(Ángime)

Jan-jaghymyz kósilip jatqan úshy-qiyrsyz keng dala. Aldyda  kózge iliner jota-tóbeshik te joq. Aspan ainalyp jerge týserdey-aq kýn shyjyp túr. Keyde taqtayday týzu bolyp kele jatyp, arasynda oily-shúnqyry kezdeskende jol talghamaytyn kóligimizdi ongha bir, solgha bir sekirtip, júlqyp-júlqyp tastaytyn dalanyng jolymen jýitkip kelemiz. Dagharaday keng kólikte jasy jetpiske jetse de, qimyly shiraq, eti tiri, bayyrghy shopyr, osy ónirding tumasy Jaylybay ekeuimiz ghana.

Geologiyalyq barlau ekspedisiyasyna injener bolyp taghayyndalghanyma nebary ýsh-aq ai. Jergilikti basqarmagha baryp qújat tapsyrghan song daladaghy qosyngha bara jatqan betimiz. Búdan búryn ekspedisiyanyng shaghyn tik úshaghymen kelip-ketip jýrgenmin. Qalagha osydan bir apta búryn ortalyqtan kelgen basshylarmen birge tik úshaqpen jetip alghanmyn. Býgin qaytarda kóshpeli qosynymyzgha janadan taghayyndalghan myna shopyr qariya men zauyttan endi ghana shyqqan, su jana jipti alghashqy jolaushy bolyp, taqymdau baqyty maghan búiyrypty.

Mejeli jer әli de alys, iyen dala qúla jazyqpen qúighytyp kelemiz. Jan-jaghymyz qúlaqqa úrghan tanaday tym-tyrys. Auyl ortalyghyna deyin oily-shúnqyry, jamau-jasqauy mol kýre jolmen jetkenbiz. Eldi mekennen qyrgha qaray shyqqan song mashina izining silemi ghana biliner-bilinbes jerlerge tap boldyq.

Jol boyynda anda-sanda top-tobymen bir kórinetin dauadaqtar men kólikting aldynan kese kóldeleng orghyp ótetin biren-sarang or qoyandy esepke almasang tirshilikting eshbir nyshany bayqalmaydy. Keyde qarsy aldymyzda anandaytyn jerde qalanyng zәulim ýilerining tóbesi kóringendey bolghanda әlde bir eldi meken eken dep qalamyn da, kónilge belgisiz bir quanysh úyalaghanday bolady. Biraq, jaqyndap kelgende, kóne mazarlardyng qasynda qyzyl kirpishten meshitting ýlgisimen enseli etip túrghyzylghan zirattar bolyp shyghady.

Qabirlerding qasyna kelgende, Jaylybay jyldamdyghyn bayaulatyp, qolyn jayady da, ishtey kýbirleydi. «Allahu-Akbar!» dep bet sipaydy da, әlgi aruaqtar sonynan túra kep qughanday-aq, gazdy basyp, ary qaray zulata jóneledi. El-júrttyng qarasyn kóremin dep alabúrtqan kónilim su sepkendey basylyp, qúlazyp qalamyn. Álginde ghana auyldan beri shyqqanda, bir qorymnyng qasyna әdeyilep toqtaghan. Men de ere týstim. Áke-sheshe, tuys-tughandary jerlengen bolar dep topshylaghanmyn. Joq, ol kisi kóp zirattyng arasyndaghy ózgeden erekshe menmúndalap túrghan, mazardyng qasyna kelip qúran oqydy. Arnayy ornatylghan mәrmәr tasqa basylghan aty-jóni «Janúzaq Kórpeshúly» dep túr. Tughan jylyna qaraghanda Jaylybaymen qúrdas ekeni angharylady. Qaytqan jyly marqúmnyng tym jastay ómirden ozghanyn aighaqtaydy.

