ورىس الەمى اشقان اقپاراتتىق سوعىس تەك ءبىر عانا ۋكرايناعا ەمەس، كسرو شەكپەنىنەن شىققان بۇرىنعى 14 وداقتاس رەسپۋبليكاعا باعىتتالىپ وتىر. سوڭعى كەزدە ورتالىق ازيا ەلدەرىنە قارسى مەدياشابۋىل ۇدەي ءتۇستى.

«جيۆايا سرەدنيايا ازيا» دەگەن ارنايى اقپاراتتىق بلوگ قازاقتارعا قارسى ءتۇرلى قۇيتۇرقىنى ويلاپ تاۋىپ، وزگەلەردىڭ ساناسىن ۋلاۋدى ماقسات ەتۋدە. بلوگ باسشىلىعىنىڭ سوڭعى ويلاپ تاپقان سويقانى «ۆەرۋيۋششيە لي ليۋدي كازاحي؟» دەپ اتالادى. ءارى لاعىندىق ءماتىن تىزبەگى بۇرىنعى قىرعىز پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆتىڭ «يز جەنششين ۆ ميني-يۋبكاح نە سدەلات سمەرتنيكوۆ» دەگەن افوروميزمىمەن اسەپەتتەلەدى. اۆتورلاردىڭ كوزدەگەنى دە ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنىڭ ەتنيكالىق قازاقتارىن ءدىني ۇستانىم نەگىزىندە ءبىر-بىرىنە قارسى ايداپ سالۋ.

قازىر قازاقتاردىڭ باسىم بولىگى ءداستۇرلى يسلامدى ۇستانعانىمەن ارالارىندا 40 مىڭداي پراۆوسلاۆ دىنىندەگى قازاقتار دا، ەسكى كوشپەندىلەردىڭ  شامانيزمىنەن قول ۇزبەگەندەر دە ۇشىراسادى. قازاقتاردىڭ پراۆوسلاۆ بولۋ سەبەبى ورىس حالقىمەن ۇزاق ۋاقىت ارالاس-قۇرالاستىقتا بولۋىنان، ال ورىس ءتىلدى قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلگى ءداستۇرلى يسلامنان گورى جانىنا جۇبانىشتى بابالار دىنىنەن ىزدەيدى دەپ كولگىرسۋدىڭ ارتىندا نە جاتىر!؟

قازاقتار يسلامدى ەڭ سوڭىنان قابىلداعان ۇلت ەكەن-مىس...

«يسلام وني پرينيالي، پوجالۋي، پوسلەدنيمي ۆ ميرە. ەسلي توچنەە، يۋگ سترانى بىل زناكوم س ەتوي ۆەروي س سەدوي درەۆنوستي، ا ۆوت بولەە سەۆەرنىە رودى وكونچاتەلنو پەرەشلي ۆ نەە ۋجە پود وپەكوي روسسيسكوي يمپەري ۆ 19 ۆەكە. تولكو سۋفي، كوتورىە پرەزيرالي تراديتسيوننىي يسلامسكي زاكون ي پروپوۆەدوۆالي سۆويۋ سوبستۆەننۋيۋ فورمۋ بولەە ميستيچەسكوي دۋحوۆنوستي، دوستيگلي پوپۋليارنوستي ۆ كازاحستانە. نو ي توگدا كازاحي بىلي مەنەە رەليگيوزنىمي، چەم يح وسەدلىە سوسەدي – كاك راز يز-زا كوچەۆوگو وبرازا جيزني».

كەڭەستەر بيلىككە كەلگەن سوڭ، كوممۋنيستەر ءدىندى قۋدالاۋعا ۇشىراتتى. ناتيجەسىندە قازاقتار ءدىنسىز ۇلتقا اينالا جازداپتى-مىس.

«كونەچنو، پوسلە پولۋچەنيا نەزاۆيسيموستي ناچالوس بۋرنوە ۆوزروجدەنيە يسلاما (پراۆدا، منوگيە مەچەتي ي مۋسۋلمانسكيە شكولى سترويليس زا سچەت ارابسكيح ستران). نو رەليگيوزنوست سرەدي كازاحوۆ نەۆىسوكا ي بولشە وتنوسيتسيا ك ناتسيونالنوي تراديتسي. ەتو، سكورەە، كۋلتۋرنايا يدەنتيچنوست. يا يمەيۋ ۆ ۆيدۋ، وني مۋسۋلمانە، پوتومۋ چتو يح پرەدكي بىلي تاكيمي.

ناپريمەر، جەنششين ۆ حيدجاباح تۋت موجنو ۋۆيدەت س تەم جە ۋسپەحوم، چتو ي ۆ سشا يلي كانادە. پريچەم، ەتو بۋدۋت پوچتي يسكليۋچيتەلنو پوجيلىە تەتەنكي ي چاششە ۆسەگو – كازاشكي، پريەحاۆشيە يز كيتايا يلي مونگولي».

