nemese jastar jat diny aghymnyng jeteginde nege ketedi? 

– Sening qasynda kim bar?

– Jalghyj ójim.

– Jalghyz?! Jalghyz ózin?!

– IYә.

– Jalghyz?! Anashyng qayda?

– Bәәri djóq.

Búl әli tili de dúrys shyqpaghan shamamen 3 jastaghy qyz balanyng bergen jauaby. Ýsti-basy kir-qojalaq. Kýnge kýigen beti әbden totyghyp ketken. Staqandaghy sudy sol qolymen iship túr. Óitkeni, ong qolynyng ýsh sausaghy joq. Sirә, bomba jarylghanda, jaryqshaghy kip-kishkentay, nәp-nәzik sausaqtardy júlyp әketken shyghar.

ytubta «Jusan-2» operasiyasy» dep terseniz, búl viydeony siz de kóre alasyz. Besikten beli shyqpay jatyp, dýniyening qatygezdigin, adamzattyng zúlymdyghyn kórip ýlgergen, sәby sanasymen aiuandyq degen ne ekenin úghynyp, jany týrshigip, shoshynyp ýlgergen qayran býldirshindi ayaysyn! Osynday baldyrghandardyng qúrqyltayday jýregimen qayghy jútuyna qogham bolyp jol bergenimizge ashynasyn! Onyng ata-anasynyng aqymaqtyghyna yzang keledi!

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng tapsyrmasymen mamyr aiynyng basynda «Jusan-2» operasiyasy jýzege asyrylyp, әlgi býldirshinmen qosqanda, 231 Qazaqstan azamaty soghys órti sharpyghan Siriya jerinen elge jetkizilgen edi. Olardyng 156-sy bala. Sonyng ishinde 18-i – әke-sheshesi jat ólkede qaytys bolghan ne iz-týzsiz joghalyp ketken túl jetim. 16 er adam men 4 әiel terroristik is-qimyldargha qatysy bar degen kýdikpen qamaugha alyndy. Al qalghan 55 әiel men balalar beyimdeu ortalyqtaryna ornalastyrylyp, medisinalyq tekseristen ótip jatyr. Olarmen júmys isteu ýshin psihologtar men teologtar da jiberilgen. Esterinizde bolsa, jyl basynda elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng tapsyrmasymen «Jusan» operasiyasy úiymdastyrylyp, 47 Qazaqstan azamaty Siriyadan elge jetkizilgen bolatyn. Olar qazir ýilerine qaytarylyp, perzentteri balabaqshalargha baryp jýr. ÚQK-ning mәlimetine jýginsek, Sham aimaghynda әli shamamen 300 qazaqstandyq bar. Olardyng 150-170-i – bala. Áli Siriyada jýrgen otandastarymyzdy da qaytaru ýshin biraz júmys atqarylyp jatyr.

Oylanyp qarasanyz, qansha qazaq jat jerde, jat soghysta qaza tauyp, sýiegi qayda qalghany belgisiz. Qanshama bala jetim qalyp, jýregine tym erte jara týsti. Qanshama әiel jap-jas bolyp jesir atandy. Qanshama ata-ana úl-qyzynan airylyp, qayghydan qan jútty! Qanshama er azamat elge tiri oralghanmen, halqyna qyzmet etetin uaqytynda, endi ghúmyrynyng kóp bóligin tar qapasta ótkizedi! Qanshama jan mýgedek bolyp qaldy!

Jýzdegen qandasymyzdyng dәstýrli Islamdy tәrk etip, jat diny aghymnyng jeteginde ketkende tapqany – osy. Alayda «Adasqannyng aiyby joq, qayta ýiirin tapqan son» degendey, biz olardy ózekke teppeymiz, tabalap, shetqaqpaylamaymyz. Kerisinshe, bauyrgha basyp, ómirdi qaytadan bastaugha, qateligin týzetuge mýmkindik beremiz. Memleketimizding jýrgizip otyrghan sayasaty osyghan sayady. Ata-babalarymyz tarihtyng qay kezeninde de bauyryn ókpege qisa da, ólimge qimaghan. Bizding biylik pen halyqtyng әreketi – ata-babanyng izgi jolynyng jalghasy. Degenmen, esti qogham qateliginen sabaq alyp, endi onday olqylyqtyng qaytalanbauy ýshin baryn salatyny da dausyz. Osy rette «Bәri neden bastaldy?», «Otandastarymyz jat diny aghymdargha qalay shyrmaldy?» degen zandy súraqtar tuyndaydy. Múnday kókeykesti saualdardy sayasattanushy Rasul Júmalygha qoyghan edik.