Bet sipaghan song da, sol qabirding basynda úzaq otyrdy. Birdeme dep kýbirleydi, onysy maghan estilmeydi. Tóbeden kýn tónip, qaynatyp bara jatsa da tózip otyrdym. Qabir basynan túryp, qyryq qadam jerdegi kólikting qasyna kelgen song da, asyqpay otyryp, tym úzaq bir ayat-sýrelerdi jaylap oqyp kóp otyrdy. Men de qol jayyp «әmiyn!» dep qoyamyn. Mashinagha kirip  jayghasqansha monshagha týsip shyqqanday qara terge malshyndym.

«Qyrsyqqanda qymyran iriydi» demekshi, búl ýzengilesim Jaylybay ózi, qynq etip ýn shygharmaytyn tym túiyq adam bolyp shyqty. Múnday jastaghy auyl qariyalary әdette әngimeshil, aq jarqyn anqyldaq kelushi edi. Al, búl kisige súraq qoysang qysqa ghana jauap beredi. Qalghan uaqytta ishimdegini tap degendey ýnsiz ghana aldaghy jolgha kóz tigip, auyr oigha batyp, túnjyrap otyrghany. Onyng ýstine internet túrmaq, úyaly telefonynnyng ózi baylanys ayasynan әlde qashan tys jerde. Shynyn aitsam, búl otyrysym ish pystyryp, úzaq jol zeriktirip-aq jiberdi.

Qozykósh jerde kóz aldymyzda jybyrlay kóship jatqan qalyng saghym arasynan ainaday jaltyraghan túp-túnyq kól kórindi. Mashinada salqyndatqysh qúrylghy bar, dalanyng aptap ystyghy qatty sezilmese de, әlgi kólge biraz sýngip, jaghasynda salqyndap jatqym keldi.

-Jәke, ana kólding jaghasyna toqtap, sәl damyldasaq qaytedi?

Ol kisi maghan tandana qarady. Ýnsiz tesile qaraghanymen, jýzinde «Áziling be, shynyng ba? Álde, esing dúrys pa?» degendey súraq kórinip túrghanday boldy. Sóitti de, ezu tartyp:

-Múnda eshqanday kól joq. Dalanyng saghymy solay kórine beredi. Anau alysta kógerip kórinip túrghan da tau emes. Jaqynday berseng alystay beretin ol da bir saghym – dedi.

Ýzengiles serigimning auyz ashqanyna men de quanyp ketip, ony eptep әngimege tartugha tyrystym.

-Kýn qatty ysyp ketti. Aspan ashyq, tipti, shyjghyra týsetin shyghar.

-Olay bolmaydy. Qatty nóser janbyr jauayyn dep túr.

-Kóke, múnda eshbir janbyrdyng nyshany joq qoy.

-Ony kóre jatarmyz – dedi de, shopyrym taghy da tilin jútyp qoydy.

Sheti men shegi tausylmaytyn keng dalamen әli jýitkip kelemiz. Kýni boyy tas tóbeden tóngen kýn әlde qashan enkeyip, aspan jiyegin qyp-qyzyl týske boyap batyp bara jatqan. Ayaq astynan payda bolghan qoy qara búlt tóbemizden tónip keldi de janbyr shelektep qúya bastady. Jaydyng oghymen atqylaghanday qarsy aldymyzda nayzaghay oty jarq ete týsedi de, kýn shatyrlap, ainalany azan-qazan qylady.

Janbyrdyng qarqyny barghan sayyn kýsheyip barady. Ádette janbyr degen sirkirep jauyp, jerge tamshylap jatatyn sekildi edi. Al, myna dalanyng janbyry aspannan týsken sansyz kóp kýmis nayza birinen song biri jerge shanshylyp týsip jatqanday tym sústy kórinedi eken.

Jaylybay sәl jogharylau jaqtaghy bir biyikteu dónning ýstine shyqty da, mashinany sóndirdi. Sebelep úrghylaghan janbyr mashinanyng tóbesin tesip keterdey-aq tópelep jatyr.

Shopyrym aityp auyz jighansha, menzegeni aiday keldi.

-Myna janbyr týnimen tolastamaytyn shyghar? – dedim, men sharasyz keyippen.

