(diniy-pәlsapalyq esse)

Eshtene, tipti bir týiir tozan  da joq  kezde Úly Jaratushy Qúday bar edi. Onyng bar boluynyng bastauy bolmaghan-dy. Ol әuelde bar. Ózi bar bolghandyqtan bolmysyndaghy úlyq sipattary men kórkem esimderi de әuelden barlyqta bolghan. Sondyqtan, eshtenege múqtajy joq ózinen ózi bolatyn dara bolmys Jalghyz Jaratushy ghana. Dýnie jaralmaghan kezde  kenistik te, uaqyt, zaman da bolmaghan.

Olay bolsa, Ol dýniyeni nege jaratty?

Alla Taghala ózining shegi joq, san-qyrly ghajayyp qúpiya syrlaryn ózi jaratqan sanaly jaratylysyna tanytqysy keldi.

Sóitip, onyng Úly jaratushylyq  qúdiretimen  dýniye  joqtan  payda  boldy. Astronomiya ghylymy «qaldyq sәule» dep ataghan kenistikte jayylghan, anyqtaluy mýmkin emes eng qarapayym bólshekterden de nәzik efiyr  atty bolmys osylaysha alghashqy dýniyening negizi boldy.

Áueli jeti qat kókter, sheksiz gharysh jaraldy (Qúdaysyzdardyng әlemning negizi dep jýrgen «materiya» degeni sol gharyshtyng bir týiiri ghana edi). Osy sheksiz dýniyeni adam týsinigi boyynsha «On segiz myng ghalam» dep atady. Onyng shegine eshbir tirshilik iyesining sanasy jetpeydi.

Al osynday, bir-birine tartylghan, birin-biri shyr ainalghan, asa alyp, bolymsyz kishkentay, alapat jaryq, týpsiz qúrdym, qisapsyz týr-týsti ghalamsharlardyng tәrtibi men jýiesine, sany men sapasyna tan-tamasha qalatyn, ony óz aqyl shamasymen tany alatyn myna dýniyege sanaly bolmys qajet edi.

Onday bolmys iyeleri bolsa, «Osynday san týrli qúlpyrghan dýnie sarayynyng iyesi kim?» degen saual qoyar edi. «Ony kim jaratty?» degen oigha qalar edi. Onday pikirge kelgen sanaly jan, sonday qúdiret iyesin tanugha qúshtarlanugha tiyis. Osynday qúshtarlyqtyng boluy -  ózin jaratqan iyesine degen shyn sýiispenshilikti tudyruy kerek. Onday taza sýiispenshilikten Jaratushysyna jalbarynu, oghan jaqyn bolu niyeti tumay qoymaydy. Jaratylghandar jaratushysyn tapqanda, tanyghanda ghana jany jay tabady, kónili ornyghady.

Mine, Alla Taghalanyng dýniyeni jaratqandaghy maqsatynyng ózi osy edi.

Sondyqtan, Qúday Taghala adamzatty jaratugha deyin onyng jayly orny men qyzmetshisin jaratty. Sóitip, jaralghandardyng ishindegi eng qúrmettisi bolghan, Jaratushysyn tanyp, oghan ghibadat etude aldyna jan salmaghan ADAM pendege deyin, basqa kóptegen týrli jan iyeleri jaratyldy.

Olardyng әuelgisi perishteler dep atalghan tegi núrdan jaratylghan tirshilik iyesi dýnie sarayyna qyzmet etti. Ol óz jaratushysynyng búiryghyn qalt jibermeytin tilalghysh bolsa da, kemel bola almady, óitkeni onda nәpsi joq edi, al nәpsi maqúlyqtyng negizgi qozghaushy tetigi sanalady.

Odan keyingi Jyndar әuleti. Jyndardyng negizi ottan jaratylghan-dy. Olardyng bolmysy bir tekti bolghandyqtan olarda asqan kýsh-quat pen keremet jyldamdyq bolsa da, sana jaghynan jan-jaqty kemel bola almady.

Osynday úzaq dәuirlerde  jeti qat kókte ghayyp iyeleri jaralyp jatsa, jer betinde aluan januarlar dýniyesi  men  ósimdikter әlemi kezen-kezenimen jaratylu dәuirin bastan keshti. Olardyng bәri de bir iygilik ýshin, qúrmetti bir tirlik iyesine arnalyp jaratylghandyghy sonynan mәlim boldy.

Osynday zamandarda Úly Jaratushydan bir jarlyq әlemge taraldy: «Jer jýzine arnap bir qojayyn jaratamyn. Barlyq jaratylghandardan ony asyl etemin. Basqa jaratylghandar oghan qyzmetshi bolady» degen.

Alla Taghalanyng osy qalauyna qarsy kelgen, ózin joghary sanaghan shaytan Ázәzil  men oghan ergender mәngilik qarghysqa úshyrady. Osy egesten bolyp, ol adam úrpaghyn azghyrushy, azdyrushy-dúshpan atandy. Sóite túra, adamdy eng biyik kemeldikke de jetkizuge týrtki bolatyn hikmet sanaldy.

Al adamzattyng úlyq jaratylys ekenin moyyndaghan perishteler qauymy – gharysh pen adam pendening qúrmetti qyzmetshisine ainaldy. Tughyzghan ata-anasy joq bolghandyqtan Adam-Atanyng tәrbiyeshisi de, tikeley ýiretushi ústazy da Alla Taghalanyng ózi edi.

Sonymen, әlemdegi eng tanghajayyp sәt – Adam-Ata yaghny «sapy adam» jaratyluy asyl anyzben bizge jetti.

Álqissa, Alla Taghala Adam atanyng denesin jasaytyn topyraqty Ázireyil perishte arqyly jer betinen alghyzdy. Osy topyraqqa óz qalauymen qyryq jyl janbyr jaughyzdy. Onyng bir jyly ghana jangha jayly shattyq janbyry edi. Osydan kelip adamzattyng pәny ómirinde qayghysy kóp,  quanyshy kem boldy. Janbyr suynan topyraq balshyqqa ainaldy.

Haq Taghala óz qúdiret qolymen Adamnyng kórkem mýsinin, kelisti dene mýshelerin mýsindedi. Úzaq uaqyt ony kemeline keltirdi.

Jaratushynyng kórkem esimderining qasiyetti shaghylystary oghan sindi. Nәtiyjesinde adamnyng zaty býkil ghalamnyng beynesi kórinetin aina ispetti әserli әsem sipatqa ie boldy.

Jәne osy aina tәrizdi denege Alla Taghala tórt týrli asyl qasiyet darytty. Olar – ruh, aqyl, kónil jәne nәpsi edi.

Ruhtyng tegi jel – kemeldikte qúshtar, ol jolda toqtamaytyn jýirik, kózge kórinbeytin tylsym. Sondyqtan, ruh adamzatqa ghana tәn qasiyet. Ruhnan aiyrylghan adam hayuannan da tómen bolatyny sodan.

Aqyldyng tegi topyraq – ne ýiretse sol beynelenedi. Aqyldyng az-kóp mólsheri basqa hayuandargha da tәn. Týisikten tuyndaytyn bes sezim mýshesi aqyldyng qozghaushysy, jetildirushisi.

Kónilding tegi su – tap-taza móldir, renish laylaydy, quanysh tolqytyp shattandyrady. Kónil qartaymaydy, kónil kәri-jasqa ortaq ghajap tylsym sezim.

Nәpsining tegi ot – ystyghymen bauraydy, berilseng kýigizip qasiretke úshyratady, baghyndyrsan  bәrin tyndyrady. Nәpsi, býkil tirishilik iyesining qozghaushy kýshi. Adamnyng nәpsisi shekten shyqqsa býldirushi, aqylgha baghynsa gýldendirushi.

Adamnyng túlghasy basqa hayuangha qaraghanda óte kórikti,  osy kelisti denesindegi әr mýsheni de arnayy qyzmet ýshin jaratty:

Ádemi kóz ainala dýniyeni zerdeleuge, sýikimi qúlaq syrly sózdi úghugha, kelisti múryn mahabbat júparyn iyiskeuge, tәtti til sóileuge, iykemdi qol neler ghajap isti jasay biluge, arshyndy ayaq dýniyeni sharlaugha...

Osy mýsheler pәny dýnie ýshin qyzmet etip, tirshilik isterin jasaugha tiyis bolsa da, týpki maqsaty mәngilik dýniyege jetkizetin qúdayy qúlshylyq jasaugha arnalghany anyq. Osynday ghajayyp denege Alla Taghala óz ruhynan ýrlep jan kirgizdi. Kezi kelgende Úly Jaratushy Adam Atanyng úiqly-oyau sәtinde sol qabyrghasynan  Haua Anany jaratqyzdy. Haua-Ananyng súlulyghy ghajap edi. Adam-Ata júbayyn tandana jaqsy kórdi. Júbaylyq mahabbat ekeuin júptaytyn, úrpaq taratyn kýsh-quat berdi. Alayda, peyishtegi tiym salghan jemisti ekeui malghún Ibilisting tiline erip jep qoyghandyqtan júmaqtan shygharylyp, jer betine týsken edi.

Sodan beri, qiyamet-qayym bolghansha adam úrpaghy synaq alany bolghan jer jýzinde pәny ghúmyr keship keledi.

Alla Taghalanyng amanatyn oryndaghandary әuelgi ata-babasy Adam-Ata men Haua-Ana qyzyghyn kórgen ghajap meken peyishke, malghúnnyng tiline erip Jaratushysyna qarsy bolghandary azap mekeni tozaqqa baruy adamzatqa  әu basta taghdyr bolyp jazylghan-dy.

Qay zamannyng úrpaghy bolsa da Úly Jaratushynyng osy Úly zanyna moyynsúnudan basqa joly joq ekenin ómir men ólim ýnemi eske saluda. Óitkeni, dýniyening jaratylu maqsatynyng ózi ótkinshi qyzyq ýshin emes, mәngi mәndi ghúmyrgha jetuge synaltu ýshin bolatyn.

Ómir qalay uaqytsha bolsa, ólim de solay uaqytsha qúbylys, qayta tiriludin  bolatynyn Qúrannyng ýshten bir ayaty tanghajayyp dәleldermen aituda. Týnnen keyin kýnning shyghuy, úiqydan keyingi oyanu, qystan song kóktemning kelui sekildi qúbylystar qayta tiriluding eng qarapayym belgileri, dәleli.

Sol sebepti de, «Álem aghashy» dep atalatyn shetsiz-sheksiz dýniyening jemisi, songhy dәnegi ADAM ekeni anyq. «Býkil jaratylys Adamgha qyzmetshi bolu ýshin jaratyldy», dep Qúranda aityluy sodan.

Búl habardyng aqiqatyn «Álem aghashyn» kәdimgi aghashpen salystyru arqyly týsinuge bolady. Mәselen, otyz metr biyik terekting jerge qaray tómen ketken tamyry da dәl sonday otyz metr topyraqqa sinip, eng úshy shәshting jinishkelgindey qansha nәzik bolsa da bir tamshy sudy sonau biyiktegi dinge, bútaqqa, sabaqqa, sonynda japyraqqa, aqyrynda dәnekke jetkizushi mindetin atqaryp túrghanyn botanika ghylymy arqyly bildik. Olay bolsa, qay aghashtyng bolsa da jer betindegi jәne jer astyndaghy mýshesi, sol aghashtyng jemisi-dәnegi ýshin qyzmet etip túrghanyn kóremiz.

Jәne, aghashta qansha dәnek-jemis bolsa bәri de osy aghashtyng býkil bolmysyn ózining tiytimdey denesinde baghdarlama etip jazyp alghan. Eger, sol dәnekter topyraqqa kómilip, jerden qaytyp ósip shyqsa, dәl osy aghashtyng ózining mýsinin ghana jasap qoymaydy, ótkeni men keleshegin de qaytalap kórsete alady.

Mine, «Adamnyng býkil boyyna barlyq әlem sighyzylghan» deytin, aqiqattyng mәnisi osynday. Ári, aqyret kýninde ashylatyn «amal dәpteri» de osy dәnek sekildi adamnyng jadynda jәne qúimyshaghyndaghy «qara jәshiginde» jazuly.

Olay bolsa, «Álem aghashynyn» jemisin  JER desek, dәnegi ADAM ekeni osylay anyqtalady. Al, janaghy kәdimgi aghashpen salystyrghan mysalmen aitsaq, sonau Tynyq múhityndaghy Mariana shúnghymasynyng tereng týbinde jatqan bizge beymәlim tylsym jәndik te, aghashtyng tereng tamyr úshy sekildi, jer betindegi adamzatqa biz әli aqiqatyn týsinip bolmaghan  bir erekshe qyzmet kórsetip jatqany kýmәnsiz.

«Álem aghashynyn» ghajayyp qúpiyalaryn Qúrannyng ghylymy tәpsirleri keremet týsindirgendikten,  sol boyynsha sheksiz әlemdi bir alyp Alma aghashy sekildi elestetsek, onyng jer sekildi qanshama jemisi bar ekenine jәne adam sekildi sonsha kóp aluan týrli sanaly tirshilik iyelerining de bar ekeni kýmәnsiz.

Tipti, materialistik kózqarastaghy ghalymdar da «basqa ghalamsharlyqtar», «nlo» dep búl aqiqatty eriksiz moyyndauda.

Alayda, «әlem aghashyndaghy» JER degen ghajap ALMA-nyng asyl dәnegi sanalatyn әrbir adamzat ruhany shiruden ózin qorghap, mәngi Jәnnat baghynda qayta kóktep baqy baqytqa jetuge tiyis ekenin, Haq dinning aqiqat qaghidalary jerine jetkize aitqan bolatyn.

Aldayda, biz kónilimiz synaptay ainymaly adamzat balasy bir kýngi saytany sayasat oiyndaryna aldanyp, asyl maqsatty ýnemi esten shygharudamyz!

Biraq, sayasat soghysynda әdildik, adaldyq, meyirimdilik ýshin kýreskender bolsa  Haq joldy ústanghandar bolyp sanalady. Óitkeni, әdildikti әdiletsiz jolmen iske asyrugha bolmaydy. Aldau arqyly adaldyqty jolgha qoy mýmkin emes!

Eger, býkil halyq әdilet jaghyna shyqsa, kýsh qoldanushylar qauqarsyz jaghdaygha týsedi, búl әdilet arqyly qoghamda beybitshilik, yntymaq ornatu degen sóz.

Sondyqtan, qoghamdaghy múnday alasapyran kezde әrbir sanaly adam әdilet jaghyna shyqsa, jeniske jetedi. Óitkeni, kýsh qoldanushy az toptyng ózi әdilet jaghyna shyghugha mәjbýr bolady.

Abay Mauqara

Abai.kz