóp bolghany, shekaragha tankter men úshaqtar uaqtyly jetkizilse de, olargha kerek benzinning tym kesh әkelingeni, sovet әskerlerining sәtsizdikke úshyrauy, sheginui, t. b. qiyndyq turaly, ol ýshin jazalanghandar jayynda qújattar tabylyp, kitap bolyp shyghyp jatyr. Marshal TUHAChEVSKIY tobynyng ýkimettik tónkeris jasaugha dayyndyghy, olardyng nemis әskeriylerimen baylanysy naqty derektermen dәleldendi, biraq, keybir «orys tarihshylary» ony da, general VLASOVtyng satqyndyghyn da  «bolghan joq» dep aqtauda.

Stalindi iske alghysyz etudi N. HRUShEVting bastaghany mәlim. Onyng núsqauymen  dayyndalghan qúpiya bayandama KSRO-da bolghan qatelikting bәrin Stalinge jabudy kózdeu edi. Hrushevting bar oiy sol arqyly ózin arashalap qalu bolghan. SOKP Ortalyq komiytetining 1937 - 1938-jyldardaghy repressiyany zertteu jónindegi arnauly komissiyasynyng tóraghasy  A. YaKOVLEV: - Obe ruky u Hrusheva do plech v krovi, - degen. Hrushev Ukrainany biylep túrghan kezinde 54.000 «halyq jauyn» jazalapty. Onyng 20.000 «halyq jauyna» atu jazasyn qoldanugha rúhsat súraghan jedelhatynyng partiya múraghatjayynda eshbir búryshtama soghylmastan jatqany tabyldy, yaghni, oghan rúhsat berilmegen. Al Moskva oblystyq jәne qalalyq partiya komiytetining birinshi hatshysy jyldarynda Hrushev 41.000 «halyq jauyn әshkerelepti» (ngriy Jukov, «Inoy Staliyn»).

Bir «qyzyghy»: kezinde Stalindi jer-kókke sighyzbay maqtaghan jaghympazdar tobynyng jol basy Hrushev eken. BKP(b) HVII-siezindegi 20 minuttik sózinde: «Stalin - bizding kósemimiz... ústazymyz... kommunizmge aparatyn kóshbasshymyz... úly adam... adamzattyng kemengeri... tughan әkemiz...» dep, Stalinning atyn 32 ret atap әlek bolypty. Stalindi alghash ret «kósem» dep ataghan - Hrushev! Al keyin «kósemin» iyt-shoshqalady. GORKIYdi, KIROVty, ORDJONIKIDZEni, JDANOVty, t. b.  óltirtti dep mәlimdedi. Al sol mәlimdeme boyynsha, mysaly, Kirovtyng ólim sebebin teksergen ýkimettik komissiya ol oqighalargha Stalinnin, KGB-nyng qatysy bolghanyn dәleldeytin eshbir derek tabylmaghany turaly aktini alyp barghanda, Hrushev qatty ashulanyp: - Múny jariyalaudyng qajeti joq! - dep, aktini temir jәshigine salyp tastapty.

Hrushev Stalindi: soghys isinen habary bolmady, elimizge fashisterding qashan shabuyl bastaryn habarlaghan barlaushylarymyzgha senbedi, olardy balaghattady; soghys bastalghanyn estigende esinen tanyp qala jazdady, sayajayynda ýsh kýn ýn-týnsiz jatyp aldy; soghys jyldarynda Kremliden shyqpady, maydan jaghdayyn globusqa qarap shamalap otyrdy... dep siezd minberinen  arqyrap aitty. Onysynyng bәri ótirik ekenin sol kezdegi әskeri, sayasy qayratkerlerding estelikterinen oqyp biluge bolady. Mysaly, «sayajayynda ýsh kýn jatyp alghan» Stalin turaly  A. MIKOYaN  bylay degen: «...No pochemu-to on (G. Jukov,- Gh.Q.) ne napisal o tom dne, kogda Stalin poyavilsya v Narkomate oborony v pervyy ily vtoroy deni voyny nochiu, s nim byly Molotov, Beriya, Malenkov y ya, y Jukov v otvet na napadky Stalina razrydalsya. Etot fakt ne komprometiruet Jukova ny v kakoy stepeni. Za to harakterizuet Stalina. Y vse je Jukov pochemu-to ob etom umolchal» («Tak bylo»). Al Bas qolbasshynyng qay maydanda neshe ret, qay kýnderi bolghany, qonyp ta qalghany jayynda oqqaghary A. RYBIN kýndeliginde saghat-miynótin kórsete jazyp jýripti.