-Jogha, ótkinshi janbyr ghoy. Qazir-aq aspan ashylady – deydi, Jaylybay jaybyraqat sabyrly qalpynan ainymay.

Búl joly oghan shýbәsiz sendim. «Attyng syry iyesine mәlim» degendey, tughan jerining oily-shúnqyryn on sausaghynday jatqa biletin búl aqsaqaldyng kýn rayynyng syryna da әbden qanyq ekendigine kózim jetkendey edi. Aytqanynday-aq, janbyrdyng ekpini birtindep bayaulay týsti. Birazdan keyin tyrs-tyrs etken tamshylarynyng ghana sybdyry qalyp, kýrkiregen kýnning dausy birtindep, alystap bara jatty. Nayzaghaydyng jarqyly da sonau jer týbinde ghana jylt etip kóringendey bolady.

-Búl jer qalay atalady? – dedim, ýnsiz otyrghansha әngime bolsyn dep.

-Kiyikti.

-Kiyik túrmaq kýni boyy jorghalaghan tyshqan da kórgen joqpyz ghoy.

-Búryn bolghan. Osy manda órgen qoyday mynghyrylyp jatatyn. Qúrttyq qoy, bәrin – dedi de, Jaylybay tereng kýrsindi.

Sóitti de, «iyә, qúrttyq» dep estiler-estilmes sybyrlady da, qabaghy týiilip, tereng oigha shomdy. Jýzin múng torlap, birtýrli sazaryp ketkendey boldy. Solay úzaq otyrdy da, taghy da auyr kýrsindi. Sәlden song ghana:

-Al, endi osynda týnep, tang ata qozghalayyq!

-Janbyr basyldy ghoy. Jyljy bermeymiz be?

-Jol-jónekey my batpaq bolyp ezilip jatqan jerler kóp. Qaranghyda bayqamay batyp ketsek, shyghuymyz qiyn bolady.

Kólikten týsip, tysqa shyqtyq. Biz toqtaghan dónning ýsti tastaqtau jer sekildi. Janbyr suy tez sinip ketkendey kórindi. Tómende bolmashy say-salanyng keybir jyqpylymen janbyr suy búlaq ispetti aghyp jatqan bayau ghana syldyry qúlaqqa emis-emis estiledi. Anandaytyn jerde shúnqyr-shúnqyrda tolghan sudan kólshikter payda bolghany jana tughan ay sәulesine jaltyrap kórinedi.

Janbyrdan keyingi dalanyng túp-túnyq saf auasyn túshyna jútyp túrmyn. Kýni boyghy úzaq jolda maujyraghan deneni lezde sergitip, enseni basqan sharshaudy dereu júlyp әketkendey boldy.

Jaylybay ekeuimiz mashinadan qaghaz qapshyqqa salynghan sekseuil jankalaryn týsirip, ot jaghyp, shay qaynatudyng qamyna kiristik.

Ortagha jayghan shaghyn dastarhanymyzda jaylanyp otyryp, iship-jedik. Dalanyng shayyn qúshyrlana soraptap, úzaq otyrdyq. As-sudyng qamynan keyin Jaylybay sekseuil aghashynyng  shyrtyldap janyp jatqan jalynyna kóz tige otyryp, temeki shekti. Ottyng jaryghy bet-әlbetin anyq kórsetip túr. Qabaghy týsip, ensesin basqan әlde bir auyr múnnan aryla almaghan kýii oilanyp qalypty. Óz oiymen onasha qalghan shopyrym mening bar-joghymdy da úmytyp ketkendey kórindi.

Temekisining shoghy túqylyna deyin jetip sóngende ghana onysyn jalyny bayaghyda basylyp, shoghy qyzaryp jatqan otqa qaray sherte saldy da basyn kóterdi. Mýlgigen tynysh dalany, sekseuil shoghyn, qaranghylyq jaylaghan týn jәne qantaruly jip pen aldynda otyrghan meni jana ghana kórgendey ainaldyra sholyp shyqty da:

-Sonau jetpisinshi jyldardyng sonynda men dәl osy sening jasyndaghy jas jigit edim. Ýilengenime azghana jyl bolghan, eki balam bar, astymda suday jana «Uaz-69» mashinasyn mingen, auyldy auyzgha qaratqan sovhoz diyrektorynyng shopyrymyn.

