Orys әlemi ashqan aqparattyq soghys tek bir ghana Ukrainagha emes, KSRO shekpeninen shyqqan búrynghy 14 odaqtas respublikagha baghyttalyp otyr. Songhy kezde Ortalyq Aziya elderine qarsy mediyashabuyl ýdey týsti.

«Jivaya Srednyaya Aziya» degen arnayy aqparattyq blog qazaqtargha qarsy týrli qúitúrqyny oilap tauyp, ózgelerding sanasyn ulaudy maqsat etude. Blog basshylyghynyng songhy oilap tapqan soyqany «Veruyshie ly ludy kazahiy?» dep atalady. Ári laghyndyq mәtin tizbegi búrynghy qyrghyz preziydenti Almazbek Atambaevtyng «Iz jenshin v mini-ibkah ne sdelati smertnikov» degen aforomizmimen әsepetteledi. Avtorlardyng kózdegeni de elimizding Ontýstigi men Soltýstigining etnikalyq qazaqtaryn diny ústanym negizinde bir-birine qarsy aidap salu.

Qazir qazaqtardyng basym bóligi dәstýrli islamdy ústanghanymen aralarynda 40 mynday pravoslav dinindegi qazaqtar da, eski kóshpendilerdin  shamanizminen qol ýzbegender de úshyrasady. Qazaqtardyng pravoslav bolu sebebi orys halqymen úzaq uaqyt aralas-qúralastyqta boluynan, al orys tildi qazaqtardyng basym kópshilgi dәstýrli islamnan góri janyna júbanyshty babalar dininen izdeydi dep kólgirsuding artynda ne jatyr!?

Qazaqtar islamdy eng sonynan qabyldaghan últ eken-mys...

«Islam ony prinyali, pojaluy, poslednimy v miyre. Esly tochnee, yug strany byl znakom s etoy veroy s sedoy drevnosti, a vot bolee severnye rody okonchatelino pereshly v nee uje pod opekoy Rossiyskoy imperiy v 19 veke. Toliko sufii, kotorye preziraly tradisionnyy islamskiy zakon y propovedovaly svoy sobstvennuy formu bolee misticheskoy duhovnosti, dostigly populyarnosty v Kazahstane. No y togda kazahy byly menee religioznymi, chem ih osedlye sosedy – kak raz iyz-za kochevogo obraza jizniy».

Kenester biylikke kelgen son, kommunister dindi qudalaugha úshyratty. Nәtiyjesinde qazaqtar dinsiz últqa ainala jazdapty-mys.

«Konechno, posle polucheniya nezavisimosty nachalosi burnoe vozrojdenie islama (pravda, mnogie mechety y musulimanskie shkoly stroilisi za schet arabskih stran). No religioznosti sredy kazahov nevysoka y bolishe otnositsya k nasionalinoy tradisii. Eto, skoree, kuliturnaya iydentichnosti. Ya iymeiy v vidu, ony musulimane, potomu chto ih predky byly takimiy.

Napriymer, jenshin v hidjabah tut mojno uviydeti s tem je uspehom, chto y v SShA ily Kanade. Prichem, eto budut pochty iskluchiytelino pojilye teteniky y chashe vsego – kazashki, priyehavshie iz Kitaya ily Mongoliiy».

Endi avtor osylay dep qúqyljytyp kelip, ózining kózimen kórgen dýniyesin júrtqa jariya etedi.

«Navernoe, vse, kogo ya znai, nichuti ne otkazyvait sebe v alkogole. Svininu, pravda, edyat ne tak chasto – schitait ee chem-to dlya russkiyh. Razve chto, delaiyt sebe poblajku, potomu chto iz nee vkusnyy shashlyk.

Znay neskoliko chelovek, kotorye sobludaly Ramadan, no, opyati je, ony byly v menishinstve».

Eldi Soltýstik pen Ontýstik qazaqtaryna bólip, Islamdy qúbyjyq kórsetuding artynda ne jatyr? Ony óziniz de bayqay alasyz. Maqala orys tildi qandastarymyzdy dinnen bezuge ýndeudi kózdeydi. Ári arydan oilamaytyn jan avtordyng әzәzildigining túzaghyna týsip te qaluy kәdik.

«V obshestve sushestvuet glubokiy strah v otnoshenie togo tipa islama, kotoryy praktikuit na Blijnem Vostoke. Tut pobaivaitsya mujchin s borodami, a hidjabonosiytelinis schitait opasnymi. Takaya situasiya harakterna daje dlya yuga strany, gde kazahy sostavlyayt bolishinstvo. Konechno, ludy tut bolee veruyshiye, no y ony gorazdo liyberaliney, chem v inyh musulimanskih stranah.

Voobshe, ne nado smeshivati tradisiy kakogo-libo naroda y islamskui veru. Chto znachit byti religioznym? Vzyati 4 jeny? Ily hoditi s dlinnoy borodoy? Ily pokryvati vse telo chernoy odejdoy? Ily delati jenshinam obrezaniye?»

Avtor óz byljyraghyna ózi senip aidy aspangha shygharyp, tipti әielderdi de sýndetke otyrghyzyp tastaydy. Búnyng bәri ózge halyqtardyng dәstýri bolghandyqtan qazaqtar ony ústanghysy kelmeydi degen týiindeuler jasaydy.

Ári Ata zanymyzda jazylghan din ústanu bostandyghyn tәrk etip, «Samo gosudarstvo slediyt, chtoby arabskie obychay (chasto ne iymeiyshie nikakogo otnosheniya k islamu) ne zameshaly analogichnye kuliturnye osobennosty musuliman Kazahstana. Da o pobaivaitsya byvshie chleny kompartiy salafizma – toy vetvy islama, kotoraya po vsemu miru otmechena iskluchiytelino religioznym ekstremizmom» degen tatyusyz oiyn qosanjarlaydy.

Týiin. Ontýstik pen Soltýstikting diny ústanymy әrqily degen sandyraqqa eldi sendiruge tyrysudyng artynda kóp nәrse jatyr. Dinge syzat týsiruge tyrysushylardyng әr qadamyn baghyp otyrghanymyz lәzim. QMDB osynday dinge shabuylgha qarsy RF resmy nota jiberudi jolgha qoyatyn kezi kelgen sekildi.

Ábil-Serik Áliәkbar

Abai.kz