Rasul Júmaly, sayasattanushy:

– Kóterilip otyrghan mәsele Qazaqstan ýshin óte ózekti. Júrt jat diny aghymdargha ermeu ýshin zanmen qysym jasau, ÚQK men qúqyq qorghau organdary terraktining aldyn-aluy jetkiliksiz. Múnday әreketter kerek. Biraq mәseleni tolyq sheshpeydi. Jastardyng diny sauatyn ashu, diny bilimin arttyru óte manyzdy dýniye. Jat diny aghymgha arbaludyng basty sebebi – sauatsyzdyq, qaranghylyq. Sonymen qatar, әleumettik jaghday kóp nәrsege әser etedi. Memlekettik oryndardan әdildik tappaghan, bay men kedey arasyndaghy tensizdikti kórip ashynghan, júmysqa ornalasa almaghan, qysqasy, ornyn tappay, әdiletsizdikten kónili qalghandardy aram pighyldy aghymdar arbap әketedi. Halyqtyng әleumettik mәselelerin sheshu qajet. Sonymen birge, qazaq tarihyn, mәdeniyetin, salt-dәstýrin jete bilmeytin, orys tildiler kóbine jat diny aghymgha erip ketuge beyim keledi. Sondyqtan últtyq iydeologiyany nasihattap, últtyq sayasat jýrgizu kerek. Islam dini qazaqqa 1991 jyldan bastap kelmegenin, ata-babalarymyz erteden Islam dinin ústanghanyn, qazaqta Ahmet Yassaui, Abay, Shәkәrim, Mәshhýr Jýsip t.b. әuliye, ilimdi, taqua túlghalar ótkenin nasihattau kerek.

Qosh, bilimsizdik, túrmystaghy qiyndyq pen qazaqy bolmystan jyraq bolu jat diny aghymnyng túzaghyna shyrmaludyng basty sebepteri dedik. Al búl mәselelerdi sheshu ýshin ne istelip jatyr?

Altynbek Útyshanúly – QMDB Nasihat jәne qoghammen baylanys bólimining mengerushisi:

– Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng janynan Jergilikti aqparat-nasihat toby (JANT) jәne Respublikalyq aqparat-nasihat toby (RANT) qúrylyp, elimizding týkpir-týkpirinde tórt baghyt boyynsha júmys jasaydy: 1. uaghyz-nasihat; 2. jat aghymmen kýres; 3. qayyrymdylyq sharalary; 4. sauat ashu. RANT qúramyndaghy 45 bilimdi, bilikti, tәjiriybeli islamtanushy, dintanushy teolog iri qalalargha barady. JANT-da 350-ge juyq diny maman júmys istep, әr ónirdegi audan-auyldardy aralaydy. Sonymen qatar, dәstýrli Islam qúndylyqtaryn nasihattap, týsindiretin, jat diny aghymdardan saqtandyratyn 20 sayt pen 1 telestudiyamyz bar. Qazaqstanda kadr dayyndau mәselesi de jolgha qoyylghan. Atap aitqanda, 1 uniyversiytet, 5 medrese, 4 kolledjimizden jyl sayyn jýzdegen týlek din salasynyng mamany bolyp shyghady. Respublikalyq «Áziret Súltan» meshitinde tәulikting qay uaqytynda habarlassanyz da, sizdi mazalghan súraqqa jauap beretin kezekshi maman dayyn otyrady.

Demek, Qazaqstanda diny sauatyn ashyp, din salasynda terenirek bilim alghysy nemese ózine beymәlim mәselelerding jauabyn bilgisi keletin jangha eshqanday kedergi joq. Tek tekserilgen, rúqsat etilgen resmy derekkózderden mәlimet alsa bolghany. Al endi sheteldik sayttar men әleumettik jelilerde otyryp, sheyhsymaqtardyng uaghyzyna ulanatyndardyng týbinde qanday kýige úshyraytynyn bәrimiz is jýzinde kórdik. Ne shetel asyp, «din ýshin soghysamyn» degen qiyalmen bóten bireulerding sayasy maydanynda qolshoqpargha ainalady; ne airanday úiyp otyrghan óz elinde býlik shygharyp, kinәsiz jandardyng qanyn tógedi. Qysqasy, ózi de onbaydy, otbasy men ainalasyndaghylardy da ondyrmaydy.

Qazaqstan Respublikasy zayyrly memleket retinde eshkimning qúqyghyna, diny nanym-senimine shekteu qoymaydy. Biraq memleketting irgesi berik boluynyng bir sharty – birkelki senim men birtútas iydeya. Din men dәstýr bizding qos qanatymyz bolsa, ruhaniyat aspanynda biyik qalyqtap, mereyimiz ýstem bolary anyq. Ghasyrlar búryn ru-rugha, jýz-jýzge bólinip, ortaq sheshimge kele almaghan alauyzdyqtyng kesirinen sorlaghan qazaq endi diny aghymdargha bólinip, memlekettiligine qauip tóndirse, keleshek úrpaq aldynda keshirilmes kýnә bolady. Aldaghy dәuirlerde ómirge keletin qazaqtardyng túla boyyna, jan jýregine últtyq ruh pen imandylyqty qatar sinirgen buyn boluy ýshin bәrimiz jauaptymyz.

Alpamys Fayzolla

Abai.kz