Balalar demalysy bastaldy. Dәl qazirgi uaqytta mektep bitirushi týlekterimiz Últtyq birynghay test tapsyryp bolyp jatsa, al qalghan býldirshinderimiz týrli demalys lagerilerine joldama alyp, kezekti jazghy demalysyn ótkizbek niyette. Alayda, biyl lagerilerde demaludyng baghasy qansha, jylda jazghy kanikuldy demalys oryndarynda ótkizgen oqushylar týrli taghamdardan ulanyp qalyp jatatyn faktiler kóp, osynday kelensizdikter taghy  qaytalanbay ma? Býgingi әngimemiz osy negizde bolmaq.
QR Bilim jәne ghylym ministrligining mәlimetterine qaraghanda, Qazaqstanda balalargha arnalghan245 demalys orny bar eken. Sonday-aq aimaqtardyng kóptegen mektepterinde bastauysh synyptaryna arnalghan mausymdyq lageriler ashylghan. Jalpy, biylghy lagerilerde 1 milliongha juyq býldirshin demalatyn bolypty. Al Almaty qalasynda oqushylardy kýtuge dayyndalyp otyrghan qala syrtyndaghy eki lagerimen birge mektepterding janynan ashylghan demalys oryndary dayyn-mys.
Biz búl jerde tyrnaq astynan kir izdep, lagerlerdi synayyq dep otyrghan joqpyz. Alayda jazghy demalys bastalmay jatyp-aq juyrda ghana Soltýstik Qazaqstandaghy «Qarlyghash» balalardy sauyqtyru lagerinen órt shyqty. Tilsiz jau lageriding 140 sharshy metrdi qúraytyn ashanasyn týgel jalmaghan.
Bir ókinishtisi, atalmysh lageridi 2006 jyldan beri ne oblystyq Tótenshe jaghdaylar departamenti, ne sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qadaghalau basqarmasy mamandary birde-bir ret teksermegen. Olar osy ýsh jyl uaqytqa deyin bilgenin istep, tek payda tabudy ghana oilaghan.
Al lagerige tynyghugha kelgen balalar demalugha bir kýn búryn kelgende naghyz qayghyly oqighagha dushar bolar edi. Qúday saqtap, eshkim zardap shekpegen. Dәl múnday apatty jaghdayda túrghan lagerige júmys isteuge kim rúqsat berdi? Birinshi kezekte órt sóndirushiler teksermeushi me edi? Degenmen múnyng barlyghyn oblystyq Tótenshe jaghdaylar departamentining jauapty qyzmetkerleri «shaghyn jәne orta biznesti tekseruge moratoriy jariyalanghannan osynday kelensizdikter oryn aluda» dep aqtaluda.
Jalpy múnday kelensizdikter bir ghana Soltýstik Qazaqstanda oryn alyp otyrghan joq. Elimizding kóptegen aimaqtarynda jylda osynday jaghday bolady. Mәselen, osydan biraz búryn Qaraghandy oblysynyng «Kaskad» lagerinde demalyp jatqan 20 bala tamaqtan ulanyp, auruhanagha jetkizildi. Jergilikti sanepiydemiolog mamandar demalys ornyn tolyghymen zerttegende, azyq-týlikting sapasyzdyghy anyqtalghan. Odan keyin Qarqaraly audandyq prokuraturasy atalmysh lageridi jabu jóninde ýkim shygharghan.
Sanamalay bersek, múnday kelensizdikter kóp. Tayauda Qyzylorda oblysynyng Shiyeli audandyq prokuraturasy «Syr úlany» lagerine tekseru jýrgizu barysynda kóptegen bylyqtardyng betin ashty. Qysqasha aitsaq, atalghan tynyghu lageri Kókshoqy eldi mekeninde tuberkulezben auyratyn balalargha arnalghan sanatoriyding bir bóliginde aulasy ortaq, oqshaulanbay ornalasqan. Lageri basshylyghynyng tez taraytyn júqpaly aurulardyng janyna sau balany aparyp, auru qylugha sәl-aq qalghandyghy, tipti qarapayym nәrseni eskermegendigi olardyng әbden aqshagha qúnyqqandyghyn anghartady. Al dәl osynday qúqyq búzghany ýshin lageri diyrektory da, audandyq sanepiydemstansanyng jauapty mamandary da tek sógis estumen ghana shekteldi. Qalay degenmen de, biyl osynday mәsele qaytalanbasyn dep tileyik. Ol ýshin jergilikti sanepiydemstansa men Tótenshe jaghdaylar departamenti lagerilerdi múqiyat tekserip, qatang baqylaugha aluy tiyis. Alayda atalghan sala mamandary: «Shaghyn bizneske jariyalanghan moratoriyding saldarynan qatang tekserip, әkimshilik jauapkershilikke tarta almay otyrmyz», – deydi. Al olay bolmaghan jaghdayda jekeshelenip ketken lagerilerding basshylary tek qarjy tabudyng ghana kózin oilap, balalar qauipsizdigine kóz júma qaraytyny belgili. Sonda býldirshinderimizding biylghy jazghy demalysy qanshalyqty qauipsiz bolmaq? Biz búl jóninde Almaty qalalyq Bilim basqarmasy tәrbie isi jónindegi bólimining bastyghy Qatipa Moldabekovamen sóileskenimizde, ol «erteng kel, arghy kýni kel» dep qarapayym súraqtargha jauap beruden bas tartty. Al qalalyq Tótenshe jaghdaylar departamenti, sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qadaghalau basqarmasy qyzmetkerlerining eshqaysysy da lageriler turaly teris pikir aitqan joq. «Bәri jaqsy, bәri keremet» deydi. Olardyng sózine sensek, býldirip otyrghan – sol bir ghana mәsele, shaghyn biznesti tekseruge moratoriyding jariyalanghany. Dey túrsaq ta, balalardyng býgingi demalysy qanshalyqty ótetinin uaqyt kórseter. Biraq biz lagerilerde bolghan aqparattardy jiti baqylap, ýnemi nazarda ústap otyramyz. Jazghy demalysyng jayly ótsin, jas býldirshin!..
Gýlshat DÁURENBEKOVA, Almaty qalalyq Tótenshe jaghdaylar departamenti baspasóz qyzmetining jetekshisi:
— Qalanyng әrbir audandarynda Tótenshe jaghdaylar departamentining órtti baqylau jәne qadaghalau inspektorlary júmys isteydi. Olar biyl 151 mektep janyndaghy lagerilerdi tekserdi. Solardyng ishinde qarapayym erejelerdi saqtamaghan 273 fakt anyqtaldy. Sonda әr mektepte eki-ýsh zanbúzushylyq oryn aldy degen sóz. Negizi, órtke qarsy qyzmetkerler әrbir mekemeni eki ret tekseredi. Birinshi kezde qanday kemshilikteri baryn anyqtap, ony týzetuge mekeme basshylaryna eskertu jasaydy. Ekinshi teksergende onyng oryndaluyn qadaghalaydy. Mine, osynday mektep lagerilerin ekinshi ret teksergende jiberilgen 273 kemshilikting 251-i qalpyna keltirilgen. Sonymen birge biz jekemenshik lagerilerdi arnayy qatang teksere almaymyz. Sebebi shilde aiynyng ayaghyna deyin shaghyn jәne orta biznesti tekseruge moratoriy jariyalanghan. Sondyqtan da  olargha órtke qarsy aqyl-kenes aitumen ghana shektelemiz.
Gýlnar AYMAHANOVA, Almaty qalalyq Sanitarlyq-epiydemiologiyalyq qadaghalau departamentining qyzmetkeri:
— Biz biyl mektep janyndaghy 162 balalar demalys ornyn tekserdik. Ázirge mektep janyndaghy lagerilerde tamaqtan ulanyp qalu degen siyaqty kelensiz jaghdaylar tirkelgen joq. Al Almaty qalasynyng syrtyndaghy lagerilerding eshqaysysy biyl júmys istep otyrghan joq. Sondyqtan biz tek qana mektep janyndaghy lagerilerdi baqylaugha aldyq.

Serik JÚMABAEV
«Alash ainasy» gazeti 17 mausym 2009 jyl