Bas qolbasshynyng jenistegi róli qanday boldy degen maghynadaghy súraqtargha Jukovtyn: - On so svoey jestkostiu dobilsya nevozmojnogo, - degeni Marshaldyng estelikterinde jazuly.

«Molotov-Ribbentrop qúpiya kelisimi» turaly bir sóz. SOKP Ortalyq komiyteti men KGB komissiyasy (A. Yakovlev) onday kelisim bolmaghan dep tújyrdy. KGB (general V. SIDAK) «kelisimnin» týpnúsqasyn ne KSRO, ne Germaniya múraghatjayynan taba almady. Sóz tudyryp, gәzetterge berilgeni - AQSh-ta 1948-jyly jariyalanghany, al onyng jalghan (falish) ekendigi turaly          A. Yakovlev bylay depti: «...Tam napisano «Y Fon Ribbentrop», a v sovetskih dokumentah takaya titulatura nikogda ne ispolizovalasi. Nomera paragrafov 1 y 2 otdeleny ot teksta tochkoy, a 3 y 4 - skobkoy. Takje otsutstvuet numerasiya straniys, chto voobshe-to prinyato delati na mnogostranichnyh dokumentah». V. Molotovpen syrlas bolghan jazushy F. ChUEV sol «kelisimi» turaly shyndyqty aituyn qolqalaghanda Molotov: Qosymsha, qúpiya kelisim bolghan joq. Ribbentroppen kelissóz nәtiyjesinde eki jaq, 1926-jylghy ózara shartqa sýienip, eki elding bir-birimen soghyspauy jayynda sheshim qabyldady. Biz Gitlerding soghysqa dayyndalyp jatqanyn bildik, uaqytty qalayda sozudy kózdedik, - degen. Reseylik «tarihshy-jurnalshylar men jazushylar» bәribir synarjaqtanyp: «qúpiya kelisim boldy!» deuden tanbaydy.

1941-1945-jyldardaghy soghys qúrbandarynyng sany desek, ol da әrtýrli aitylyp jýr.  Zertteushilerding biri  27 million adam dese, ekinshisi odan eki esege juyq kóp deydi.  Gitler  Reseydi qúrtu ýshin soghys ashty. KSRO qorghandy. Al soghysta әsker, jalpy  kisi shyghyny josparlanbaydy, kelisilmeydi. Endeshe, qúrban bolghan 27 million adamnyng qanyn Stalinge jýktep, Gitlerdi úmytugha bola ma? Shyndyqqa jýginsek, birden-bir kinәli - soghysty bastaghan Gitler. Jogharyda keltirilgen kenesi aityp berdi ghoy?!

Endi 1937-1938-jyldardaghy repressiyagha toqtalsaq, ol turaly aqpar  da  ala-qúla. Zertteushiler: birneshe million; ondaghan million dep әrqalay aitady. «Qazaqtarda jer bolghan joq!» dep kókezulengen «payghambar»              A. SOLJINISIN sheteldik tilshilermen ótkize beretin kóp súhbattarynyng birinde, eger janylyspasam, italiyan jurnalshylarmen kezdeskeninde: Stalin qúrtqan «halyq jaularynyn», soghys qúrbandarynyng jalpy sany 110 million, - dedi. Sonda  200 million  sovet halqynyng  nesi qaldy?! Esi dúrys pende senbeytin esuastyq ósek  emes pe?!.

Aytpaqshy, sol «úly jazushy» Soljenisyn: Soghys bastalysymen Stalin Kuybyshev qalasyna ketip qaldy da, Mәskeuge anda-sanda telefon soghyp, «Senderde ne bolyp jatyr?» dep súrap otyrdy, dep jazdy. Onysy - arsyzdardyng aqiqatty qajet etpeytinine birden-bir dәlel.

Al repressiyagha úshyraghan qazaqstandyqtardyng sany qansha? Tarih institutynyng dereginshe, bizde 1921 - 1954-jyldary sayasy aiyppen 100.000 adam  sottalghan, onyn  atu jazasyna kesilgeni - 25.000. Naqty ma, joq pa, - bilmeymin. Mening biletinim - Qazaqstandy 1934 - 1938-jyldary biylegen       L. MIRZOYaNnyng («Myrza-jannyn») 1937-jylghy shilde aiynda Kremlige jedelhat joldap, 6749 «halyq jauyn» jazalauy kerektigin aityp (atylatyny - 2346), limit súraghany. Jiyny 6749 kisi. Áygili EJOV ony 7500 etip  bekitip bergen (búl  derek jogharyda atalghan Yu. Jukov kitabynda bar resmy qújattan alyndy).

Eskere otyralyq: Mirzoyannyng hatynda sotqa tartylugha tiyis «halyq jaularynyn» sany ghana bar, eshkimning aty-jóni joq. Tek ekinshi hatynda ghana respublika ókimetining basshysy Ú. QÚLYMBETOVti atapty. Ony «últshyl-fashist» dep  «dәleldep», tútqyndau ýshin ornynan  alugha Sayasy burodan rúhsat  súrapty.

1937-1938 jyldardaghy zobalanda bizding ziyalylar qauymyndaghy keybir aghalarymyz ekilenip shyghyp, ejelden jaqsy tanys-bilis joldastaryna әldebir sebeppen shoqpar ala úmtylyp, «halyq jaularyn әshkereleu» nauqanyn qyzdyryp, auyzdaryna kelgen kesapat sózdi aitqan, qolynan kelgen jamandyqty jasaghan. Keshegi dos-joldastaryn «tynshy, satqyn» dep qaralaghan. Sonday soyqan kezende Sәbit MÚQANOV Mirzoyangha eki ret hat jazyp, ushyghyp bara jatqan súmdyqty toqtatugha kýsh saludy súrapty, biraq ne auyzsha, ne jazbasha jauap ala almapty.

Mirzoyan nege «Myrzajan» atandy? Ne ýshin? Kelgen bette qazaqtyng últtyq ónerine, ghylymyna, bilimine biraz qamqorlyq jasaghan, ashqúrsaq  kópshilikting qaryn qamyn oilastyrghan kórinedi. Al sol halyqtyng últtyq mәdeniyetining kóshbasshylary naq Mirzoyannyng túsynda «halyq jauy» degen jalamen atylyp, jeraudarylyp tausyldy. Ol, mysaly, asa kórnekti aqyn-jazushylarymyzdy ghana aitqanda: Ahmet BAYTÚRSYNOVty, Maghjan JÚMABAEVty, Sәken SEYFULLINdi, Iliyas JANSÝGIROVti, Beyimbet MAYLINdi... nege qúrban qyldy?!.  Mәskeuden olardy atap-týstep kórsetken tizim týsken joq qoy?!. Meninshe, Mirzoyan da ózinen oiy ozyqtyng ortasynda bolmau, Kremlige jaqsyatanu siyaqty sayasatty ústandy. Onyng «Myrzajan» dep ataluy da sol sayasatqa jetik sayqaldyghynan.

Qayran qazekem qorasyndaghy malyn sypyryp alyp, ózderin ashtan qyrghan Goloshekindi qarghap-siledi, - dúrys! Al tilin emizip, malyna tiyispey, onyng esesine kózaldaryndaghy kósemoyly azamattaryn  qyrghan Mirzoyandy «Myrzajan» dedi, - súmdyq! Býgin de ony dәriptep maqala, kitap jazyp jýrgen aghayyndarymyz bar. Almatynyn, Astananyng kóshelerine atyn qoydyrdy. 2009 - 2010-jyldary men osynau soraqylyqty aita eki-ýsh gәzetke maqala shyghardym, Almatynyng әkimine, qalalyq mәslihatqa, parlament mәjilisine ashyq hat jazdym, - eshqanday jauap kelmedi. Eng bolmasa, qalamdastarymnyng bireui dúrys-búrys dep til qatsayshy!..  Múnday ruhany beysharalyghymyzgha ahandardyng aruaghy alghys aitpaghan shyghar,  aitpaydy da!..

