Ádette ýkimetke jaqyn túlghalar soghystan kóz ashpaghan, daghdarystan daghdarysqa tap bolyp, baghytynan janylghan beyshara memleketterge nazar audartyp, halyqty sabyr men shýkirge shaqyryp jatady.

Siriyadaghy soghys bizde de bolghanyn qalaysyng ba? Álde Yemendegi ashtyqty? Mýmkin Grekiyadaghy qarjy daghdarysyn? Venesueladaghy júmyssyzdyqty ma?

Búlar halyqty "shýkir" men "qanaghatqa" shaqyratyn kisilerding jii qoyatyn súraqtary.

Alayda olar eshqashan bizden "Qazaqstannyng Norvegiya sekildi bolghanyn qalaysyng ba?" dep súramaydy. Súray da almaydy! Sebebi:

- Norvegiya sóz bostandyghy boyynsha әlemde 1-orynda. Qazaqstan 158-orynda. (derekkóz: Reporters Without Borders)

- Norvegiya túrghyndardyng baqyt indeksi boyynsha әlemde 3-orynda. Qazaqstan 60-orynda. (derekkóz: UNSD)

- Norvegiya adam damuy indeksi boyynsha 1-orynda. Qazaqstan 58-orynda. (derekkóz: UNDP)

- Norvegiya genderlik damu indeksi boyynsha da 1-orynda. Qazaqstan taghy da 58-orynda. (derekkóz: UNDP)

Búl tizimdi jalghastyra beruge bolady.

Norvegiya - múnaygha bay memleket. Qazaqstan siyaqty. Olar múnaydan týsken tabysty jarata bermey, bolashaq úrpaqtyng iygiligine saqtayyq dep, últtyq әl-auqat qoryn (Norway's Sovereign Wealth Fund) qúrghan. Dәl qazir búl qordyng aktivter kólemi 1 trln dollargha juyq. Qazaqstan da Norvegiyany ýlgi etip, bir jyldary Últtyq Qor qúrghan-dy. Alayda bizding Últtyq Qor tesik shelek siyaqty: aqsha bir jaghynan kirip jatsa, ekinshi jaghynan shyghyp jatady. 2014 jyly qordyng aktivter kólemi 77 mlrd dollar edi. Keyin daghdarys dedi, EKSPO dedi, uniyversiada dedi, sóitip qazir qorymyzda 59 mlrd dollar ghana qaldy.

Norvegiyanyng últtyq qoryna jauapty túlghalar qor qarjysyn әlemdegi týrli jobalargha investisiya retinde qúyady. Qordyng etikalyq ústanymdary da bar. Mysaly, balalar enbegin paydalanatyn, júmysshylardy qanaytyn, qorshaghan ortagha ziyan tiygizetin, tabak, esirtki, qaru-jaraq óndirisimen ainalysatyn úiymdargha, basqynshy memleketterding kompaniyalaryna investisiya qúidan bas tartady. El azamattary men jurnalister qor júmysyn jiti qadaghalap, synap otyrady. Óitkeni Norvegiya sóz bostandyghy boyynsha birinshi orynda.

IYә, Norvegiya monarhiyaly memleket. Naqtyraq aitqanda, konstitusiyaly monarhiya. Alayda olarda koroli - qaramaghyndaghylar jeke basyna tabynyp, qaharynan qorqa zyr jýgiretin, biyligin óktem qoldanatyn kulit-túlgha emes, memleketting ótkeni men býginin baylanystyratyn, kóbine mәdeny is-sharalarda ghana kórinetin simvolikalyq beyne. Norvegiya patshasynyng parkte balalarmen oinap jýrgenin kórseniz esh tanghalmanyz.

IYә, Norvegiya iydeal memleket emes. Búl memleketting de minustary bar. Mysaly, islamofobiyamen problemasy bar. Alayda el ýkimeti búl mәselege kóz júmyp otyrghan joq: sheshim izdep әlek.

Norvegiya jýrgizip otyrghan genderlik sayasat maqtaugha túrarlyq. Áyelderding erlermen teng jalaqy, teng bilim alu, tendey júmysqa ornalasu mýmkindigi basqa eldermen salystyrghanda kósh ilgeri. Alayda soghan qaramastan, Norvegiyada әielderding jynystyq zorlyqqa úshyrau oqighalary kóp eken. Keshe osyghan baylanysty Amnesty International mәlimdeme jariyalady. Álbette, búl Qazaqstanda әielder az zorlanady degendi bildirmeydi. Kerisinshe, búl Norvegiyada bizdegidey zorlyq oqighasyn ashyq jariyalaugha tyiym salatyn "úyat" úghymynyng joq ekenin kórsetui әbden mýmkin.

IYә, men islam dinin ústanamyn. Mening senimimde qanaghat, shýkir, sabyr, úyat úghymdary erekshe qasterli. Alayda men búl qasiyetti úghymdardyng qalay bolsa solay qoldanylghanyn qalamaymyn. Ásirese biylik iyelerining qoghamgha ziyandy әreketterin nemese әreketsizdikterin aqtap alu ýshin qoldanyluyn.

IYә, men "shýkir" úghymynyng mazaqqa ainalghanyn qalamaymyn. Alayda mening odan da qatty qalamaytyn nәrsem bar:

- elde týrli bassyzdyqtar oryn alyp jatqanda;

- biylik halyq ýshin emes, ózining qaltasy ýshin júmys istep jatqanda;

- ekologiyamyz lastanyp jatqanda;

- tapa-tal týste azamattarymyz qala ortasynda pyshaqtalyp ólip jatqanda;

- azamattardy qorghauy tiyis polisiya ózining negizgi missiyasyn úmytyp, kerisinshe, kýsh kórsetip jazalaumen ainalysyp jatqanda;

- eshkimge paydasy joq propagandalyq forumdargha halyqtyng milliardtaghan tengesi shashylyp jatqanda eshtene bayqamaghan bolyp, jattandy "shýkir", "tәuba", "sabyr", "qanaghatymyzdy" aityp ýn-týnsiz otyra beru.

Qazir bireuler pikir jazatyn shyghar. Norvegiya birneshe jylda múnday dengeyge jetken joq. Bizge әli biraz uaqyt kerek, t.b. nәrselerdi aityp. Qúdayym-au, aityndarshy endi, bizge әli qansha uaqyt kerek? Taghy qansha uaqyt "shýkir" etip, tózip otyruymyz qajet?

Uaqyt demekshi. Ótkende bir dosym aitqan edi. AQSh osydan birneshe ghasyr búryn qúrylghan memleket. Bizding olar sekildi demokratiyagha qol jetkizuimiz ýshin sonsha uaqyt qajet dep. Biz dәl osy baghytpen jýre bersek, jýzdegen jyldan keyin de batys elderining demokratiyasyna qol jetkize almaymyz. AQSh-ta songhy eki ghasyrdan beri preziydent saylauy uaqytyly ótkizilip keledi. Ár 4 jyl sayyn. Tipti azamat soghysy, dýniyejýzilik soghys, úly depressiya jyldarynda da saylau uaqytyly ótkizilgen. Al bizde KSRO ydyrap, Qazaqstan Respublikasy qúrylghaly beri preziydent saylauymyz bir de bir ret uaqytynda ótkizilmegen, ýnemi kezekten tys saylaular ótkizilip keledi. Belgisiz búlynghyr bolashaqtaghy emes, dәl qazir, dәl osy sәttegi, dәl osy jerdegi demokratiya men tendik, zayyrlylyq, ashyqtyq pen eseptilik qajet bizge.

Orazay Qydyrbaevtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz