بالالار دەمالىسى باستالدى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەرىمىز ۇلتتىق بىرىڭعاي تەست تاپسىرىپ بولىپ جاتسا، ال قالعان بۇلدىرشىندەرىمىز ءتۇرلى دەمالىس لاگەرلەرىنە جولداما الىپ، كەزەكتى جازعى دەمالىسىن وتكىزبەك نيەتتە. الايدا، بيىل لاگەرلەردە دەمالۋدىڭ باعاسى قانشا، جىلدا جازعى كانيكۋلدى دەمالىس ورىندارىندا وتكىزگەن وقۋشىلار ءتۇرلى تاعامداردان ۋلانىپ قالىپ جاتاتىن فاكتىلەر كوپ، وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەر تاعى  قايتالانباي ما؟ بۇگىنگى اڭگىمەمىز وسى نەگىزدە بولماق.
قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قازاقستاندا بالالارعا ارنالعان245 دەمالىس ورنى بار ەكەن. سونداي-اق ايماقتاردىڭ كوپتەگەن مەكتەپتەرىندە باستاۋىش سىنىپتارىنا ارنالعان ماۋسىمدىق لاگەرلەر اشىلعان. جالپى، بيىلعى لاگەرلەردە 1 ميلليونعا جۋىق ءبۇلدىرشىن دەمالاتىن بولىپتى. ال الماتى قالاسىندا وقۋشىلاردى كۇتۋگە دايىندالىپ وتىرعان قالا سىرتىنداعى ەكى لاگەرمەن بىرگە مەكتەپتەردىڭ جانىنان اشىلعان دەمالىس ورىندارى دايىن-مىس.
ءبىز بۇل جەردە تىرناق استىنان كىر ىزدەپ، لاگەرلەردى سىنايىق دەپ وتىرعان جوقپىز. الايدا جازعى دەمالىس باستالماي جاتىپ-اق جۋىردا عانا سولتۇستىك قازاقستانداعى «قارلىعاش» بالالاردى ساۋىقتىرۋ لاگەرىنەن ءورت شىقتى. ءتىلسىز جاۋ لاگەردىڭ 140 شارشى مەتردى قۇرايتىن اسحاناسىن تۇگەل جالماعان.
ءبىر وكىنىشتىسى، اتالمىش لاگەردى 2006 جىلدان بەرى نە وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى، نە سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ باسقارماسى ماماندارى بىردە-ءبىر رەت تەكسەرمەگەن. ولار وسى ءۇش جىل ۋاقىتقا دەيىن بىلگەنىن ىستەپ، تەك پايدا تابۋدى عانا ويلاعان.
ال لاگەرگە تىنىعۋعا كەلگەن بالالار دەمالۋعا ءبىر كۇن بۇرىن كەلگەندە ناعىز قايعىلى وقيعاعا دۋشار بولار ەدى. قۇداي ساقتاپ، ەشكىم زارداپ شەكپەگەن. ءدال مۇنداي اپاتتى جاعدايدا تۇرعان لاگەرگە جۇمىس ىستەۋگە كىم رۇقسات بەردى؟ ءبىرىنشى كەزەكتە ءورت سوندىرۋشىلەر تەكسەرمەۋشى مە ەدى؟ دەگەنمەن مۇنىڭ بارلىعىن وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى «شاعىن جانە ورتا بيزنەستى تەكسەرۋگە موراتوري جاريالانعاننان وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەر ورىن الۋدا» دەپ اقتالۋدا.
جالپى مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر ءبىر عانا سولتۇستىك قازاقستاندا ورىن الىپ وتىرعان جوق. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا جىلدا وسىنداي جاعداي بولادى. ماسەلەن، وسىدان ءبىراز بۇرىن قاراعاندى وبلىسىنىڭ «كاسكاد» لاگەرىندە دەمالىپ جاتقان 20 بالا تاماقتان ۋلانىپ، اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. جەرگىلىكتى سانەپيدەميولوگ ماماندار دەمالىس ورنىن تولىعىمەن زەرتتەگەندە، ازىق-تۇلىكتىڭ ساپاسىزدىعى انىقتالعان. ودان كەيىن قارقارالى اۋداندىق پروكۋراتۋراسى اتالمىش لاگەردى جابۋ جونىندە ۇكىم شىعارعان.
سانامالاي بەرسەك، مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر كوپ. تاياۋدا قىزىلوردا وبلىسىنىڭ شيەلى اۋداندىق پروكۋراتۋراسى «سىر ۇلانى» لاگەرىنە تەكسەرۋ جۇرگىزۋ بارىسىندا كوپتەگەن بىلىقتاردىڭ بەتىن اشتى. قىسقاشا ايتساق، اتالعان تىنىعۋ لاگەرى كوكشوقى ەلدى مەكەنىندە تۋبەركۋلەزبەن اۋىراتىن بالالارعا ارنالعان ءساناتوريدىڭ ءبىر بولىگىندە اۋلاسى ورتاق، وقشاۋلانباي ورنالاسقان. لاگەر باسشىلىعىنىڭ تەز تارايتىن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ جانىنا ساۋ بالانى اپارىپ، اۋرۋ قىلۋعا ءسال-اق قالعاندىعى، ءتىپتى قاراپايىم نارسەنى ەسكەرمەگەندىگى ولاردىڭ ابدەن اقشاعا قۇنىققاندىعىن اڭعارتادى. ال ءدال وسىنداي قۇقىق بۇزعانى ءۇشىن لاگەر ديرەكتورى دا، اۋداندىق سانەپيدەمستانسانىڭ جاۋاپتى ماماندارى دا تەك سوگىس ەستۋمەن عانا شەكتەلدى. قالاي دەگەنمەن دە، بيىل وسىنداي ماسەلە قايتالانباسىن دەپ تىلەيىك. ول ءۇشىن جەرگىلىكتى سانەپيدەمستانسا مەن توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى لاگەرلەردى مۇقيات تەكسەرىپ، قاتاڭ باقىلاۋعا الۋى ءتيىس. الايدا اتالعان سالا ماماندارى: «شاعىن بيزنەسكە جاريالانعان ءموراتوريدىڭ سالدارىنان قاتاڭ تەكسەرىپ، اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتا الماي وتىرمىز»، – دەيدى. ال ولاي بولماعان جاعدايدا جەكەشەلەنىپ كەتكەن لاگەرلەردىڭ باسشىلارى تەك قارجى تابۋدىڭ عانا كوزىن ويلاپ، بالالار قاۋىپسىزدىگىنە كوز جۇما قارايتىنى بەلگىلى. سوندا بۇلدىرشىندەرىمىزدىڭ بيىلعى جازعى دەمالىسى قانشالىقتى قاۋىپسىز بولماق؟ ءبىز بۇل جونىندە الماتى قالالىق ءبىلىم باسقارماسى تاربيە ءىسى جونىندەگى ءبولىمىنىڭ باستىعى قاتيپا مولدابەكوۆامەن سويلەسكەنىمىزدە، ول «ەرتەڭ كەل، ارعى كۇنى كەل» دەپ قاراپايىم سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتتى. ال قالالىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى، سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ باسقارماسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەشقايسىسى دا لاگەرلەر تۋرالى تەرىس پىكىر ايتقان جوق. «ءبارى جاقسى، ءبارى كەرەمەت» دەيدى. ولاردىڭ سوزىنە سەنسەك، ءبۇلدىرىپ وتىرعان – سول ءبىر عانا ماسەلە، شاعىن بيزنەستى تەكسەرۋگە ءموراتوريدىڭ جاريالانعانى. دەي تۇرساق تا، بالالاردىڭ بۇگىنگى دەمالىسى قانشالىقتى وتەتىنىن ۋاقىت كورسەتەر. بىراق ءبىز لاگەرلەردە بولعان اقپاراتتاردى ءجىتى باقىلاپ، ۇنەمى نازاردا ۇستاپ وتىرامىز. جازعى دەمالىسىڭ جايلى ءوتسىن، جاس ءبۇلدىرشىن!..
گۇلشات داۋرەنبەكوۆا, الماتى قالالىق توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى:
— قالانىڭ ءاربىر اۋداندارىندا توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتىنىڭ ءورتتى باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ ينسپەكتورلارى جۇمىس ىستەيدى. ولار بيىل 151 مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردى تەكسەردى. سولاردىڭ ىشىندە قاراپايىم ەرەجەلەردى ساقتاماعان 273 فاكت انىقتالدى. سوندا ءار مەكتەپتە ەكى-ءۇش زاڭبۇزۋشىلىق ورىن الدى دەگەن ءسوز. نەگىزى، ورتكە قارسى قىزمەتكەرلەر ءاربىر مەكەمەنى ەكى رەت تەكسەرەدى. ءبىرىنشى كەزدە قانداي كەمشىلىكتەرى بارىن انىقتاپ، ونى تۇزەتۋگە مەكەمە باسشىلارىنا ەسكەرتۋ جاسايدى. ەكىنشى تەكسەرگەندە ونىڭ ورىندالۋىن قاداعالايدى. مىنە، وسىنداي مەكتەپ لاگەرلەرىن ەكىنشى رەت تەكسەرگەندە جىبەرىلگەن 273 كەمشىلىكتىڭ 251-ءى قالپىنا كەلتىرىلگەن. سونىمەن بىرگە ءبىز جەكەمەنشىك لاگەرلەردى ارنايى قاتاڭ تەكسەرە المايمىز. سەبەبى شىلدە ايىنىڭ اياعىنا دەيىن شاعىن جانە ورتا بيزنەستى تەكسەرۋگە موراتوري جاريالانعان. سوندىقتان دا  ولارعا ورتكە قارسى اقىل-كەڭەس ايتۋمەن عانا شەكتەلەمىز.
گۇلنار ايماحانوۆا, الماتى قالالىق سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق قاداعالاۋ دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرى:
— ءبىز بيىل مەكتەپ جانىنداعى 162 بالالار دەمالىس ورنىن تەكسەردىك. ازىرگە مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردە تاماقتان ۋلانىپ قالۋ دەگەن سياقتى كەلەڭسىز جاعدايلار تىركەلگەن جوق. ال الماتى قالاسىنىڭ سىرتىنداعى لاگەرلەردىڭ ەشقايسىسى بيىل جۇمىس ىستەپ وتىرعان جوق. سوندىقتان ءبىز تەك قانا مەكتەپ جانىنداعى لاگەرلەردى باقىلاۋعا الدىق.

سەرىك جۇماباەۆ
«الاش ايناسى» گازەتى 17 ماۋسىم 2009 جىل