Stalinizm deymiz. Onymen kýres bar. Áuelde keyin ózining de aramdyghy  әshkere bolyp jýruinen qoryqqan, ózine qatysty aqiqat derek ataulyny múraghatjaylardan joyghyzyp baqqan, sodan keyin Stalinning jeke basyna tabynudyng zardaptary turaly bayandamany jazdyrghan N. Hrushev bastady ol kýresti. Ekinshi kezekte M. GORBAChEV kiristi, biraq, ol ne sózinde, ne isinde bereke bolmay tyndy. Ýshinshi kezekte Reseyding qazirgi preziydenti D. MEDVEDEV bastap otyr. Ol «Izvestiya» gәzetining tilshisimen súhbatynda: «...Velikui Otechestvennui voynu vyigral nash narod, ne Stalin y daje ne voenachaliniky pry vsey vajnosty togo, chem ony zanimalisi... Stalin - prestupniyk!» dedi. Búl - bazardaghy baqalshynyng emes, Reseydey ýlken elding birinshi basshysy aitqan sóz. Óresiz tújyrym. Birinshiden, adamzattyng tarihynda eshbir halyq súrapyl soghysqa eshkimning bastauynsyz shyghyp kórgen joq. Qylayaghy óz ishindegi ereuil-kóteriliske de bir nemese birneshe kisining dem beruimen shyqqan. Árqashan solay. Ekinshiden, gitlershil basqynshylargha qarsy kýreske:  I. Staliyn, G. Jukov, K. ROKOSSOVSKIY, A. VASIYLEVSKIY, B. ShAPOShNIKOV, I. BAGRAMYaN, I. KONEV, V. ChUYKOV, I. PANFILOV, B. MOMYShÚLY jәne basqalar basshylyq jasamay, bәri de basa-kóktep kelgen jaugha óz betterimen túra úmtylghan halyqtyng sonynan qarap kabiynetterinde otyrdy ma? Ýshinshiden, qanday qylmyskerdi bolsyn «qylmysker» deuge  tek sot qúqyly. Sonda qalay, Medvedev myrza bir ózi Resey Federasiyasynyng Jogharghy soty ma? Búl súraqty mamandyghy zanger onyng ózine de jazbasha qoydym. Áriyne, jauap joq.

Búl pikirlerime qarap meni «stalinshil» dersizder. Joq, men Stalindi birynghay aqtaushy da, birynghay qaralaushy da emespin. Men - jyly, aiy, kýni, kuәgeri naqty kórsetilip jazylghan dausyz aqiqat qújatqa ghana jýginetinderding birimin.

Bizding qarapayym kolhozshy әuletimizden de «halyq jaularynyn» birnesheui tabylghan. Mәselen, atalasymyz KEShUBAYÚLY Kósherbay degen kisi bir jiynda: «Kәmónes, kәmónes deysinder, al kәmónesterinning menen nesi artyq?» dep kýlgeni ýshin ghana pәlege úshyrapty. Onymen qabaghy jaraspay jýrgen aghayyndarynyng biri audangha domalaq hat jibergenin bilgen Kóshekeng ýiinen ketip, Kóktauda jasyrynyp jýrgen. Audannan qyzyljaghylar ony izdep eki ret kelip, izdep taba almay qaytqan. Ýshinshi ret kelgenderding biri: Kósherbaydyng angha qaqpan qúrghannan basqa bitireri joq, aqyl-esi kem, soqabas aghasy bar eken, sony alyp keteyik te, Kósherbay osy dep tapsyra salayyq, ol da Keshubaydyng balasy emes pe?!»   degen de, solay istegen. Odan keyin Kóshekendi izdep eshkim kelmepti. Al aghasy sol ketkennen oralmaghan. Ákemning aghasy, kolhoz ústasy QÚRMANBAY atam da solaysha qúrban bolghan. Ol audannan kelgen ókil jigitti auyldaghy bir jesir kelinshekti zorlamaq bolghany ýshin sabap jiberipti de, eki kýnnen keyin «halyq jauy» atalyp ústalypty. Onyng sýiegi Magadanda qaldy. Qazaq auyldarynda múnday mysal kóp. Meninshe, «halyq jauy» delingen qazekemderdin, Mirzoyannyng bir jolghy jedelhatyna jem bolghan 7500 kisining deni - kósherbaylar men qúrmanbaylar. Olar bolmasa, mirzoyandar súrap alghan  «josparlaryn» qalay oryndasyn?!.

Múraghatjaylardaghy qújattarmen júmys istep jýrgen qalamdastarym bizde «halyq jauyn» tauyp bergen әrbir on pәleqordyng bireui syrttan kelgen bolsa,  toghyzy ishimizden shyqqanyn aituda. Masqara!..

Meninshe, qanshama bir ózi biyledi desek te, bir ghana Stalindi aiyptay bermey, onyng serikteri Molotov, Beriya, Kaganovich, Voroshilov, BUDENNYI, Hrushev, Mirzoyan, taghy basqalarynyng qay qylmysta qanshalyqty «ýlesi» bolghanyn dәlelmen atap-atap aitu, «Stalin toby jasaghan repressiya» deu dúrys bolatyn siyaqty.

Ata-babamyz qaldyrghan ósiyetting biri - jauyna da әdil bola bilu. Osy ynghayda Stalinning 1939-jyly diplomat A. KOLLANTAYmen әngimesindegi myna pikirining dóptigine eriksiz tandanamyn:

«...Mnogie dela nashey partiy y naroda budut izvrasheny y oplevany prejde vsego za rubejom, da y v nashey strane toje. Sionizm, rvushiysya k mirovomu gospodstvu, budet jestoko mstiti nam za nashy uspehy y dostiyjeniya. On vse eshe rassmatrivaet Rossii kak varvarskui stranu, kak syrievoy pridatok. Y moe imya toje budet obolgano, oklevetano. Mne pripishut mnojestvo zlodeyaniy.

Mirovoy sionizm vsemy silamy budet stremitisya unichtojiti nash Soiz, chtoby Rossiya bolishe nikogda ne mogla podnyatisya. Sila SSSR - v drujbe narodov. Ostrie boriby budet napravleno prejde vsego na razryv etoy drujby, na otryv okrain ot Rossiiy...

S osoboy siloy podniymet golovu nasionalizm... Poyavitsya mnogo vojdey-pigmeev, predateley vnutry svoih nasiy.

V selom v budushem razvitie poydet bolee slojnymy y daje beshenymy putyami, povoroty budut predelino krutymi. Delo iydet k tomu, chto osobenno vzbudorajitsya Vostok. Vozniknut ostrye protivorechiya s Zapadom...».

Aytqany aiday keldi emes pe?

Búl maqalany jazuyma osy gәzetting 26-mamyrdaghy sanynda shyqqan «Stalinizm - kenkelesting tirligi» sebepshi boldy. Men onyng avtorlary - Aydos SARYM, Tólegen JÝKEEV inilerimmen pikir talastyrmaq emespin (al Evgeniy RAHYMJANOVtyng «Svoboda slovadaghy» maqalasymen tanystyghym joq, ol gәzetti oqyghandy qoyyp ketim edim). Tek, tarihy taqyryptardyng qaysysyna qalam tartsaq ta, әrqashan derek tilimen sóileu kerektigin esterine saluym artyq bolmas dep oiladym. Sonday-aq: «nadan, delqúly basshy», «27 million jannan kem emes soghys qúrbandarynyng qúnykeri», «Stalinning kózsizdigining saldarynan», «Qyzyl armiyanyng 1941-jyly ózinen adam kýshi әldeqayda az nemis әskerlerinen sýmendep qashyp», «Stalinning әperbaqandyghynyn», «Ou, Rahymjan-au, Gitlerding sol josparyn Stalin oghan deyin-aq jýzege asyryp qoyghan joq pa edi?!», «Iosif Djugashvily atty diny shalasauatty, adamgershiligi aqsap jatqan adamdy» degen  әsirebilgishtik sózderdi salmaqty saralaushylardyng sanatyndaghy Tólegen men Aydostyng aitqandaryna qynjyldym.

Tarihty zamanynyng sayasy saudasyna salghan, nemese ózining jeke kózqarasyn  basqalargha tanugha tyrysqan  keshegi, býgingi «tarihshylardyn» eskergileri kelmese de, aqiqatty ardaqtary sózsiz ertengi tarihshylar               G. Jukovtyn: «U nas chasto prinyato govoriti, v osobennosty v svyazy s predvoennoy obstanovkoy y nachalom voyny, o viyne y ob otvetstvennosti  Stalina. S odnoy storony - eto verno. No s drugoy, dumay, chto nelizya vse svoditi k nemu odnomu. Eto nepravilino. Kak ocheviydes y uchastnik sobytiy togo vremeni, doljen skazati, chto so Stalinym delyat otvetstvennosti y drugie ludi, v tom chisle y ego blijayshee okrujenie - Molotov, Malenkov, Kaganovich», degenine jýginetin bolady...

Stalinning ózi, serikteri, dәuiri jayynda aqiqat derekti zertteu maqalalar jazylyp jatyr. Solargha zer salghanda  «Stalin aitty» degen qynyr sózderdin, «Stalin istedi» degen qisyq isterding kóbi basqalardiki ekenin kóz jetedi. Mәselen, «kisi joqta  mәsele de joq» («net cheloveka - net problem») degendi Stalin aitpaghan, al Stalindi betaldy qaralaghandardyng biri - jazushy A. RYBAKOV: Men ol sózdi bir keyipkerimning auzyna salyp edim, sodan sayasy órege shyghyp, «Stalin aitty» bolyp ketti, depti.

Býginde Reseyde «stalinizmdi aiyptau» degen jeleumen ósek-ótirikti búrqyratqan maqala jazylyp, kitap shygharylyp, filim týsirilip jatyr. Mysaly, teledidardaghy bir filimde (atyn bilmeymin, ýzindisin ghana kórip qaldym) kavkazdyq bir delegasiyany  qabyldaushy Stalin pisken etti olargha mýshe-mýshe kýiinde ózi aparyp úsynyp: «eshi, eshi, eshi!» dep, dәstýrli mýiiz ydysty toltyra ózi sharap qúiyp berip: «pey, pey, pey, pey!» dep jýr. Sol saltanattyng bir sәtinde ol kópshilikting kózinshe Mihail Kalinindi «Vsesoiznyy kozel!» dep atap, bireulerdi shoshytyp, bireulerdi kýldirdi. Filimdi jasaugha qatysqandardyng ol «tapqyrlyqtary» óli Stalindi mazaq etu ekeni anyq.

Sóz sonyndaghy uәjim: Hrushevti Stalinge qarsy qoya dәripteu - bayaghy bekershilik. Hrushevting KSRO-ny biylep-tóstep túrghanyndaghy ishki-syrtqy qay sharasy maqtaugha layyq? Mysaly, bizge ne jaqsylyq jasady? Taqqa otyrysymen Qazaqstannyng tyng jәne tynayghan jerin iygeru degendi alas-kýles bastap, qazaqty tityqtatqany ma? Qazaq jerin bóliske salghany ma? KSRO-da MTS-ty (mashina-traktor stansasyn) taratyp, auyl-selony kýiretkeni me? Bir partiyany ekige jaryp, auyl sharuashylyghy men ónerkәsipti andystyryp qoyghany ma? AQSh-ty «quyp jetip, basyp ozghany» ma? Halyqaralyq dengeydegi san-sapalaq sappastyghy ma?  Paryqsyzdargha ghana bas shúlghytar ósek-ótirikke, pәle-jalagha toly «estelik kitap» jazyp ketkeni me?..

...Tariyhqa tazalyq kerek, aqiqat kerek. Stalindi danyshpan dep  jazsaq ta, qaraqshy dep jazsaq ta, shyndyqtyng sheginen shyghyp ketu jón bolmaydy.

«Qazaqstan» gazeti