ەندى اۆتور وسىلاي دەپ قۇقىلجىتىپ كەلىپ، ءوزىنىڭ كوزىمەن كورگەن دۇنيەسىن جۇرتقا جاريا ەتەدى.

«ناۆەرنوە، ۆسە، كوگو يا زنايۋ، نيچۋت نە وتكازىۆايۋت سەبە ۆ الكوگولە. سۆينينۋ، پراۆدا، ەديات نە تاك چاستو – سچيتايۋت ەە چەم-تو دليا رۋسسكيح. رازۆە چتو، دەلايۋت سەبە پوبلاجكۋ، پوتومۋ چتو يز نەە ۆكۋسنىي شاشلىك.

زنايۋ نەسكولكو چەلوۆەك، كوتورىە سوبليۋدالي رامادان، نو، وپيات جە، وني بىلي ۆ مەنشينستۆە».

ەلدى سولتۇستىك پەن وڭتۇستىك قازاقتارىنا ءبولىپ، يسلامدى قۇبىجىق كورسەتۋدىڭ ارتىندا نە جاتىر؟ ونى ءوزىڭىز دە بايقاي الاسىز. ماقالا ورىس ءتىلدى قانداستارىمىزدى دىننەن بەزۋگە ۇندەۋدى كوزدەيدى. ءارى ارىدان ويلامايتىن جان اۆتوردىڭ ازازىلدىگىنىڭ تۇزاعىنا ءتۇسىپ تە قالۋى كادىك.

«ۆ وبششەستۆە سۋششەستۆۋەت گلۋبوكي ستراح ۆ وتنوشەنيە توگو تيپا يسلاما، كوتورىي پراكتيكۋيۋت نا بليجنەم ۆوستوكە. تۋت پوبايۆايۋتسيا مۋجچين س بورودامي، ا حيدجابونوسيتەلنيتس سچيتايۋت وپاسنىمي. تاكايا سيتۋاتسيا حاراكتەرنا داجە دليا يۋگا سترانى، گدە كازاحي سوستاۆليايۋت بولشينستۆو. كونەچنو، ليۋدي تۋت بولەە ۆەرۋيۋششيە، نو ي وني گورازدو ليبەرالنەي، چەم ۆ ينىح مۋسۋلمانسكيح ستراناح.

ۆووبششە، نە نادو سمەشيۆات تراديتسي كاكوگو-ليبو نارودا ي يسلامسكۋيۋ ۆەرۋ. چتو زناچيت بىت رەليگيوزنىم؟ ۆزيات 4 جەنى؟ يلي حوديت س دليننوي بورودوي؟ يلي پوكرىۆات ۆسە تەلو چەرنوي ودەجدوي؟ يلي دەلات جەنششينام وبرەزانيە؟»

اۆتور ءوز بىلجىراعىنا ءوزى سەنىپ ايدى اسپانعا شىعارىپ، ءتىپتى ايەلدەردى دە سۇندەتكە وتىرعىزىپ تاستايدى. بۇنىڭ ءبارى وزگە حالىقتاردىڭ ءداستۇرى بولعاندىقتان قازاقتار ونى ۇستانعىسى كەلمەيدى دەگەن تۇيىندەۋلەر جاسايدى.

ءارى اتا زاڭىمىزدا جازىلعان ءدىن ۇستانۋ بوستاندىعىن تارك ەتىپ، «سامو گوسۋدارستۆو سلەديت، چتوبى ارابسكيە وبىچاي (چاستو نە يمەيۋششيە نيكاكوگو وتنوشەنيا ك يسلامۋ) نە زامەششالي انالوگيچنىە كۋلتۋرنىە وسوبەننوستي مۋسۋلمان كازاحستانا. دا و پوبايۆايۋتسيا بىۆشيە چلەنى كومپارتي سالافيزما – توي ۆەتۆي يسلاما، كوتورايا پو ۆسەمۋ ميرۋ وتمەچەنا يسكليۋچيتەلنو رەليگيوزنىم ەكسترەميزموم» دەگەن تاتىۋسىز ويىن قوسانجارلايدى.

ءتۇيىن. وڭتۇستىك پەن سولتۇستىكتىڭ ءدىني ۇستانىمى ارقيلى دەگەن ساندىراققا ەلدى سەندىرۋگە تىرىسۋدىڭ ارتىندا كوپ نارسە جاتىر. دىنگە سىزات تۇسىرۋگە تىرىسۋشىلاردىڭ ءار قادامىن باعىپ وتىرعانىمىز ءلازىم. قمدب وسىنداي دىنگە شابۋىلعا قارسى رف رەسمي نوتا جىبەرۋدى جولعا قوياتىن كەزى كەلگەن سەكىلدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz