ادەتتە ۇكىمەتكە جاقىن تۇلعالار سوعىستان كوز اشپاعان، داعدارىستان داعدارىسقا تاپ بولىپ، باعىتىنان جاڭىلعان بەيشارا مەملەكەتتەرگە نازار اۋدارتىپ، حالىقتى سابىر مەن شۇكىرگە شاقىرىپ جاتادى.

سيرياداعى سوعىس بىزدە دە بولعانىن قالايسىڭ با؟ الدە يەمەندەگى اشتىقتى؟ مۇمكىن گرەكياداعى قارجى داعدارىسىن؟ ۆەنەسۋەلاداعى جۇمىسسىزدىقتى ما؟

بۇلار حالىقتى "شۇكىر" مەن "قاناعاتقا" شاقىراتىن كىسىلەردىڭ ءجيى قوياتىن سۇراقتارى.

الايدا ولار ەشقاشان بىزدەن "قازاقستاننىڭ نورۆەگيا سەكىلدى بولعانىن قالايسىڭ با؟" دەپ سۇرامايدى. سۇراي دا المايدى! سەبەبى:

- نورۆەگيا ءسوز بوستاندىعى بويىنشا الەمدە 1-ورىندا. قازاقستان 158-ورىندا. (دەرەككوز: Reporters Without Borders)

- نورۆەگيا تۇرعىنداردىڭ باقىت يندەكسى بويىنشا الەمدە 3-ورىندا. قازاقستان 60-ورىندا. (دەرەككوز: UNSD)

- نورۆەگيا ادام دامۋى يندەكسى بويىنشا 1-ورىندا. قازاقستان 58-ورىندا. (دەرەككوز: UNDP)

- نورۆەگيا گەندەرلىك دامۋ يندەكسى بويىنشا دا 1-ورىندا. قازاقستان تاعى دا 58-ورىندا. (دەرەككوز: UNDP)

بۇل ءتىزىمدى جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.

نورۆەگيا - مۇنايعا باي مەملەكەت. قازاقستان سياقتى. ولار مۇنايدان تۇسكەن تابىستى جاراتا بەرمەي، بولاشاق ۇرپاقتىڭ يگىلىگىنە ساقتايىق دەپ، ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىن (Norway's Sovereign Wealth Fund) قۇرعان. ءدال قازىر بۇل قوردىڭ اكتيۆتەر كولەمى 1 ترلن دوللارعا جۋىق. قازاقستان دا نورۆەگيانى ۇلگى ەتىپ، ءبىر جىلدارى ۇلتتىق قور قۇرعان-دى. الايدا ءبىزدىڭ ۇلتتىق قور تەسىك شەلەك سياقتى: اقشا ءبىر جاعىنان كىرىپ جاتسا، ەكىنشى جاعىنان شىعىپ جاتادى. 2014 جىلى قوردىڭ اكتيۆتەر كولەمى 77 ملرد دوللار ەدى. كەيىن داعدارىس دەدى، ەكسپو دەدى، ۋنيۆەرسيادا دەدى، ءسويتىپ قازىر قورىمىزدا 59 ملرد دوللار عانا قالدى.

نورۆەگيانىڭ ۇلتتىق قورىنا جاۋاپتى تۇلعالار قور قارجىسىن الەمدەگى ءتۇرلى جوبالارعا ينۆەستيتسيا رەتىندە قۇيادى. قوردىڭ ەتيكالىق ۇستانىمدارى دا بار. مىسالى، بالالار ەڭبەگىن پايدالاناتىن، جۇمىسشىلاردى قانايتىن، قورشاعان ورتاعا زيان تيگىزەتىن، تاباك، ەسىرتكى، قارۋ-جاراق وندىرىسىمەن اينالىساتىن ۇيىمدارعا، باسقىنشى مەملەكەتتەردىڭ كومپانيالارىنا ينۆەستيتسيا قۇيۋدان باس تارتادى. ەل ازاماتتارى مەن جۋرناليستەر قور جۇمىسىن ءجىتى قاداعالاپ، سىناپ وتىرادى. ويتكەنى نورۆەگيا ءسوز بوستاندىعى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا.

ءيا، نورۆەگيا مونارحيالى مەملەكەت. ناقتىراق ايتقاندا، كونستيتۋتسيالى مونارحيا. الايدا ولاردا كورول - قاراماعىنداعىلار جەكە باسىنا تابىنىپ، قاھارىنان قورقا زىر جۇگىرەتىن، بيلىگىن وكتەم قولداناتىن كۋلت-تۇلعا ەمەس، مەملەكەتتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىن بايلانىستىراتىن، كوبىنە مادەني ءىس-شارالاردا عانا كورىنەتىن سيمۆوليكالىق بەينە. نورۆەگيا پاتشاسىنىڭ پاركتە بالالارمەن ويناپ جۇرگەنىن كورسەڭىز ەش تاڭعالماڭىز.

ءيا، نورۆەگيا يدەال مەملەكەت ەمەس. بۇل مەملەكەتتىڭ دە مينۋستارى بار. مىسالى، يسلاموفوبيامەن پروبلەماسى بار. الايدا ەل ۇكىمەتى بۇل ماسەلەگە كوز جۇمىپ وتىرعان جوق: شەشىم ىزدەپ الەك.

نورۆەگيا جۇرگىزىپ وتىرعان گەندەرلىك ساياسات ماقتاۋعا تۇرارلىق. ايەلدەردىڭ ەرلەرمەن تەڭ جالاقى، تەڭ ءبىلىم الۋ، تەڭدەي جۇمىسقا ورنالاسۋ مۇمكىندىگى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا كوش ىلگەرى. الايدا سوعان قاراماستان، نورۆەگيادا ايەلدەردىڭ جىنىستىق زورلىققا ۇشىراۋ وقيعالارى كوپ ەكەن. كەشە وسىعان بايلانىستى Amnesty International مالىمدەمە جاريالادى. البەتتە، بۇل قازاقستاندا ايەلدەر از زورلانادى دەگەندى بىلدىرمەيدى. كەرىسىنشە، بۇل نورۆەگيادا بىزدەگىدەي زورلىق وقيعاسىن اشىق جاريالاۋعا تىيىم سالاتىن "ۇيات" ۇعىمىنىڭ جوق ەكەنىن كورسەتۋى ابدەن مۇمكىن.

ءيا، مەن يسلام ءدىنىن ۇستانامىن. مەنىڭ سەنىمىمدە قاناعات، شۇكىر، سابىر، ۇيات ۇعىمدارى ەرەكشە قاستەرلى. الايدا مەن بۇل قاسيەتتى ۇعىمداردىڭ قالاي بولسا سولاي قولدانىلعانىن قالامايمىن. اسىرەسە بيلىك يەلەرىنىڭ قوعامعا زياندى ارەكەتتەرىن نەمەسە ارەكەتسىزدىكتەرىن اقتاپ الۋ ءۇشىن قولدانىلۋىن.

ءيا، مەن "شۇكىر" ۇعىمىنىڭ مازاققا اينالعانىن قالامايمىن. الايدا مەنىڭ ودان دا قاتتى قالامايتىن نارسەم بار:

- ەلدە ءتۇرلى باسسىزدىقتار ورىن الىپ جاتقاندا;

- بيلىك حالىق ءۇشىن ەمەس، ءوزىنىڭ قالتاسى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتقاندا;

- ەكولوگيامىز لاستانىپ جاتقاندا;

- تاپا-تال تۇستە ازاماتتارىمىز قالا ورتاسىندا پىشاقتالىپ ءولىپ جاتقاندا;

- ازاماتتاردى قورعاۋى ءتيىس پوليتسيا ءوزىنىڭ نەگىزگى ميسسياسىن ۇمىتىپ، كەرىسىنشە، كۇش كورسەتىپ جازالاۋمەن اينالىسىپ جاتقاندا;

- ەشكىمگە پايداسى جوق پروپاگاندالىق فورۋمدارعا حالىقتىڭ ميللياردتاعان تەڭگەسى شاشىلىپ جاتقاندا ەشتەڭە بايقاماعان بولىپ، جاتتاندى "شۇكىر", ء"تاۋبا", "سابىر", "قاناعاتىمىزدى" ايتىپ ءۇن-ءتۇنسىز وتىرا بەرۋ.

قازىر بىرەۋلەر پىكىر جازاتىن شىعار. نورۆەگيا بىرنەشە جىلدا مۇنداي دەڭگەيگە جەتكەن جوق. بىزگە ءالى ءبىراز ۋاقىت كەرەك، ت.ب. نارسەلەردى ايتىپ. قۇدايىم-اۋ، ايتىڭدارشى ەندى، بىزگە ءالى قانشا ۋاقىت كەرەك؟ تاعى قانشا ۋاقىت "شۇكىر" ەتىپ، ءتوزىپ وتىرۋىمىز قاجەت؟

ۋاقىت دەمەكشى. وتكەندە ءبىر دوسىم ايتقان ەدى. اقش وسىدان بىرنەشە عاسىر بۇرىن قۇرىلعان مەملەكەت. ءبىزدىڭ ولار سەكىلدى دەموكراتياعا قول جەتكىزۋىمىز ءۇشىن سونشا ۋاقىت قاجەت دەپ. ءبىز ءدال وسى باعىتپەن جۇرە بەرسەك، جۇزدەگەن جىلدان كەيىن دە باتىس ەلدەرىنىڭ دەموكراتياسىنا قول جەتكىزە المايمىز. اقش-تا سوڭعى ەكى عاسىردان بەرى پرەزيدەنت سايلاۋى ۋاقىتىلى وتكىزىلىپ كەلەدى. ءار 4 جىل سايىن. ءتىپتى ازامات سوعىسى، دۇنيەجۇزىلىك سوعىس، ۇلى دەپرەسسيا جىلدارىندا دا سايلاۋ ۋاقىتىلى وتكىزىلگەن. ال بىزدە كسرو ىدىراپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى قۇرىلعالى بەرى پرەزيدەنت سايلاۋىمىز ءبىر دە ءبىر رەت ۋاقىتىندا وتكىزىلمەگەن، ۇنەمى كەزەكتەن تىس سايلاۋلار وتكىزىلىپ كەلەدى. بەلگىسىز بۇلىڭعىر بولاشاقتاعى ەمەس، ءدال قازىر، ءدال وسى ساتتەگى، ءدال وسى جەردەگى دەموكراتيا مەن تەڭدىك، زايىرلىلىق، اشىقتىق پەن ەسەپتىلىك قاجەت بىزگە.

ورازاي قىدىرباەۆتىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz