(әngime)

Almatygha kelip júmysqa ornalasqanyma júmanyng jýzindey uaqyt ótti. Naghyz tirshilikting ortalyghyna ainalghan qarbalasy kóp qalagha әli de ýirene alar emespin. Jana júmysymnyng jay japsarymen tolyghyraq tanysu ýshin búrynghy qújattardy qarap otyrghanmyn. Kenet úyaly telefonyma  aghaly-inilidey syrlas dosym habarlasyp, aghynan jaryla amandyqpen hal jaghdaydy súrastyrdy. Ángimesin aita otyryp, habarlasuynyng maqsatyna kóshti. Oiymda eshtene joq...

-Dosym, saghan bir quanyshty jәne bir únamsyz habar aitqaly túrmyn. Qaysysynan bastaghanymdy qalaysyng -dep týsiniksiz kýide qaldyrdy.

-Quanyshty habaryndy estuge dayynmyn. Al únamsyz habaryndy aitpay-aq qoysang qaytedi.

-Jaraydy. Al, endeshe, tynda. Mahabbatta ómirding syrly mәni bar dep úghynushy edin. Sol mahabbatynnyng mәni sanalatyn Nәzigýl kýieuge shyqqan  eken. Basqadan estigennen kóri ózim aitayyn dep asyqtym.

Nәzigýl Mongholiyadaghy qazaqtar eng kóp qonystanghan mekeni Bayan-ólgey aimaghynan kelgen qazaq qyzy. Qazir qytay tilin terendetip oqytatyn halyqaralyq jogharghy oqu ornynda oralman jastargha bólingen arnayy jenildikpen bilim alyp jýrgen. Menen eki jas ýlkendigi bar edi. Ony kórgennen jýrekting ghashyqtyq oty mazday janyp, kәusәr sezimning keremetimen jasyna asa bir mәn bermey yntygha únatqanmyn. Er jýregime auyr tiyip kózim qarauyrtsa da sabyrly qalpymdy saqtay otyryp:

(әngime)

Almatygha kelip júmysqa ornalasqanyma júmanyng jýzindey uaqyt ótti. Naghyz tirshilikting ortalyghyna ainalghan qarbalasy kóp qalagha әli de ýirene alar emespin. Jana júmysymnyng jay japsarymen tolyghyraq tanysu ýshin búrynghy qújattardy qarap otyrghanmyn. Kenet úyaly telefonyma  aghaly-inilidey syrlas dosym habarlasyp, aghynan jaryla amandyqpen hal jaghdaydy súrastyrdy. Ángimesin aita otyryp, habarlasuynyng maqsatyna kóshti. Oiymda eshtene joq...

-Dosym, saghan bir quanyshty jәne bir únamsyz habar aitqaly túrmyn. Qaysysynan bastaghanymdy qalaysyng -dep týsiniksiz kýide qaldyrdy.

-Quanyshty habaryndy estuge dayynmyn. Al únamsyz habaryndy aitpay-aq qoysang qaytedi.

-Jaraydy. Al, endeshe, tynda. Mahabbatta ómirding syrly mәni bar dep úghynushy edin. Sol mahabbatynnyng mәni sanalatyn Nәzigýl kýieuge shyqqan  eken. Basqadan estigennen kóri ózim aitayyn dep asyqtym.

Nәzigýl Mongholiyadaghy qazaqtar eng kóp qonystanghan mekeni Bayan-ólgey aimaghynan kelgen qazaq qyzy. Qazir qytay tilin terendetip oqytatyn halyqaralyq jogharghy oqu ornynda oralman jastargha bólingen arnayy jenildikpen bilim alyp jýrgen. Menen eki jas ýlkendigi bar edi. Ony kórgennen jýrekting ghashyqtyq oty mazday janyp, kәusәr sezimning keremetimen jasyna asa bir mәn bermey yntygha únatqanmyn. Er jýregime auyr tiyip kózim qarauyrtsa da sabyrly qalpymdy saqtay otyryp:

-Iya... habyrshy myrza, sonymen búl aitqandaryndy janaghy eki habarynnyng qay týrine jatqyzayyn? Endeshe, bógelme ekinshi habyryndy ait. Bәrin ait!  Dosym kekesindi ýnmen:

-Ghashyghynnyng kimge shyqqany seni qyzyqtyrmay ma?

-Qyz maqsaty ketu, kimmen júp qúrasa júldyzy sonymen baqyt biyiginen jarqyrasyn. Aytaryn aittym, biraq ishim әlem-jәlem.

-Jo-joq... Sen olay qaytelespe... Ár adam  ataqonys otanymen ghana

baqytty ekenin әste esten shygharmauy kerek. Mening saghan aitayyn degenim ol oralman qandas qyz. Ózegi tala ózim dep, atamekenine kelip joghary bilim alyp jatqanyna kóp uaqyt jyljy qoyghan joq edi. Ol jaghyn maghan qaraghanda Nәzigýlge ghashyq jan, sonymen ýilensem deytin sen jaqsy bilesin. Aumaly-tókpeli qily bir zamanda onyng ata-babasy mekenderin tastap, óz qoldaryn amalsyz kesulerine tura keldi. Shyndyghynda olardyng ketuine mәjbýrlik jaghday jasady. Búl birinshi, endi bireuleri óz Atamekenin amalsyz tastap, sol Atamekenine qonystanyp jatqan bauyrlarymyzdy shetten kelgen qandastarymyz  deytin halge jettik. Búl hal kezinde eki týiening sýikengen sәtinde ólgen shybyn dese de bolady. Janymyzgha batatyny osylardy kimning jasaghandyghy? Áriyne sol zamanda qazaq halqynyng kózben kórgen qiyndyqtary. Al qiyndyqty qúrushy da paydalanushy da jәne ziyanyn kóptep kórushide sol adamdar emes pe? Mine әngime qayda kelip tireldi...

Búdan әri dosymnyng myljyng әngimesin tyndaugha shydamym tausyla kekeshtene:

-O-oy sende bir, qaydaghy tarihty, sayasatty aityp adamnyng miyn su qylmay, Nәzigýlding kimge túrmysqa shyqqanyn aitsanshy!

-Bilgin kelse aitayyn, tynda! Ózimen bir fakulitette oqityn Týrik jigitining jary atanypty. Osy bir sózdi estigende tóbemnen bir shelek su qúiyp jibergendey denem dir ete qaldy. Otyrghan ornymnan atyp túrdym da, aldymda jatqan bir-eki qaghazdy alaqanymmen myja ýstel ýstine qayta laqtyryp jiberdim.

-Nәzigýlding múnysy qalay?! Atamekenine oralghan qyzdyng Týrik jigitine shyqqany nesi? Bir kórgennen ghashyq etken arudyng túrmysqa shyghyp, júbaylyq baqytty ghúmyr sýrgenin qalaghym-aq keldi. Degenmen... Dosymnyng búl aitqandaryna sengim kelmedi.

-Saghan múny kim aitty? Jay oidan shygharylghan sóz shyghar. - dep óz-ózimdi júbatqanday ma... әlde alghashynda auzyma kelgeni osy boldy ma? Áyteuir әp-sәtte esimnen adastym.

-Sening Nәzigýlge qalay ghashyq ekenindi bilemin. Al, aitqan jaghdaydy osylay oidan shygharylghanday etip, qabyldadyng ba?! - dep qayta ózimdi súraqtyng astyna aldy.

-Atamekenge kelgeni keshe ghana edi ghoy Qazaq jigiti qúryp qalghanday Týrik jigitimen júp qúraghany  qalay osyny týsine alar emespin. Mәnisin bilseng týsindirshi maghan.

-Álginde aityp ótken bar jaghdaydy óz boyyna saqtaghan tarih qatparynda jatqan sayasat saldarynyng janasha týri ghoy. Sol kezdegi mәjbýrlikting mәni ózgerip, maghynasyn saqtap bizding zamanymyzgha jetkendiginde.

-Sening aitqandarynmen oy qortyndylaryng jón delik. Biraq ol kezdegi qiynshylyqtar adam tózgisiz dәrejede emespe edi. Sonymen qatar qoldan jasalghan ne bir qiynshylyqtardyng әserinen óz jerin amalsyz tastady. Al myna mamyrajay zamanda Nәzigýlding búlay isteuine qanday qiynshylyq nendey jaghday týrtkilik etti.

-Iya, dosym, solay. Solay... Bilesing be? Oghan qanshama ret sezimindi

bildirip, ghashyqtyq sózderindi aittyp, et bauyryng eljirep ózinning baqyt qúsyna balap, jan joldasyng etudi basty maqsat ettin. Ol baqytyn basqadan izdep, sening aitqan sózderinning birine әli kýnge jauabyn bermey, aqyr sony osyghan kelip tireldi emes pe?

-Sózime jauap qayyrmaghanyn qaydan bilesin?

-Ony biluding qajeti shamaly. Áueli tynda! men osylay kónilsiz ayaqtalaryn jәne saghan kelisimin bermeytinin bilgenmin. Sening kónilindi qaldyrghym kelmey ýndemey jýruime tura keldi.

-Nәzigýlding Týrik jigitimen búrynnan jýretinin biletindey neni menzep otyrghanyndy týk týsine alar emespin. Jәne sózindi júmbaqtamay isting aq qarasyn ashyp aitsang maghan sóz jәrdem bolar edi.

-Onda sózimdi bólmey jaqsylap qúlaq sal. Nazaryndy salyp, sezimindi bildirgennen bastap, Nәzigýlde saghan ghashyq  eken. Býgin azanda onymen Stambulgha  ketip bara jatqan kezinde oqystan kezdesip, sóileskende sen turaly oy týkpirin aityp, aghynan jaryldy.

-Dosyna shyn kónilimmen rizamyn. Maghan ghashyq ekenin alghashqy kezdesuimizde bildirgen. Qansha kezdessek dәl sonsha astarlay sóz salyp, túspalday otyryp sezimin bildiretin. Keyde men sóiley  bastasam  sezimine jauap kýtumen tynyshy tausyla ýmiti ýzilerdey ýnsiz otyra beretin. Sonday kezdesulerimizding birinde ol meni auylyna qonaqqa shaqyrdy. Múnda da men amalsyz bayaghy әdetime basyp, anany-mynany syltau ettim. Múnday amalsyz әreketterding sebebi mynau, dosyng meni jaqsy kýtip, ayauly jar etetinine shýbә keltirmeymin. Biraq, onyng aghayyn-tuys, dos-jarandary  meni qabylday alatyn ba edi? Mine mәsele. Osyghan úqsas tolyp jatqan jaghdayattar jetkilikti. Osynday qayshylyqty jaghdaylarmen onyda ózimdi de mazalaghym kelmedi. Ghashyqtyq sezimder zamana jelisindegi eki ottyng ortasyna kelgendikten beyamal әreketke qadam bastym. Kókeyindegi oilaryn órbite aityp dauysy dirildey ete eki kózi jasqa tolyp, saghan ýlken-ýlken sәlemin jolday, asyghys-ýsigis qozghalyp, jol jiyeginde túrghan taksiyge qaray bettedi.

Mine solay dosym. Kóniline kelmesin bir jaghy Nәzigýldiki de dúrys shyghar. Bizding qogham әli shetten kelgen bauyrlastaryna býiirden bólek bitken bútaqtay qarap, qanatynyng astyna aludy ýirengen joq qoy.

-Basqa bylay túrsyn sening búlay ottauyna jol bolsyn-dedim yzagha qatty bulyqqanymnan.

-Meninshe, ekeumiz әngimeni biraz jerge jetkizdik. Al, bauyrym ghashyghym basqagha ketti dep salyndy sugha malymay ensendi kótergening jón. Kórisip, esendikte jolyqqansha. Habarlasyp túr.

-Jaqsy. Sau bol.

My qaynatatyn aptapta mynaday jaghymsyz habardy estigennen keyin eshtenege zauqym soqpady. Berilgen tapsyrmalardy istedim qylyp, kónilsiz atqardym. Bar oiym Nәzigýlding basqa últtyng jigitine túrmysqa shyghuyna ne týrtki boldy eken deumen jýrmin. Osylay әrendep jýrip júmys kýnin ayaqtadym. Denemdi dónbektep tastaghanday sýldelep ayaldamagha jettim. Baratyn jerine әlde qayda jyldamyraq jetkizetin avtobusqa minbesten, býgingi qúlazyghan kónil-kýiime say tramvaygha mindim. Óz seriktesin kez-kelgen sәtte basa ozyp artyna qaldyrmay, qayta qalys qalghan talay jolaushynyng ýmitine qol jalghau qyzmetin atqaratyn tramvay jýrisinen alarym bar eken. Ishke kirmes jeti-segiz egde tarqan qariya kisiler jayghasypty. Olardyng barlyghy maghan ayanyshty kózben qaraghandayma әlde mening tramvaygha birinshi ret mingennen keyin maghan osylay kórindime әiteuir ynghaysyzdana, artqy oryndyqqa jayghastym. Jýrisi bayau kólikte otyryp, oi-sanamda birshama bayypqa kelgendey salmaqty keypimmen keshkilik qala kórinisine kóz aldymnan ótudemin. Sabyrly qalpymdy dosymnyng «saghan aitar jaghymdy jәne jaghymsyz eki habarym bar» - degen oiy búzdy. Aytqandarynyng ondy habaryn tauyp tarazylaudy ózime qaldyrdy. Qarama-qayshy pikirler sanamdy astan-kesteng qylyp, bas kótermey oy týbinde túnshyqtym. Ótken aida ghana Uniyversiytette bir topta oqyghan dos qyzymnyng Arap jigitine qoldan úzatylu toyynda dostarymmen bas qosqanmyn. Sol kezde dәl býgingidey qúlazyp, toydan emes janazadan qaytqanday kónilim jetimsirep qaytqan edim. Osydan keyin Nәzigýldi ashyqtan-ashyq kinәlap, sóge jamandaudan aulaqpyn. Onyng  Týrik jigitine kýieuge shyghuyna kýiip pisuimning basty sebebi óz Atamekenine kelip kóp túraqtamaghandyghy janyma qatty tiydi. Baqyt qúsymday ghashyghymnyng ózgeni qoltyqtaghanyna ishim uday ashyp, menduana jegen adamday qalyng oimen jol ýstindemin. Kórikti, sylang qaqqan jýrisimen ashyq-jarqyn kýlkisi, bal shekerdey sózderimen nәrkes kózderi adamdy ózine eriksiz tartatyn. Esimin atasan, kóz aldyna endi ghana qauyz jaryp, ainalasyna erekshe kórik berip túratyn jayqalghan nәzik gýl elesteytin. Gýlding de san aluan týri bolatynday búl gýlding әuel basta qúnarymen boyyna jighan nәri jaqsy ekenin birden bilu qiyn emes. Osynday ajarly da tәrbiyeli qyz meni bir kórgennen ózine ghashyq etti. Retin tauyp tanysa, kele oghan ishtey bauyr bastym olda maghan bar syryn aityp, ekeuara múnymyzdy shaghatyndy shyghardyq. Keyde bar júmysymdy jiystyryp, Nәzigýldi kezdesuge shaqyratynmyn. Basynda әrnәrseni syltauratyp kezdesuimdi qúp kórmey, úsynysymdy jaratpay tastaytyn. Birtin kele ózi kezdesuimizdi әngimesinde astarlay jetkizetin. Qalanyng abyr-dabyrynan sharshap, auylgha qaytayyn dep jolgha jinalyp jatqan sәtimde Nәzigýl habarlasyp, kezdesuge synay tanytty. Qansha degenimen qyz balasy oiyn ashyq aitpay túspalday jetkizip, aitaryn sholaq qayyrdy. Auylgha erten-aq bararmyn dep, Nәzigýlding oiyn týsingendey әuelgi úsynysty aityp, kezdesuge shaqyrdym. Kelisken uaqytta uәdelesken jerge kelsem, ol kelip qalghan eken, menimenen jyly amandasty, jýzi solynqy, kózinde múng barday kórindi.

-Jetkenim osy boldy. Kóp kýtip qaldyng ba?

-Joq. Ózimninde kelgenim osy ghana edi.

-Qalyng qalay, saghan qarasam bir týrli auyryp túrghandaysyng ba?

-Anau aitqan dәnene joq. Kezdesuge shyghardyng aldynda Bayan-ólgeyden  anam habarlasyp, hal jaghdayymdy súrastyrdy. Sodan sәl kónilim bosap, mazam bolmay túr.

-Áyteuir bәri dúrys pa?

-Iya. Bәri jaqsy. Tek anamdy kórmegenime bir jarym jyl uaqyt artta qaldy. Sodan qazir anamdy qatty saghynyp jýrmin. Saghynghanymnan ne isterimdi bilmey beymaza kýige týsemin. Janymdaghy adamdardyng barlyghy mening anama degen saghynyshymdy týsinbeytindey, al men myna әlemde japadan-jalghyz qalghanday jabyrqau jadaulyqty bastan ótkerudemin. Tipti qiynshylyq pen qayghydan qashyp, basqa bóten jaqqa bas saughalap, jan baghugha bolady. Saghynyshty qayda tastap ketesin, qalay qútylasyn?

Nәzigýlding sózin tyndap túrsam, mening de kónilim bosap, jylap jiberetin siyaqtymyn.

-Nәzigýl bizding auylgha jýr qonaq eteyin. Tanghajayyp tabighatpen kórikti jerlerdi aralatayyn kóniling basqa nәrselerge ausa saghynyshyng basylar. Osy bir sózdi aitqanymda ol maghan oqyrana qaraghanday bolyp:

-Jo-joq, rahmet. Sabaqtarymdy berilgen tapsyrmalarymdy oryndauym qajet, kelesi aidyng ayaghynda Qytaygha is-tәjirbiyeden ótuge baramyz soghan dayyndalamyn.

Bir oryndyqta otyrsaqta ekeumiz eki jaqta jýrgendey biraz uaqyt ýnsiz otyrdyq. Ángime auanyn atamekenning qasiyeti men qasteri turaly oy tolghasam Nәzigýlge jenilirek bolar degen niyetpen әngime bastadym.

-Qazaq jeri... Keng baytaq - Otanymyz. Ataqonys mekenimiz, jer betindegi qazaq halqynyng maqtanyshy, Árdayym úlan-ghayyr darhan dalamyzdyng qasiyeti jolynda әrbir qazaq balasy janyn beruge dayyn bolghany abzal.

Osy oidy aitqan sәtimde ol auyr kýrsine ornynan túryp, aldymda ersili-qarsyly jýrumen óz oiyn aitty.

-Qasiyetting qúnyn baghalamay, qadirin ayaq asty etetin sәtterdi kórip myna ómirden týnilgen shaqtaryma kezdestim. Ómirdegi qymbat qúndylyqtar halyqtyng dengeyi men sapasyn kórseteri haq. Aytayyn degenim adam balasy pendelikke salynyp, satylmaytyn asyl qúndylyqtaryn ótkinshi lәzzatqa aiyrbastaytyn kezin kózim kórdi. Mening ansarym auyp atajúrtyma kelgen kezde bayqaghanym atamekende ana tilin bilmey ózing qalaghanday jaqsy ómir sýruge jaghdaydyng molynan ekenine kózim jetti. Netken masqara tirlik. Olardyng óz jerinde otyryp, ana tilin qúrmettemeytini qanday soraqylyq. Ata-babasynyng kindik qany tamghan jerde otyrghan olar onda nege bizdi oralman - dep aitady? Biz jerding qay shetinde tipti aida kýn keshsekte qazaq últynyng ókili retinde esepke alynamyz. Al óz atamekenimizge kelgen kezimizde «oralman» dep ataydy. Birde osylay oralmandar - dep әngimesin bastaghan adamgha biz oralmaghanbyz, barsha qazaqpen tuysqanbyz dep endi qaytara olay atpaytynday etkenmin. Nәzigýlding osy bir әngimeni nyqtap aitqany әlige deyin kóz aldymda.

Atamekenining týrli jaghdayyna bey-jay qaramaytyn qazaq qyzyna ishim odan sayyn jyly týsip. Ekeumizding osy bir songhy әri maghynaly kezdesuimizden keyin Nәzigýlge sóz saludy úighardym. Ol kezde búl bizding songhy kezdesuimiz ekenin bilmedim, qayta Nәzigýlge yntyzarlyghym kýnnen-kýnge artyp, onyng maghan ererin kýtkenmin. Múndaghy bar oiym shetten kelgen qazaqtargha iynening kózindey qolymnan kelgen kómekti beru edi. Osylay atajúrtyna qayta oralghan bauyrlarymyzben birimiz qúda endi birimiz jekjattay aralasyp jatsaq mynau oralman búl qandas dep ekige bólinip dauryqpas edik. Sanamdy biylegen túmandy oilardyng jeteginde otyryp ýigede jetip qaldym. Kýnning kózi qaytyp, keshkilik jaydary samal eskenimen ol maghan jaghymdy әserin bere almady. Joldyng kelesi betine ótip, sol mandaghy toghyz qabatty ýilerding birinen bes jigit birlesip jaldap túryp jatqan pәterge jetuge asyqtym. Ýilerding aulasynan óte bere qazaq jigitining orys qyzyn qúshaghyna alyp, erninen qúshyrlana sýiip túrghanyn kórip Nәzigýldi qatty ayadym. Mende osylay Nәzigýldi qúshaghyma alyp, kele-kele armanymyz bir bolsa-dep, ortaq baqytqa jetudi qalaghan edim. Biraq men emes, mendik qylyp bóten bireu onyng әieldik taghdyrynyng túsauyn kesetini turaly oilar ensemdi ezdi. Dәlizge kirip liftining aldynda iluli túrghan «Lift na remonte» degen sózdi kórip tereng kýrsine amalsyz baspaldaqpen seziginshi qabatqa kóteriluge túra keldi. Ekinshi qabattan asa ayaqtarymnyng әli ketip, mandayymnan aqqan ashy terdi sýrtumen joghary qozghalyp kelemin. Kýndiz estigen jaghymsyz habaryma ýilestire bireu әdeyi dayyndaghanday liftining búzylyp túrghany janymnyng qayratyn alyp, jigerimdi jasytqanday... Jylarman kýide jetinshi qabattan әreng degende ótip, terezeden  syrtqa óz-ózimdi tastap jibererdey ruhany әlsiz kýide túrmyn. Kenet taghy da sol úyaly telefonyma bireu habarlasyp jatyr. Qaltamda túrghan telefonymdy kótermey birinshi qonyrauyn ótkizdim. Dәlizdegi terezeden әli qarap túrmyn. Bayaghy әuenine basyp úyaly telefonym qayta shyrylday bastady. Kótermeske amal joq. Áueli kim ekenin bilip alayyn dep telefonyma qarasam әlginde habarlasqan dosym. Kónilsiz asyqpay kótere bergenim sol edi telefonym qolymnan shyghyp terezeden týsip ketti. Jetpegeni osy edi, ne kýlerimdi ne jylarymdy bilmey jel soqqan terektey tenselip túrmyn. Bәlkim basymnan ótken býgingi uaqighalardyng jalghasy osylay tizbektelgeni dúrys ta shyghar...

«Abay-aqparat»