Memleketting basty maqsaty – azamattardyng tabysy men túrmys dengeyin arttyru ekendigi belgili. Osy baghyttaghy baghdarlamalardy oryndauda Shiyeli audany әrdayym aldynghy mejeden kórinedi.

Ontýstik audandaghy negizgi týsim ónerkәsip ónimin óndiru arqyly jýzege asady. Búl orayda Shiyelining ónerkәsip ónimderin óndirushi mekemeleri men kәsiporyndar osy jyldyng 6 aiynda 14 mlrd tengege juyq ónim óndirgen. Búl ótken jyldyng osy kezenimen salystyrghanda joghary kórsetkish.

Negizgi kapitalgha salynghan investisiyanyng kólemi arqyly ósim úlghaya týsetindigi belgili. Mәselen, naqty kezende búl kórsetkish 21,5 mln tengege jetti. Atalghan qarjynyng basym bóligi, «Astana» KMK-nyng magistralidy gaz qúbyryna salghan investisiyalyq qarjysy esebinen úlghaytyldy. Jalpy qúrylys júmys­tarynyng kólemi 10 mlrd 489 mln tenge bolyp, ótken jyldyng tiyisti ke­zenimen salystyrghanda 6,7 esege ósken.

Industriyalandyru baghdarlama­syna sәikes ónerkәsip ónimining kólemin arttyru baghytynda 3 joba jýzege asyryluda: birinshisi, «Gejuba Shiyeli Sement» JShS 20 mamyrda iske qosylyp, qalypty jaghdayda júmys isteude. Býgingi kýnge zauyt 43,8 myng tonna sement óndirip,   260 túraqty jana júmys orny ashyldy.

Ekinshisi, «Firma Balausa» qúny 125 mln AQSh dollaryn qúraytyn metall óndeu jobasyn jýzege asyruda. 2019 jyldyng 1 qantaryna eksport kólemi 3,2 esege úlghaytylyp (2017 j.-128 tonna) 1,4 mlrd tengeni qúraytyn 200 tonna ammoniy metavanadatyn eksporttady. Biyl 5 oksidti vanadiy óndiru sehy qúrylysy jýrgizilude. Qazirgi tanda kәsiporynda 147 adam júmys jasaydy.

Ýshinshisi, «Tang LTD» JShS-nyng jobalyq qúny 397 mln tengeni qú­raytyn «Kýrish jәne qúrama jem óndirisi» jobasy. Memleket tarapynan 5000 gektar jer telimi egindik maqsatta tabystaldy. Qazir 1000 gektar jerge jonyshqa jәne maqsary daqyldary egildi.

Sonymen qatar, «Syr agro y K» JShS-nyng 1 100 basqa arnalghan tauar­ly-sýt fermasy jobasy aimaqtyq ýilestiru kenesine úsynylyp, qoldau tapty. Búl sharuashylyq jylyna 5,3 myng tonna sýt óndiru jobasyn qolgha alyp otyr. Jobalyq qúny 2,5 mlrd tenge. Óndiristik maqsatqa 500 gektar jer telimi tabystaldy. Býgingi kýnde qúrylys júmystary jýrgizilude.

Jalpy industrialdy aimaqqa 96 gektar jer telimi bólingen. Býgingi kýnge 66 mlrd tengeni qúraytyn 7 jobagha 63 gektar jer telimi tabystalyp, onyng ishinde 4 joba («Shiyeli Jolshy» JShS, «Miya Shiyeli» JShS, «Gejuba Shiyeli Sement» JShS, «Bópejanova» JK) iske qosylyp júmys jasauda.

Juyrda ótken ýkimetting keneytilgen otyrysynda Memleket basshysy agroónerkәsiptik sektordaghy ýilesimsiz isterdi qatang syngha alghany belgili. Búl orayda Shiyeli audanynyng auyl sharuashylyghy salasynda aitarlyqtay jetistikterge jetip kele jatqandyghyn atap aitqan jón. Búl memlekettik qoldau men aldyn ala úiymdastyru sharalarynyng óz dәrejesinde jýruining nәtiyjesi dep týsingen dúrys. Mәselen, songhy eki jyl kóleminde audan oblys boyynsha aldynghy oryndy bermey, ozat atanyp keledi. Kenestik kezende 41 Enbek Eri shyqqan, shejireli Shiyeli audanynyng júrtshylyghy ózderining tól kәsibine qashanda adaldyghymen qatar jana tehnologiyalardy belsendi engizuimen de erekshelenedi. Diqan enbegining qazirgi barysyna qarap, biylghy jyly da qambalar astyqqa tolady degen ýmit bar. Songhy esepke zer salsaq, audan boyynsha auyl sharuashylyghy qúrylymdary 3 mlrd 756 mln tengening ónimin óndirdi. Eginshilik jaghdayyn tarqata bayandar bolsaq, biylghy jyly audan boyynsha 29655 gektargha egis egildi. Ártaraptandyru esebinen eginshilik kólemi byltyrghy jylgha qaraghanda 2297 gektargha artyq ornalastyryldy. Múnda kýrish kólemi jalpy daqyldyng 42 % qúrap otyr. Audanda mal azyghynyng berik qoryn jasau maqsatynda biday men maqsary, jonyshqanyng kólemi arttyryldy.

Áriyne, auyl sharuashylyghy salasynyng manyzdy tarmaghy tórt týlikke qatysty ekendigi anyq. Búl orayda audanda mal basynyng ósimi aitarlyqtay. Naqty sifrgha mәn berelikshi, audan boyynsha 2019 jyl­ghy 1 shildege iri qara – 104,5 %-ke (58192), qoy men eshki –  116,4% (102138 bas), týie – 103,7% (1524 bas), jylqy 118% (17613 bas) artty, qús 25334-ti qúrady.

Tiriley salmaqtaghy et pen óndirilgen sýt, júmyrtqa kólemining ósui búl saladaghy júmys qarqynynyng artqandyghyn kórsetedi.

2019 jylgha audangha «Sybagha» baghdarlamasy ayasynda 325 bas asyl­túqymdy MIQ analyghyn satyp alu jospary bekitilse, qazirgi tanda Resey Federasiyasynan 120 bas әkelindi («Áset» sharua qojalyghy baghdarlamamen 104 bas, óz qarjysy esebinen 16 bas).

Baghdarlamagha oray audangha 7800 bas qoy satyp alu josparlansa, shilde aiynda onyng 4389 basy jetkizilmek.

– Preziydent «Enbekke qabiletti әrbir azamat layyqty júmyspen qamtyluy kerek. Sonda ghana halyqtyng әl-auqaty jappay jaqsarady, ekonomikanyng ósimi jaqsarady» dep atap kórsetti. Búl orayda orta jәne shaghyn kәsipkerlikting orny bólek. Biz osy jaghdaygha jiti nazar audaryp, belsendi júmys jýrgizip kelemiz,– deydi audan әkimi Áshim Orazbekúly. Audan әkimining aituynsha, 2019 jyldyng 1 shildesine audanda tirkelgen shaghyn jәne orta kәsipkerlikting sany 4501 subektige jetse (jeke kәsipker – 2833, sharua qojalyqtary – 1127, zandy túlghalar – 541), onyng ishindegi júmys jasap túrghan kәsipker sany 4107-ge jetip,  91,2 % qúrady.

Jyl basynan audandaghy memlekettik kirister basqarmasyna 272 jeke kәsipker, 21 sharua qojalyghy,  22 zandy túlgha tirkelip, jalpy 315 shaghyn jәne orta kәsipkerlik subektisi ashyldy.  Búghan qosarymyz «Ónirlik investisiya ortalyghy» janyndaghy baqylau kenesinde (mal sharuashylyghynan basqa jobalargha) 174 mln tenge bolatyn 58 joba qoldau tapty. Býgingi kýni barlyq memlekettik baghdarlamalar boyynsha audanda 551 mln tengeni qúraytyn 74 joba qarjylandyryldy.

Preziydentting halyqty ónimdi júmysqa tartudy jandandyru tapsyrmasyn basshylyqqa alghan audan әkimdigi salalar boyynsha tiyisti baghdarlamalardy oryndauda tiyanaqty júmys jýrgizip keledi. Múnyng bәri әleumetting әleuetin arttyruyna sep bolary sózsiz.

Núrmahan Eltay 

Abai.kz