Elimizde bolyp jatqan әleumettik-ekonomikalyq ózgerister, kýnnen - kýnge ýdep kele jatqan aqparattar aghymdary, enbek naryghyndaghy bәsekelestikting artuy joghary oqu ornyn bitirushilerge qoyylatyn talaptardy kýsheytude. Qazirgi kezdegi bilim berudegi maqsat - jan-jaqty, bilimdi, bolashaqqa jana kózqaraspen qaray  biletin jәne ózgeristerge, ómir sýruge beyim, ózindik oi-tolghamy bar, qabiletti jeke túlghany qalyptastyru. Oqytushynyng biylik jýrgizu әdisinen aryluy; oqytu kezinde bilim beretin oqytushy emes, osy bilimdi qyzygha qabyldaugha dayyn student ekendigi, studentterding oqugha degen yntasyn kýsheytu, óz derbestigin damytu.

Osyghan baylanysty studentterding shygharmashylyq әreketin, bilimdi ózdiginen izdenis arqyly tabudyng jolyn, jalpy pedagogikalyq prinsipterdi basshylyqqa alu biliktilikterin kóteru mәselesi qoyylyp otyrghandyqtan, bilim berudi úiymdastyrushy-oqytushy men bilim alushy-studentter arasyndaghy qarym-qatynas dәrejesi mýldem basqasha jana dengeyge kóterilui tiyis. Osynyng negizinde oqytu әdisteri men oqu әreketteri týrlenip, júmystyng qúrylymy da, mazmúny da, ony úiymdastyrudyng pedagogikalyq-psihologiyalyq maqsaty da keshendi týrde ózgeriske úshyrady.

Elimizde bolyp jatqan әleumettik-ekonomikalyq ózgerister, kýnnen - kýnge ýdep kele jatqan aqparattar aghymdary, enbek naryghyndaghy bәsekelestikting artuy joghary oqu ornyn bitirushilerge qoyylatyn talaptardy kýsheytude. Qazirgi kezdegi bilim berudegi maqsat - jan-jaqty, bilimdi, bolashaqqa jana kózqaraspen qaray  biletin jәne ózgeristerge, ómir sýruge beyim, ózindik oi-tolghamy bar, qabiletti jeke túlghany qalyptastyru. Oqytushynyng biylik jýrgizu әdisinen aryluy; oqytu kezinde bilim beretin oqytushy emes, osy bilimdi qyzygha qabyldaugha dayyn student ekendigi, studentterding oqugha degen yntasyn kýsheytu, óz derbestigin damytu.

Osyghan baylanysty studentterding shygharmashylyq әreketin, bilimdi ózdiginen izdenis arqyly tabudyng jolyn, jalpy pedagogikalyq prinsipterdi basshylyqqa alu biliktilikterin kóteru mәselesi qoyylyp otyrghandyqtan, bilim berudi úiymdastyrushy-oqytushy men bilim alushy-studentter arasyndaghy qarym-qatynas dәrejesi mýldem basqasha jana dengeyge kóterilui tiyis. Osynyng negizinde oqytu әdisteri men oqu әreketteri týrlenip, júmystyng qúrylymy da, mazmúny da, ony úiymdastyrudyng pedagogikalyq-psihologiyalyq maqsaty da keshendi týrde ózgeriske úshyrady.

Osynday ózgeristerden keyin kóp jyldardan beri qalyptasqan sabaq beru әdisteri, onyng ishinde, studentterge dayyn bilimdi bere salu, úsynylghan tapsyrmany oryndatu, bir saryndy tapsyrmalar jýiesi siyaqty júmys týrleri óz aktualdyghyn joghaltty.
Qazaq tili sabaghy әri tartymdy, әri qyzyqty, әri sapaly boluy әr oqytushynyng ózine, bilim dengeyine, kәsiby sheberligine baylanysty. Oqu-tәrbie negizi-sabaq. Sondyqtan sabaq tartymdy, әserli, maqsaty aiqyn, qyzyqty jәne tolyq mәndi boluy tiyis. Ol - sonymen birge basqa últ studentterine  qazaqtyng әdebiyeti men mәdeniyetin, ghylymyn, ónerin nasihattaytyn pәn.
Oqytushy sabaqty dúrys josparlap, maqsatyn naqty belgilep almayynsha kózdegenine jete almaydy. Sabaqtyng mazmúnyn, qúrylysyn, dәldigin, júmys jýrgizu tәsilin múqiyat oilastyruy qajet. Sabaqta jana tehnologiya retinde aqparattyq-kommunikativtik tehnologiyalardy paydalanuda  ótkiziletin sabaqtardy  josparlaudyng negizgi talaptary:
- jaghymdy psihologiyalyq orta jasau;
- studentterding til ýirenuge degen qyzyghushylyghyn (uәj, ynta, úmtylys) tudyru;
- aqparattyq -kommunikativtik tehnolgiyalarmen júmys istey biluge ýiretu;
-aqparattyq-kommunikativtik tehnolgiyalarmen oryndalatyn júmystardyng problemalyq boluy;
- problemany sheshuge jәne sheshim qabylday biluge  ýiretu;
- kez-kelgen problemany shygharmashylyq túrghydan  sheshuge beyimdeu;
- ózindik pikir, iydeyalar, tújyrym, týsinik keltiru;
- pikirin, tújyrymyn, iydeyasyn dәleldey jәne qorghay biluge daghdylandyru;
- óz betinshe oryndaugha berilgen júmystargha ýlken jauapkershilikpen qaraugha, shygharmashylyqpen oryndaugha ýiretu;
- studentterding birlesken tanym prosessine belsendi aralasuyna mýmkindik jasau;
- studentterding ózining ýirengeni men óz bilimi turaly týsinikterin ortagha salyp, birlese talqylap, olar turaly pikir alysugha mýmkindik jasau;
- studentterge  ózdik júmystaryn úiymdastyru ýshin  orta qúru;
Jogharyda aitylghan maqsatqa jetu ýshin oqytushynyng әreketi:
- sabaqtyng taqyrybyna say maqsattyng aiqyn boluy;
- negizgi mәseleni bóle kórsetui;
- materialdardyng ómirmen baylanystylyghy әri tәrbiyelik mәnining manyzdy boluy;
- studenttermen teng qúqyly týrde qarym-qatynas jasay bilu;
- óz talaptaryn búiryq týrinde emes, kenes týrinde úsynu;
- әr pikirdi, iydeyany tynday bilu, ony syilau jәne onymen sanasu;
- erekshe iydeyalargha qoldau jasap otyru;
- jaghymdy (pozitivti) jәne konstruktivti kózqaras ústanu;
- sabaqta aqparattyq-kommunikativtik tehnolgiyalardy qoldanu arqyly ýnemi janalyqtar engizip otyru;
- studenttermen jeke júmystar jýrgizu ýige beriletin  tapsyrmanyn  uaqtyly jәne  naqtyly berilui;
- baghalau normalary saqtalyp, әdil baghalanuy;
- osy nәtiyjege jetkizetin -sabaqtyng jýieligi.
Sabaqta jana tehnologiya retinde aqparattyq tehnolgiyany paydalanu sabaqtyng tiyimdiligi men uәjin arttyryp, bilim beruding tabysty boluyna ong yqpalyn tiygizeri sózsiz. Aqparattyq-kommunikativtik tehnologiyany barlyq dengeylerde jýieli paydalanu arqyly sabaqtarda alynghan aqparatqa taldau jasay biluge, aqparatty dúrys tandau jauapkershiligin qalyptastyrugha jәne óz  betinshe júmys isteuge  daghdylandyrady. Aqparattyq-kommunikativtik tehnologiya negizinde - oqytudyng jana modelin qúrugha jol ashyp  otyr.
Aqparattyq tehnologiya sabaqty týrlendirudin, erekshelendirudin, daralandyrudyng tәsili ghana emes, sonymen qatar sabaqty janasha úiymdastyrudyng mýmkindigi. Aqparattyq tehnologiyanyng kómegimen jýrgiziletin sabaqtarda - student ózin belsendi jәne erkin, oqytushymen teng dәrejede ústay alady. Qazaq tili sabaghynda aqparattyq tehnologiyany engizu arqyly sabaqtyng belsendiligin arttyrugha, damyta oqytu iydeyasyn jýzege asyrugha, sabaqty shapshang jýrgizuge, studentting ózdik júmysynyng kólemin kóbeytuge bolady. Pedagogikalyq tehnologiya jalpy kompiuterlendiru ýrdisinentysqary qalghan joq.
Sondyqtan sabaqta aqparattyq jәne kommunikativtik tehnologiyany keninen paydalanu ýirenshikti, qalypty jaghday retinde qarastyrylghany jón. Býgingi kýni kez-kelgen oqytushy qazaq tili pәni bolsyn, basqa pәnder bolsyn aqparattyq jәne kommunikativtik tehnologiyany paydalanu arqyly әrtýrli  sabaqtargha әzirlemeler  dayyndap jәne ony joghary dengeyde ótkize bilse, sabaqtyng tartymdy әri qyzyq   bolatyny anyq.. Múnday sabaqtar studentterdi basqa әlemge, aqparattar әlemine, tartu arqyly  sol әlemdi óz kózimen kóruge, kórgenin kurstastaryna jetkizu barysynda til damytu  mýkindigine ie bolady.
Sabaqty internet jelisine qosylghan kompiuter arqyly basqaru - qazaqsha sóileuge ýirenuding tiyimdiligin arttyryp, studentting oilau qyzmetin belsendiredi. Kompiuterdi qazaq tili sabaghynda paydalanudyn  negizgi maqsatynyng biri - Qazaq radiosy, Shalqar baghdarlamasy men teledidar materialdaryn sabaqta tiyimdi paydalanudy úiymdastyru arqyly, dәstýrli oqytushy→dәrishana→student jýiesining ornyna  student→kompiuter→komiuterlik oqytu baghdarlmalary→oqytushy jýiesin engizu, oqytu ýrdisin,  oqytushy men student rólining sipatyn týbegeyli ózgertedi. Kompiuterding illustrativtik jәne dialogtik mýmkindikteri oqu ýrdisining uәjdeme salasy men әrekettik qúrylymyna ýlken әserin tiygizedi.
Til ýirenu qabileti tómen studentterding ózi de kompiuterden berilgen tapsyrmalar arqyly sóileuge, oiyn qazaqsha jetkizuge tyrysady. Qazaq tilin ýiretude internetting mýmkindigine toqtaytyn bolsaq, sóileu әreketining tórt týrinde (oqylym, aitylym, tyndalym, jazylym) de paydalanugha bolatyny belgili. Yaghni, aqparattyq tehnologiya - oqu  oryndarynda bilim jetildirushi qúral.
Mysaly: bastauysh toptarda - internetten alynghan suretterdi illustrativti material retinde paydalanyp, әr týrli jattyghular qúrastyru arqyly studentterding sóileu daghdysyn qalyptastyrugha; shaghyn ertegiler men әngimelerdi tyndatu jәne oqytu arqyly til damytugha, sonymen qatar materialdy tandau mýmkindigin studentterding ózine beruge bolady. Student materialdy izdeu barysynda әrtýrli mәtinderdi oqyp, ony týsinuge tyrysady. Jalghastyrushy toptarda -janalyqtardy kórip, tyndatu, tyndaghan janalyqtary boyynsha pikir almasu jәne Qazaq radiosynan:  «Bala tili - bal», «Atadan qalghan asyl sóz», «Inju-marjan»,  «Dalanyng dana arulary», Keshki ertegi aidarlarymen berilgen materialdardy til damytu júmystaryna paydalanamyz t.b. Osy materialdar kómegimen tómendegidey júmys týrlerin úiymdastyrugha bolady.

Mysaly: 1. «Assosiasiya jәne boljam»
Studentter toppen, júppen nemese jeke tapsyrma alady. Mәtinning taqyrybyn estigennen keyin qanday  assosiasiya payda boldy? Mәtin ne turaly bolady dep oilaysyz?
2. «Súraq-jauap»
Mәtindi tyndatyp, bir birine súraq qoyady. ózderining jauaptarynan mәtin qúrady. Qúrastyrghan mәtinderi men audiomәtindi qayta tyndap, salystyrady.
3. «Mәtindi tyndap, ayaqta»
Kelesi mәtinning basyn tyndap, ayaghyn ózi qúrastyryp, ayaqtaydy.
4. «Men diktormyn»
Audiomәtindi birneshe ret tyndap, diktor róline enip, (mýmkindiginshe jattap alady) sóileydi.
5. «Men muzykamen kórkemdeushimin»
Mәtindi tyndap, mәtin mazmúnyna say әuen tandaydy. Búl әuendi nege tandaghanyn týsindiredi.
6. «Men kórkemdik jetekshimin»
Mәtinning mazmúny men әuenine say әr týrli slaydtar dayyndaydy jәne búl slaydtardy nege tandaghanyn týsindiredi.
Internet arqyly  jalghastyrushy toptarmen jýrgiziletin júmystardyng tiyimdi týri retinde songhy kezde studentterding óz betterinshe dayyndap jýrgen  - komiks jasau júmystaryna tolyghyraq toqtala keteyik. Komiks degenimiz - әr týrli sujetti suretter arqyly belgili oqighagha studentterding ózderi qúrastyrghan әngimeleri. Ángimening ortaq taqyrybyn studenttermen aqyldasa otyryp, birlesip tandaugha da nemese studentterding óz betimen tandauyna da bolady.
Komiksjasau  joldary:
1. internettegi «Paint» baghdarlamasymen salghan suretterining kómegimen dayyndaydy;
2. dayyn annimasiyalardy paydalanady;
3. mulitfilimderdi paydalanady;
4. suretterge týsirip, týsiriilgen suretterdi paydalanady;
Komiksjasau arqyly studentterding - shygharmashylyq, logikalyq  oilau  qabiletteri qalyptasady; assosativtik órisi keneyedi; qazaqsha sóileu jәne jazu (sujettegi rólderding sózderin jazu arqyly) qabiletteri damidy, studentting qazaq tiline degen qyzyghushylyghy jәne belsendiligi artady.
Joghary dengeyde studentterding «Otandyq ónim»,  «Ekonomika tynysy», «Qazaq ghylymy»  aidarmen  beriletinaudio-beyne mәtinder boyynsha týrli shygharmashylyq júmystar úsynylady.Jogharyda berilgen júmys týrlerining nәtiyjeli boluy - dәrishanada jaghymdy ahualdyng qalyptasuy men oqytushy men studentting arasyndaghy syilastyq, týsinistikke tikeley baylanysty.
- internet jelisine qosylghan kompiuter sheksiz aqparat әleminde enuge jәne aqparatty jýieli týrde taldap, saraptaugha mýmkindik beredi. Aqparatty aludaghy joghary jyldamdyq adamnyng aqparattyq mәdeniyetining ýnemi ósuine jaghday jasaydy.
- kompiuter adamnyng zertteu - tanymdyq әreketining әmbebap qúraly retinde erekshelinedi.
- Ózge qúraldardan kompiuterding ereksheligi - onyng qatysymdyq qúral bola bilui. Yaghny student ol arqyly qatysymnyng barlyq týrlerin jýzege asyra alady. Búl - mәtinderdi oqu, súhbat jasau, jazu, tyndau әreketteri. Til ýirenude búl mýmkinshilikter eng manyzdy bolmaq.
Qoryta kele aitarymyz, aqparattyq-kommunikativtik tehnologiya
1. oqu materialyn tereng týsinuge;
2. oqu motivasiyasynyng artuyna;
3. alghan bilimning úzaq uaqyt este saqtaluyna;
4. bilim beruge júmsalatyn uaqyttyng azangyna yqpal etedi.

Paydalanylghan  әdebiyetter tizimi

1. Álmetova Á.S. «Qazaq tili sabaghynda studentterding súhbattyq tildesim mәdeniyetin qalyptastyrudyng ghylymiy-әdistemelik negizderi» ped.ghyl.doktor.diss.avtoref. Almaty, 2007. -48b.
2. Fazylova R.L. Proekt na urokah nemeskogo yazyka \Inostrannyy yazyk v shkole.-1999.- №.3
3. Gin A.A. Priyyomy pedagogicheskoy tehniki: Svoboda vybora. Otkrytosti. Deyatelinosti. Obratnaya svyazi. IYdealinosti : Posobie dlya uchiytelya. - 5-e izd. - M.: Vita - Press, 2003.
4. Vlaskin A. A., Sensova T. M. Avtomatizirovannaya sistema obucheniya russkomu yazyku. Materialy VI mejdunarodnoy konferensiy "Informasionnye tehnologiy v obrazovanii" ("ITO-97/98")
5. Potashniyk. Innovasionnyy prosess v shkole. Moskva, 1991.

Abdiyeva Shyrynhan Dýisenbekqyzy

pedagogika ghylymdarynyng kandidaty, lektor

abdieva@kimep.kz

http://mtdi.kz/kz/makalalar/oku-adistemelik/509