Kenetten ashylyp sóilegenine qaraghanda, kýni boyy auyr oigha batyrghan, kónil týkpirinde jasyrynyp jatqan bir syryn jayyp salugha bekingeni shyghar dep ýmittenip, sózin ýzbeuge tyrysyp, oghan jaqyndap otyrdym da auzyna qaradym.

-Ol tústa bizding sovhozdyng dýrildep túrghan shaghy. Berisi audannan, arysy oblystan uәkil delinetin basshy-qosshylar lek-legimen aghylyp kelip jatady. Olardyng ne maqsatpen keletinderinde bizding shataghymyz joq. Bar bilerimiz, bastyqtyng tapsyrmasymen aparatyn jerge jetkizip, qaytadan aman-esen әkeludi ghana bilemiz. Uәkil ataulynyng bәri ang aulaugha qúmar keledi. Olardy tobymen ertip, keminde bes-alty uaziyk, birli-jarym jýk mashinamyz bar, shúbyryp osy Kiyiktige kelemiz.

Múndaghy mynghyrylghan aqbókendi kórgende әlgi jaryqtyqtardyng kózderi shyraday janyp, esterinen adasa jazdaydy. Áy-shәigha qaramay tym-tyraqay qua jóneledi. Uazikting brezent kangtasyn alyp tastaymyz. Jan-jaghy ashyq. Men sekildi shopyrlargha beriletin búiryq jyldamdyqty barynsha arttyryp, kiyikting juan ortasyna baryp kiru. Qoldarynda myltyqtyng neshe atasy bar pәleler jan-jaqqa otty qarularyn kezep bytyrlata beredi. Onday kezde asa mergendikting de, tipti, kerek desen, kózdep atudyng da qajeti shamaly. Óitkeni, tobymen qashyp bara jatqan aqbókenge myltyqtyng auzyn qaratyp ata bersen, birine bolmasa, birine darityny belgili nәrse ghoy.

Sóitip, birneshe shaqyrymgha sozylghan әr jerde omaqa asyp qimylsyz qalghan aqbókenderdi jinap әkelip, terisin sypyru, soyyp, etinen quyrdaq quyru, kәuap jasau әlgi 5-6 shopyrgha jýkteledi. Uәkilder arasynan keybiri kiyik etin jeke-jeke mýsheletip, túzdatyp alyp qalagha әketip te jatady. Auyldaghy qúralaydy kózge atatyn mergen jigitterden birli-jarymyn ertip jýrudi de bastyqtar әdetke ainaldyrghan. Olargha kóbinese japan týzde kezdesip qalatyn iyt-qús atu mindettelgen. Biraq, qyzyq kóru ýshin aqbóken atugha da júmsap jatady. Uәkilder arasynda shyn anshy neken sayaq. Tipti, myltyqty qalay ústaudy bilmeytinder de bar. Soghan qaramastan dýrmekke erip dalaqtap shabugha bәri qúmar keledi.

Birde respublikadan ba, tipti, odaq kólemindegi me, naqty esimde joq, әlde bir iri mekemeden bireu keldi. Áyteuir sol dókeydi qaptaghan nókerlerimen audandyq partkom birinshi hatshysy ózi ertip kelgeni esimde. Álgi dókey aqbóken degenning qanday ang ekenin kórgisi kelipti jәne mergendigimen kózge týsken jigitterding ónerlerin tamashalaudy jón dep tauypty. Audannan olardyng erte kelgen tórt anshysy da bar eken. Olardyng qataryna bizding auyldan Janúzaq ekeuimiz qosyldyq. Ol mektepte múghalim. Ekeuimiz bala kezden birge óskenbiz әri synyptas dostarmyz ghoy.

Sonymen bir qora adam dәl osy Kiyiktige jettik. Jol boyy әr jerde bir ayaldap, toqtaghan sayyn dastarhan jayylyp, ishimdik ishilip degendey kóbi qyzu. Mas bolyp tәntiriktep zorgha jýrgenderi, mashina ishinde pyryldap úiyqtap jatqandary da barshylyq.

Kólik tizgininde bolghandyghymdy syltau etip, óz basym araqqa jolamadym. Jalpy, ejelden ishimdikke ýiirligim joq adammyn. Óz basym bir ghana oqpen kiyikter ýiiri ishindegi eng semiz bókendi atyp, jalp etkizdim de, sony soyyp quyrdaq dayyndaymyn degen syltaumen qaytyp oq atpadym. Jalpy, an-qústyng obal-sauaby baryn búrynnan sezetin, ony ayausyz aulaudy onsha qúptamaytyn adammyn.

Keshkisin angha shyqqandardyng bәri oralyp, qaz-qatar tigilgen shatyrlargha ornalasty. As-su, ishimdik atauly it basyna tógiledi. Jaqyn mandaghy jylqyshylar men týieshiler de qymyz, shúbattyng neshe atasyn әkelgen. Nesin aitasyn, týnimen toy-duman dersin. Basshysy bar, qosshysy bar, bәri Janúzaqty maqtaumen boldy. Onyng mergendigine tamsanghan júrt qansha kiyik súlatqanynyng sanyna jete almay tanddanyp jatty. Sanap qolyna salghan oqtyng biri de zaya ketpegenine qayran qalysty.

Janúzaqtyng búryn-sondy isik-jeligin bayqamaghan edim. Búl joly ol qatty maqtanyp, tipti masayrap ketti. Erteninde taghy da bir oq zaya ketipmey qansha kiyik at dese, sony bәrin atamyn dep jelpinip otyr.

-Jәke, annyng kiyesi bolady. Betaldy qyra bergen jón bolmas – dep edim, ol meni onsha jaqtyrmaghanday boldy. Sosyn, ary qaray tis jarmadym. Ishtey  «meyli, ózi bilsin» dedim de qoya saldym.

Biraq, sol birauyz sózimning keyin ózime qanshalyqty zaual tóndirerin sol sәtte qaydan bileyin.

Osylay dedi de Jaylybay qaltasyn aqtaryp, qoraptaghy temekisin shygharyp, birin ernine qystyrdy. Qaltasynan sirinke izdep, tappady. Biraz sipalaqtady da,  janyp bite bastaghan otqa qaray enkeyip, sekseuilding shoghymen shylymyn tútatty.

Temekisin qúshyrlana soryp, ýn-týnsiz birshama uaqyt otyrdy. Shylym qystyrghan sausaqtarynda bolmashy diril bayqalady. Ishtey qatty tolqyp otyrghan sekildi. Óni súrlanyp ketti de, tereng dem aldy. Oghan «sodan keyin ne boldy» dep súraugha dәtim jetpedi. Sәl óz-ózine kelsin, birden bastaghan әngimesin ayaqtamay qoymas degen oida boldym. Temekisin tartyp bitirgenshe auyz ashpady.

Sol sәtte tóbemizden bir gýrildegen dybys estildi. Ekeuimiz de shalqayyp aspangha qaradyq. Bir týiir búltsyz shayday ashyq, júldyz jamyraghan týngi aspanda artyna úzynnan úzaq aq týtinnen jol tastap, bir úshaq samghap barady eken. Tym biyiktegi úshaqtyng kólemi qarghaday  ghana bolyp kórinip, qas-qaghym sәtte óte shyqqanymen, dausy artynda qalyp qoydy. IYen dalada kókti tilip ótken úshaqty kózben shygharyp salghan ekeuimiz shalqayghan basymyzdy endi ghana tiktedik te bir birimizge qaradyq.

-Qay-qaydaghy birdemelerdi aityp, seni jalyqtyryp jibergen joqpyn ba? – dep, Jaylybay maghan tesile  qarady.

-O, ne degeniniz, Jәke! Kýni boyy ýn-týnsiz otyrdynyz. Myna әngimenizge shynyn aitsam, qatty qyzyghyp otyrmyn.

-Qaybir onghan әngime deysin. Asa qatty eske aludy qalamaushy edim. Býgin әlsin-әlsin oiyma orala berdi. Janbyr qúiyp ketken song dәl osy aragha kelip, ayaldaugha tura kelgenimizdi aitpaysyng ba, o Qúdaydyng qúdireti-ay! Aqyry, bastaghan ekenmin, búl әngimeni endi, ayaqtay salayyn – dedi de, Jaylybay taghy bir temeki tútatyp alyp, sarnap sóilep ketti:

-Sonymen, erteninde taghy da kiyik atu bastaldy. Bәrining astynda jenil kólik. Aqbókenderding ýiirine ash qysqyrsha lap qoydyq. Mening uaziygime әlgi qaladan kelgen dókey, audandyq partkomnyng birinshi hatshysy jәne taghy bir jas jigit jayghasqan. Eki bastyqtyng qolynda bir-bir myltyq bar. Maghan «jaqynda, jaqynda!» dep aighaylaydy. Jaqyndap-ap baramyn. Ekeui alma kezek atady. Biraq, oqtary esh darymaydy. Toptasa janúshyryp qashyp bara jatqan kiyikterding kelesi jaghynda Janúzaq otyrghan kólik zulatyp bara jatyr. Olar ýsh-tórt bókendi atyp týsirdi. Bizding ekeu de qalyspay kezektese atyp edi, oqtary darymady. Ózderining tiygize almaghandaryn menen kóretin sekildi. Ekeui de «jaqyndasanshy, gazdy bassanshy, mashinany selkildetpey dúrys jýrshi!» desip, maghan dauys kóterip zirkildeydi. Jolsyz jermen mashinany selkildetpey qalay jýresin. Onymen dókeylerding sharuasy joq. Arghy qaptaldaghylar atqylaghanda, bókenderdi bausha týsirip jatyr. Búl әlgi bizding auyldyng súrmergeni Janúzaqtyng isi ekenin sezip kelemin. Obal-sauapty biletin imandy jigit sekildi edi. Keshegi madaq ony әbden esirtip jibergen sekildi. Aqbókenderdi beyne bir qas jauyna tiygendey-aq jusatyp jatyr.

Soghan ishteri tarylghan eki dókey atqan oqtarynyng biri darymaghanyna meni kinәlap, nalidy. Onysyna mening de jynym kele bastady. Aqyry, aqbókenderge birshama jaqyndap keldim de, ekeuine aittym:

-Myltyqtarynyzdyng birin oqtap maghan ústatynyzdarshy!

Bireui myltyghyn úsyna qoydy. Qatty jyldamdyqpen kele jatsam da, rulidi jibere salyp, lezde atyp qaldym. Kiyikting iri deneli bir tekesi omaqa asty. Myltyqty qaytara salyp, jalmajan ruliime jarmasyp, gazdy basyp bir top aqbókenning sonyna týstim. Jaqyndap jete bergenimde qaladan kelgen dókey myltyghyn úsyndy. Ong qolymmen alyp kózdedim de atyp qaldym. Dóp tiyigippin. Kabinadaghy ýsheu uralap aighay saldy.

Sóitip jýrgende ong jaq qaptaldaghy mashina toqtap qalghan. Artymyzdan signal berip túr. Búrylyp qarap edik. Anandaytyn jerde qol búlghap shaqyryp jatyr. Biz jetkenshe, jýk mashinadaghy bir top adam da kelip toqtady. Jaqyndap baryp toqtap edik. Shopyr jigit jýgirip jetti:

-Jaylybay! Qúrydyq! Pәle boldy!

-Ne boldy? – desip, tórteuimiz de mashinadan sekirip týstik.

-Janúzaqqa oq tiydi!

-Oybay, ne deydi!

Jalmajan jýgirip jettim. Aynala qorshap túrghan adamdardyng arasyna baryp kirdim. Janúzaq jerde jatyr. Abyrjyghan adamdar «anau bar ma, mynau bar ma» desip, qúr baybalam salyp, jýgirisip jýr. Bir shopyr maqta jәne dәke birdemeler әkele jatyr.

-Aramyzda dәriger bar ma? – dep, biri aighaylap jýr. IYen dalada ang aulap jýrgenderding arasynda qaydan dәriger bola qoysyn.

-Janúzaq, saghan ne boldy? – dep, tizerlep otyra qalyp basyn sýiedim.

-Jәke...meni...keshir... – dep, sózin ýzip-ýzip birdeme aitqysy keldi de auzynan búrq etkizip qan qústy. Maghan tesile qaraghan kýii auzy ashyldy da qimylsyz qaldy. Sheke tamyryn ústap kórip edim, soghuyn toqtatypty. Aqshyrayyp ketken kózin alaqanymmen japtym da, әlde bireuding jaraqatyn tanugha әkelip úsynyp túrghan aq matasymen betin japtym.

Otyra qalyp, ókirip túryp zar eniredim. Sәlden song ornymnan atyp túryp birinshi hatshyny jaghadan aldym da:

-Kiyikterde ne әkenning qúny bar edi? Sonshama ayausyz qyratynday senderge ne boldy? Ynsap qayda, jauyzdar? Myna Janúzaqtyng ólimine kim jauap beredi? Sender qoymay ony maqtap-madaqtap, aqbókenning sonynda salyp jeliktirip qoyyp edinder. Al, ne boldy? – dep aighaygha basyp túrdym.

Qaptaghan nókerleri meni ústap, qolymdy bastyqtyng jaghasynan zorgha aiyrghany emis-emis esimde. Sabyrgha shaqyryp, duyldasyp jatqandardyng esh birining sózin úqpadym. Mas adamsha tenselip, «onbaghan jauyzdar, annyng kiyesi atty ony» dey berippin.

Auylgha jetkenimizde aldyn ala bizden búryn jetken bastyqtar marqúmnyng tuystaryna habar berip ýlgeripti. Býkil auyl bolyp, «oy, bauyrymdap» qarsy aldy. Eng soraqysy, audannan sol sәtte kelip jetken milisiya mashinasy bizge taqap kelip, meni kólikten shygha bergenimde tabanymdy jerge tiygizbesten tútqyndap, alyp ketui boldy.

-Nege?

Búl súraqtyng qalay auyzymnan shyghyp ketkenin ózim de angharmay qaldym. Múny kýtpese kerek, tómen qarap әngime aityp otyrghan Jaylybay basyn kóterip, maghan jalt qarady da:

-Janúzaqqa mening oghym tiydi dep olar milisiyagha aldyn ala habarlap qoyghan eken. Auylgha da solay dep jetkizgen. Onymen qoymay birinshi hatshyny sabamaq boldy degen aiypty da qosa jýktep qoyghan.

Sonymen, audan ortalyghyndaghy uaqytsha qamau izolyatorynda eki ay boyy jatyp, tergeldim. Súraytyndary jattandy nәrseler: «Janúzaqpen aralarynda óshpendilik boldy ma?», «Janúzaqqa qanday maqsatpen eskertu jasadyn?», «Nege annyng kiyesi bar, betaldy atpa» dedin?», «Eger atudy qoymasang ózindi men atamyn dep eskertu jasaghanyng ras pa?».

Mine, osynday bolyp kete beredi. Qamauda jatqan kezimde әielim men inim kelip ketip jýrdi. Olardyng kórgen qorlyqtary menen de soraqy eken. Janúzaqtyng inileri men jaqyn tuystary mening otbasym men bauyrlaryma kýn kórsetpeydi eken. Menimen atalas aghayyndar men qayyn júraghattarymnyng bala-shaghasyn kórse boldy, «qanisherding tuystary» dep atoy sala jarmasyp, ýilerine quyp tyghatyn kórinedi. Typ-tynysh, mamyrajay tirlik etip jatqan auyldyng berekesi qashyp, әbden әlekke týskenderi tipti tausylmaytyn әngime.

Tergeushilerge de, basqalargha da ózimning esh kinәsiz ekenimdi san mәrte qaytalasam da enbegim esh ketti. Sol joly nebary eki-aq oq atqanymdy, onyng eki aqbókenge dәl daryghanyn san ret qaytalasam da eshkimdi ilandyra almadym. Kuәgerlikke tartylghandardyng bәri mening marqúmgha oq tiyerden bir kýn búryn «annyng kiyesi bar, betaldy atpa» dep oghan eskertu jasaghanymdy algha tarta berdi. Sosyn, mashina rulinde otyryp, eki ret myltyq atqanymdy rastaghan qasymdaghy ýsh kuәger sóz biriktirip alyp, mening oghymnyng eki aqbókenge daryghanyn joqqa shygharypty. Ony olar sotta da betteri býlk etpesten aitqanyn qaytersin. Ýsh birdey adam kuәgerlik etken jaghdayda sot solardyng yghyna jyghylady eken ghoy. Mening kinәsizdigim, eki bastyqtyng qanshama ret atqan qanghyghan oqtary esepke alynghan da joq.

Aqyry, sot meni abaysyzda kisi óltiru baby boyynsha alty jyl bas bostandyghymnan aiyru jazasyna ýkim kesti. Osylaysha, «ayran ishken qútyldy, shelek jalaghan tútyldy» degenning keri keldi. Jaraydy, ol da taghdyrdyng mandaygha jazghany shyghar. Tәrtibimning týzuligin, enbekqorlyghymdy baghalaghan týrme basshylarynyng úsynysymen ýsh jarym jyldan keyin bostandyqqa shyqtym. Onyng bәri ótti de ketti ghoy, er jigit «tu da ústaydy, tayynsha da baghady» demekshi, búl jalghanda ne kórmeysin. Ómir bolghan song bәri de bolady. Bәrinen qiyny bir mekende, qúlyn-tayday tebisip birge ósken, bite qaynaghan auyldastar arasyna jik týsti. Kónilge jazylmas jara saldy. Bala-shagha ýrim-bútaghymyz kýni býginge deyin bir-birimen sәlemdespeydi.

-Sonda, әlgi dókeylerge eshtene bolghan joq pa? – dep, súradym. Jaylybay shopyrym myrs etti de:

-Olargha ne bolushy edi. Búl fәniyde ýrip iship, shayqap ótti ghoy. Ittikteri men jalaqorlyqtary ýshin baqigha barghan song jauap berip jatpasa, kim biledi. Keyin aghayynnyng arasyndaghy dýrdarazdyqtyng saldarynan tughan auylymyzda túraqtaudyng ózi múng boldy. Bostandyqqa shyghyp kelgen jyly qalagha kóship ketkenbiz. Býgin jol boyy osy oqighalar tizbektelip qayta-qayta oigha oralyp maza bermedi. Saghan aitqan song sәl jenildep qalghanday boldym. Ýzengi joldas bolyp birge shyqqanyng kónilge medeu. Jaraydy, men mashinagha baryp tósek salayyn. Jay bolyp ketti. Tang atqangha deyin myzghyp alayyq – dep, Jaylybay kólikke qaray ayandady.

Ornymnan túryp, sansyz júldyz jymyndaghan aspangha kóz saldym. Tym-tyrys kósilip jatqan, shegi kórinbeytin keng dalanyng auasyn molynan jútyp, tereng tynys aldym. Janúshyra jortqan kiyikter ýiirin jantalasa quyp, ayausyz atqylaghan adamdar tobyryn kóz aldymda elestettim.

-Qaneki, inishek! Demalayyq! – degen Jaylybay shopyrdyng meyirimge toly ýni Kiyiktining týngi dalasynda janghyryp estilgendey boldy.

Quandyq Shamahayúly

Abai.kz