(Baba basyna әr jyldary jinalyp jýretin qalyng Naymannyng nazaryna)

«Atqannyng anyn – jatqan baylanghan»
(halyq danalyghy)

1972 jyly alghashqy kitabym «Zar-Zarauha» hikayatymdy jazyp ayaqtap, endi Jazushylar odaghyna aparghaly jýrgen kezim bolatyn. Ózim sol túnghysh shygharmanyng әlegimen eki jyl boyy esh jerde júmys istey almay jýrip qalghanmyn. Belgili ýiim bolmaghandyqtan, auyl-auyldaghy Qytaydan kelgen tanystardy jaghalap; bes kýnde bes qonaq bolyp tentirep jýretinmin. Shygharmanyng ii qanbay, bitire almay jýrgenmin. Soryma qaray (Qytaydan klgenderge kýdikpen qaraytyn kez) izimnen andu týsip, syrtymnan baqylap jýrgen oryndar (milisiya, KGB) bar eken. Dәl sol qarsanda Kirovskiydegi (qazirgi Balpyq bi) «Enbek tuy» gazetining tilshisi Kenjebek Óstemirov aghamyz (qazir kózi tiri) maghan «sening syrtynnan andu týsip jýr, bayqa. Men aitty dep auzynnan shygharma» dedi. Órdegi elden ótip kelgen on jyl ishinde ókimette onday jasyryn oryn baryn bilmegenmin. Sottalatyn shygharmyn dep, zәrem zәr týbime ketti. Tútqyndalyp týrmege týsip, on bes jylgha jer audarylghanym – osynday jaghdaydan keyin edi. Endi nede bolsa shygharmamnyng jaryq kóruin oilap, alghash ret Almatygha jettim. Jazushylar odaghynyng esigine jaqyndaghanda jýreksinip, «búl Áuezovter kirgen esik qoy» dep, qorghanshaqtaghanym әli esimde. Kirgen jerimde sәl ary taman ýsh jigit әngimelesip túr eken. Solardyng birinen jón súrau ýshin sózderin bólmey kýtip túryp qalghanmyn. Olardyng biri Júmeken Nәjimedenev ekenin suretin kórip jýrgenim boyynsha tanyghanmyn. Shirkin, qashanda jaqsynyng aty jaqsy ghoy, Júmeken birer dýrkin qarap qoydy da, qorghanyp túrghan maghan jaqyndap kelip:

- Inishek, bireuge jolyqqaly túrghan ba edin? – dedi.

- Qapaldan kelip edim, jazghan povesim bar edi. Sony kimge kórseterimdi 

bilmey...

- Onda beri jýrshi, - dep ekinshi qabattaghy sol jaq birinshi esikten ertip kirdi. Ishte jasanyp kiyingen, aq sazanday kózildirikti kisi otyr eken. Jazushynyng núsqasy sonday-aq bolsyn. Ýrkinshekte sener-senbes ýmitpen kóz salyp túrmyn. «IYә, sәtim» ishimde. Ol bizge kezek qaray bastaghanda Júmeken:

- Jayseke, myna jigit elden alghash ret kelip túr eken. Proza jazatyn  kórinedi, - dey berip, maghan. – Búl kisi Jaysanbek Moldaghaliyev degen aghan. Qarasózding bilgir zergeri (auzynan shyqqan sózi dәl osylay), ózing siyaqty jana jazyp jýrgenderge kómegin ayamaydy, - dep bir-birimizdi jaghystyryp jatty. Men búl jazushynyng «Torghay tolghauy» degen kitabyn kitap dýkenderinen kórip jýrgenim bar edi. Qarap óleyin be, sol kezde aityp jýretin kóp ótirikting birin qoldanyp «satyp alyp qoyghanymdy», osydan barghan son, oqitynymdy shimirikpey soqtym. Jaysekeng óz kitaby turaly tosyn bireuden estigenine:

- A, solay ma? – dep kónildenip qaldy. Júmeken shyghyp ketti. Men auyldaghy ýirengen әdetimmen:

- Týs bop qapty ghoy, bir jerge baryp otyryp әngimelessek... – dedim. 

Alghashqy bolashaq «ústazym» betime qarap, oilanyp qaldy da:

- Onda osynda Beken Ábdirazaqov degen jaqsy jazushy bar. Sony ertip  alayyq. Shygharmang jaqsy bolsa, gazet-jornaldardyng birine ýzindi bastyrugha da kómegi tiyedi, - dedi. Kelmey jatyp jazushy auzynan múnday sózdi estigenime ishim jylyp, quanyp qaldym. B.Ábdirazaqovty tez shaqyryp kelip, jaghdaylasqan son, Jayseken:

- Kәne, shygharmannan kishkene ýzindi oqyp kórshi, - degen. Qytaydan kelgenimdi, arab әrpimen jazghanymdy bildirip, tosylmay oqy jóneldim. Bir-eki betke jetkende Jaysekeng Beken aghaygha:

- Tili jaqsy eken, - dep edi. Joldasy da:

- Jalpy Qytaydan kelgenderding til erekshelikteri bar. Ana Qabdesh Jýmәdilovty kórmeysing be, - dep qostady. Qabdekenning «Jәnibek» povesi auyzgha ilinip túrghan.

Ýsheumizding órlep ayandaghanymyz «Kәmýnis» degen kóshe eken. Eki birdey jazushynyng qasynda ketip bara jatqanyma jan-jaghyma qarap qoyam... Kórmey jýrgen kezde ataqtary tauday, ózderi perishte sanalatyn ardaqty adamdargha op-onay qosylghanym ózime tanyrqauly, qyzyq seziledi. Olar da ózimizdey pende ekenin bilgem joq. Alty qabat «Almaty» meyramhanasyna apardy. Tamaqpen birge moyyny buyltaq «rom» degen móldir kýreng araq aldyrdy. Jaysekennin:

- ...Búghan ózing qalaysyn? – degeni kónilime tik tiydi. Tabaqtas bolghandyghym osy ma degendey, olqy kelgen. Kýmiljip qalyp:

- Sizdermen birge... – dep jabyrqau tartqanymdy seze qoyghan Ábdirazaqov kónili júmsaq, jyly adam eken:

- Jayseke, as iyesimen tәtti emes pe, әriyne teng otyrsyn, - dep tigisin jatqyzyp jiberdi. Azdan song «romnan» ekinshisin aldyrdyq. Búl kezde olar әldebir әielder turaly qyzu әngimege kirisip ketken. Ishimnen «jazushy da osynday bola ma» dep qoyam. Sóitsem, anyq «kәniyzәkshylar» sezim adamdarynan shyghady eken. Men mýlde jayyma qala bastadym. Melshiyip qalghanyma qarap Ábdirazaqov eki-ýsh dýrkin qarap qoydy. Sony angharghan Jaysanbek endi ghana kónil bólip:

- Inishek, atyng kim edi? Shygharmang jaman emes kórinedi, tek oryssha oylap, qazaqsha jazatyn kórinesin, qazaqsha oilaugha tyrys, - degeni bar emes pe. Ol kezde men oryssha birauyz qúq etpeymin. Ana kisi senimdi týrde aityp otyrghandyqtan, búl qalay dep ózim de tanyrqap, sasyp qaldym. Qytaydan kelgenimdi aitqanym – ekeuining de esterinen kóterilip ketkenin bayqady da, sәl narazylau:

- Oibay-au, men oryssha «izdirәsti» degennen basqa dym bilmeymin, sonda qalay oryssha oilana alam?! – dedim. Ábdirazaqov ynghaysyz jymiyp, betin Jaysanbekten ary búrdy. Jaysekeng de qolaysyzdau edi. (Ekeui de ýndegen joq).

Odaqqa qaytyp kelgen son, Jaysekeng meni bireuge aparmaq boldy. Ýshinshi qabat  pa, ekinshi me, eng shyghys jaq shettegi kәbiynetke «Ara» jornalynyng redaksiyasy bar eken, meni soghan apardy. Suretterinen bilem, Sadyqbek Adambekov pen Qajytay Iliyasov otyrady eken. Jaysekeng Qajytaygha:

- Myna jigit ózinning jerles, tuysyng eken. Jazghan povesi bar. Oqytyp kórdik, birdeme shyghatyn siyaqty. Talaby jetedi, ótkir. Sening jazu mashinkang bar ghoy, shygharmasynan bir tarau basyp beruge kómektesip jibersen, sauapkershilik bolar edi. Qalay qaraysyn? – dedi. Qajekeng betime jalt-júlt qarap:

- E, óz jerlesimdi tabystaghan azamattyghyna raqymet. «Tazy jerles qoyandy qabyrghasynan ghana mytidy» degen... Endigisin ózimiz kóreyik, - dep alyp qaldy. Jaysekene riza boldym. Biraq on bes jyl jer audarylyp kelgenimde, J.Moldaghaliyev myna týbi sholaq dýniyeden ótken eken. B.Ábdirazaqov ekeumiz ótken kýndi kýlip, eske aldyq. Kesh batyp, júmys ayaqtap qalghan. Qajekeng ekeumiz jolshybay bir-eki «Moskovskiy» alyp, ýiine jettik. Jútynyp túrghan jas kelinshegi bar eken. Jana boyjetken qyzday qúlyn mýsheli, túnghiyqtana qaraytyn túnjyr qara kózi jýregindi qaryp týserliktey súludyng aty Altynay eken. Ýzilip túr. Orys kempirmen dastarhandary ortaq, ayaday ghana bólmeler, býiirdegi kishkene quysynda Qajekenning tap-tar bólmesi. Onyng ýstine Altynaydyng eki-ýsh inisi kelip otyr eken. Bireui Qajekenning bir-eki ólenin orysshagha audarghanyn oqyp jatty. Jatar mezgilde búl ýide menimen tórt boydaq barmyz, qalay jayghastyq deniz. Kempir bayqús bir keng adam eken, ana ýsheuine ayaqtaryn tamaq ýstelining astyna jiberip, jatatyn ghyp tósenish salyp berdi. (Osy uaqytqa deyin tanyrqaytynym, imandy bolghyr Qajytay Iliyasovtyng dýniyede joq keng adam ekendigi. Osynday ýige de qonaq әkele me desenshi!)

Sóitip, Almatyda býitip jýrip sharuamdy bitirmespin dep, Taldyqorghangha bir-aq kettim. Áygili aqyn Áben Dәurenbekov pen Júmatay Jaqypbaevtyng kómegimen (olar «Oktyabri tuy» gazetinde bir kәbiynette otyratyn) povesimdi mashinkalaryna 2 dana etip bastyryp, endi Almatygha qayta baru ýshin jol qarajat jaghdayymen qanghyp, Saryózek manyndaghy «Qaspan» sovhozynyng № 1 bólimshesinde túratyn ejelgi sarysýiek jegjatymyz Núrәdil aqsaqaldyng ýiine jettim. Ákemning aghasy Kerimbekting bәibishesi - Núrәdilding әpkesi edi. 10-shy synyp oqityn balasy Sylambay qazir Kerbúlaq audanynyng qyzmetkeri. Núrekeng bir uys aqsha berdi. Biraq osy joly osy ýiden tútqyndalyp kettim. Sol kýni keshke osy auyldyng túrghyny qyrma saqal kәmýnis shal qonyp jatqan ýiime kelip, menen әr nәrseni bir súrap, tyqaq qaghyp, neghyp jýrgen adam ekenimdi tәptishtep, aqtara súrap bilip ketken. Sóitsem, mening jýrgen-túrghan jerlerimning bәrine tynshy qoyylghan eken. Búl kezde Qytaymen eki ara kýiip túrghan. (Meni, ókimetti audarghaly jýrgen shpion ba dedi me, bilmeymin). Ertengi shay ýstinde sol auyldyng qarapayym bir jigiti kirip kelip:

- Osy ýidegi meyman balany syrtta bir kisiler jolyghamyz dep tosyp túr, - dedi. Ishim qylp ete qaldy. Qysqa aitsam,  biri - milisiyanyn, ekinshisi - KGB-ning ýlken lauazymdy basshylary eken. Bergen sәlemimdi aludyng ornyna milisiya basshysy úrysa zekip:

- Dabay, dokument! Neghyp jýrgen adamsyn?! – dep dýrse qoya berdi. Birge shyqqan ýy iyelerinen úyalyp, jerge kirip baram. Olar da qondyryp jýrgenine mindi bolyp túrghanday ýrpiyisip ketken. Solardan ólerdey úyalyp:

- Nege aighaylap túrsyzdar, qylmysym bolsa, zandarynyz bar emes pe, - dep sazyrayyp til qattym. Ekeui bir-birine qarap, meni mazaqtay týsip:

- Oqyghan itke daua joq degen osy-ә!

- Berileyin dep túrghan iyting búl emes, - desip, pang kýlisip aldy da, menimen myljyndasyp túrghysy kelmey, ýy iyelerine:

- Osynda ne zattary bar, qaldyrmay bәrin alyp shyghynyzdar, - dedi. Eki núsqa mashinkalyq hikayat pen barghan jerimde auystyryp kiyip jýretin kóilek-kónshek siyaqty buynshaq-týiinshekterim bar edi. Shynyn aitqanda, dәruishterding jýrisi tәrizdi kórer kózge tym siyqsyz tor kóz setka, shýperek dorbalarym bar. Ústalatyn bolghan son, Núrekenning aqshasyn ózine qaytaryp bere saldym. Endi sózge kelmey, mashinalaryna otyrghyzyp aldy da, Taldyqorghannyng týrmesinen bir-aq shyghardy. Odan tergeushim Arghynbaev Daniyar (qazir Almatyda Markov kóshesinde túratyn, zeynetker) qalanyng týstik betinde jayau bara salatyn jerdegi jyndyhanagha aparyp, jarty ay jatqyzyp teksertti. Bas dәriger bir jaq jambasy qiraghan, tayaq ústaytyn qyrday biyik, etsiz jal múryndy, jap-jasyl sona kóz Barannikov (med. ghyl. kandidaty) degen eken. KGB oryny meni búl jerge teksertuining sebebi – ókimetting qatal zany bar demey, eki jyl boyy esh jerde júmys istemey, әr jerde qashyp-poshyp, jasyrynyp kezbelik ómirde jýrip alghanym. Soghan qarap, deni sau emes shyghar dep oilaghan shyghar. Sonymen psihatriya auruhanasy mening ne jyndy, ne sau ekenimdi sheship aitugha KGB ornynan jasqanyp, Almatydan psiholog-professor aldyrghan. Múrty joq, shoqsha saqaldy orys adamy eken. Balshighan jalpaq sary sanitarkalardan bastap, medbiyke, vrachtar tayly-tayaghyna deyin jiylyp, komissiya bolyp otyr... Maghan tilmash bolghan osyndaghy felidsher tatar edi, ol ana kisining alghashqy sózin audaryp:

- Tәrәzәning tyshqarysynan kózinә bir hayuan, maqlúq nәrsәlәr kórinә mә? – dep súrady. Men týsinbey tanyrqap:

- Ol ne? Qanday nәrse? – dep edim, tatarym:

- Mәsәlәn, komnatada otyrghanynda tәrәzә syrtynan iyt, myshyq, maymúl, iyәky bolmasa, qoshqar, tәkәlәrgә oqshaghan bir hayuanlar oinap, tansavayt etip, kórinә mә? – degeni. Qanym basyma teuip, namystan órtenip kettim:

- Sonyng bәri sening ózinning kózine kórinsin, onbaghan! – dep jibergenimdi ózim de andamay qaldym. Tilmashym әlgi sózime qyzaraqtap audarghan edi. Professordyng ózi de basyn shalqayta qarqylday kýlip aldy. Taghy da kóp nәrseler súrady. Maghan únaghany, óni jyly adam eken, eshnәrse baqayynan kelip otyrghan joq. Meni jazghyrmay, teng sóilesedi. Sonysyna  rizamyn. Qughyngha týsip jýrgen adamgha ol da medet eken. Eng sonynda ýlken psiholog:

- Osynda jatqanynyzdy dúrys sanaysyz ba, әlde qate me? – dep súrady. 

Tilmashqa da qaramastan:

- Ya, izdes ne sәlәsni, sudit sәglәsni, - dedim. Qúday kózindi ashqyr,  professorym «búl sau adam» degen qorytyndy shyghardy. Qalyng jyndynyng ishinde jatqanymnan ana jaqtaghy týrmening ózi jaqsy edi. Bir tәuiri, tergeushim Arghynbaev Daniyar qabaq shytyp, zekimeydi. Ne súrasa, jaylap súrap tekseredi. Milisiya orny bolsa, janyndy alady ghoy. (Keyin bilsem, qazaqy jerde tuyp-ósken, ózi jetim bolyp erjetken azamat eken. Jambyl audanynda kóp jyl birinshi hatshy bolghan Mansurov Aymúhamet aghamyzdyng Baqyttygýl degen qyzyna ýilengen bolsa da, kókirek kermeydi, birtogha. Tergeushim Daniyar Arghynbaevti arada 31 jyl ótkende 2003 jyly «Barmysyng bauyrym» baghdarlamasy arqyly izdep tauyp alghanmyn. Men bayaghy ózimdi tútqyndaghan eki basshynyng atyn súraghan edim. Arghynbaev «úmytyp qalyppyn» dep, aitpay qoydy).

1972 jyly mamyr aiynyng ayaghyna taman , jasym 30-gha jetpey Janaqorghannyng «Kelintóbe» sovhozyna 15 jylgha jer audarylyp kettim. Jazghan shygharmam kenes ókimetine qarsy jazylghan bolyp, ony da sypyryp alyp, júrday ghyp qoya berdi. Ol aqyry 29 jyldan keyin 2001 jyly Tәuelsizdigimizding 10 jyldyghyna oray kitap bolyp shyqty. Qúrmetti oqyrman! Búl maqaladaghy negizgi aitqaly otyrghanym, «Tólek-Atay» babanyng beyiti qalay tabyldy?» degen sýrleuding silemimen bastalyp kele jatyr. Búrynghy kitaptarymda da jazghanmyn, Taldyqorghandaghy jer audarghan oryn mening baratyn jaghyma da «...osynday jaghdaymen ketip bara jatqan adam» degen negizde tanystyryp, astyrtyn habar joldaghan ghoy, әriyne... Olar men jýrgen sovhozdyng auylkenesine me, partorigine me, bólimshelik milisiyasyna ma qúlaghdar etip, eskertip qoyatyn bolar. Sonyng biri ishine syimaghan syrdy «eshkimge auzynnan shygharma» dep әieline sybyrlasa jetip jatyr. «Jeneshem bildi degenshe, jer jýzi bildi desenshi» degendey, әiel jaryqtyqtardyng «podrugasy» bolmay túrmaydy... Sóite-sóite búndaghy el men paqyrdy órt tiygendey jalaulatyp «...jer audarylyp kelipti, qytaydyng shpiony kórinedi» desip ilip әketken. Onymen toqtamay, erikken bireu «bәlen shengelding týbinde rasiya qúryp, sóilesip otyrghanyn kórgender bar eken» degen kórinedi. Estigenine sene beretin qazaqy jer, eshkimning auzyna qaqpaq bola almaysyn. Keybireuler «bәlesinen aulaq» dep maghan jolamay, anadaydan ýrkip, alys jýredi. El ishinde jaqsy kóp qoy. Kelintóbe auylynan ruy Qonyrat, Jetimder Payyzov Seyithan degen agha tauyp alyp, sonyng óz inisindey ýiinde kóp jyl jýrdim. Áyeli Túrsyn degen jengemiz de Seyithannyng ózine say edi, tuysynan kem kórgen joq. 

Arada ýsh-tórt jyl ótken. 1976 jyl bolatyn. Babamyz Tólek-Ataydyng habiri «Qyrkense» degen auyldyng batys betinde, 10-15 shaqyrymday, qalyng jynghyldyng arasyndaghy qorym-mazarlyqta degendi emis-emis qúlaghym shalyp jýrgen. Shyghatyn atym shyqty ghoy, sol babanyng basyn bir izdep kórmeymin be, myna qiyn kýnde qasiyetining bir shapaghaty tiyer me eken degen oy keldi. Jәne izdeuding ózin qyzyq kórdim. Sodan súrastyra-súrastyra kelgende, «Zadariya» sovhozynyng (Qyrkense auyly) 1-shi may bólimshesinde Qojahmet degen Nayman molda bolghan eken. Sol kisi ómirden ótpey túrghanynda babanyng basyn tauyp, kirpish qoyghan dep estidim. Sunaqtar túratyn auyl eken. Súrastyryp jýrip, Qojahmet moldanyng ýiin taptym. Men qatarly Zayyt degen traktorshy jalghyz úly bar eken. Jaghdayymdy aityp edim, sheshesi «izdep taba alsandar, Qylyshty Ata ekeuining ýstine jabyndar» dep, eki-eki metrden jana aq shýperek berdi. Traktorgha otyryp alyp, bes-alty shaqyrymday jerdegi sovhoz ortalyghynan ótken son, su orghan jabayy jol silemi ghana bar eken. Kólikti qiqandatyp jýrip, jarym jolgha jaqyndaghanymyzdy qayteyik, ainalasy kýrishtik alqaptyng suy jayylghan batpaqtan traktor jýre almay, dónestegi qalyng jynghylgha jayau batpaqtap, әreng jettik. Jer bolyp ketuge ainalghan kóp beyitterding bir túsynda ainala dualdary qúlap, tóbesindegi qamystary ishine týsken eki ýlken zirat qatar jatyr eken. Aralyghy 4-5 metrdey. Aynalasyn tinkilep qarap jýrip, shyghys jaqtaghysynyng bir búryshynan jartylay kómilgen kirpish taptyq. Alyp qarasaq, arab әrpimen «Tólek» dep syzyp jazghan óshkin jazu kórindi. Quanyp, qúranymyzdy oqyp, Qylyshty Ata men (teginde «Ata» degenning mәnisi: Payghambarymyzdyng kózin kórgender «Sahaba», al Sahabanyng zamandaghylardy «Bab» dep, al Babtardyng zamanyn kórgenderdi «Ata» dep ataghan deytin tújyrym bar) Tólek-Ataydyng (búny Jetisu jaqtaghy el «Tólegetay» dep, dybys ýndestigin ózgertip alghan) basyna aqtarymyzdy jauyp qayttyq.

Búl jyldary men Kelintóbedegi uchaskilik milisiyamyz Ásetolla degen qoja jigitten ara-túra eki-ýsh kýnge rúhsat alyp, Tashkentten kólemi 20h60, qalyndyghy eki eli mәrmәr tas arqalap әkelip, qajet degen otbastarynyng marhúmdaryna aty-jóni, tughan-qaytqan jyldaryn qashap jazyp, әrbireuin 150 rublden ótkizip jýretinmin. Osy orayda aita ketkenim artyq bolmas. Milisiya Ásetollanyng ózi de әkesine jazdyryp «sizden aqsha almaymyn» degenime qoymay «óitsek aruaqqa sauaby bolmaydy» dep, aqysyn tolyq tólegen. Al bir joly Ájibekov Áby degen audandyq milisiya sóz qaytarghanym ýshin aparyp qamaghan edi. Sol oraydan paydalanghan Aqylbekov degen jastau milisioner sheshesine Tashkentten tas aldyryp, jazdyryp, kók tyiyn tólemegenin de, Ásetollamen salystyra keteyin. (Sonyng sonynan kóp úzamay, audandyq milisiya bastyghy Ábiyev әlgi Aqylbekovty júmystan bosatqanyn estidim). Hosh, sonymen ekinshi joly Tashkentten arnayy kók tas әkelip, Tólek-Ataydyng basyna tómendegi eki shumaq ólenmen tas jazyp, qazir kózi tiri Zayyt ekeumiz aparyp qoyghan edik.

Nayman degen biz; tórkindep qusang qay tughan,

Tólek atadan tóredey tórt úl aitylghan:

Sadyr men Matay, Qarakerey men Dórtuyl,

Tórletip kórseng alashty mol ghyp bay tughan.

Syrdan bir tartyp sypyra shashyp el tughan,

Bir Nayman shaldan samsaghan sary qol tughan.

Jer jaralghanda ruh ta bәlkim enshi bop,

Dýnie bitpey, bitpestey bolyp mol tughan.

Esine bir al, babalar ruhy nelikten,

Ábdilda aqynday bәrine qazy dәl tughan, - dep, osy betine arabsha «Lәy laha Ilalla, Múhamәd rәsúl Alla» degendi jazdym. Búl betke atym syimaghan son, astynghy jaghyna «Janat» dep jazghanmyn. Ol ghana emes, Qojakent auylyndaghy Ábduayt degen Qylyshty qojanyng ýiinde jatyp, Qylyshty babagha da aruaqty bólmey, birge tas qoyghanymdy bala-shaghasy qazirge deyin biledi. Sol tústa Á.Tәjibaevting poeziyasyn kóp oqyp, qanattanyp jýrgen әserim bar-dy.

... Egemendik alyp, el es jighan son, әr ru babalaryn izdeuge kiriskende, Nay-atannyng úrpaqtary da Tólek-Atay basyna kesene túrghyzghanyn, jyl sayyn bir sheti shyghys, ekinshi jaghy batystan, órge-tómennen bas qúraghan Naymandar baba basynda as berip; araday gulep, qúmyrsqaday qaptap, sharalar ótkizip jýrgenin estip jattym. Ár taypanyng basshy myrzalary babany dәl ózderi tapqanday bolyp, úzyn-sonar bayandamalar jasap, nesin aitasyn, keremet bolyp dýrligip jatty. Ol ónirdegi alghashqy basshy Oljabay Saparbaev, Rayymbek Ádilbekovter men jazghan tasty kóre túrsa da, pysqyrmady. Janaqorghangha songhy bir barghanymda, Rayymbekti qasyma alyp, baba basyna birinshi ret jolym týsken. Men jazghan tas sәuletti ghibadathananyng «sәnin búzatyn» bolghan son, namystanghan Naymandar qoymagha laqtyryp tastaghan eken. Ortasynan qaq bólinip jatqanyn shyraqshygha da kórsetip, esine salghan boldyq. Ol meni neghylsyn «e» dey saldy, aqshasyn jese boldy ghoy. Meni osy Alashta auzyna alghan bir adam - jazushy Túrsyn Júrtbaev boldy. Onyng «Janatqa raqymet» dep jýrgenin estidim. Jalpy osy oqigha turaly «Synaptay susyghan jahanda» degen kitabymda jazdym da, tynysh qoyghan edim. Qyrkýiekting ayaghynda taghy da sol Nay-atannyng jaqsy-jamany jabylyp, baba basynda aitarlyqtay ýlken shara ótkizgen eken. Baqtybay Aynabekov telefondap «jaman óz sybaghasynan qúr qalady» degen sensin» dep, namysyma tiydi. «Nege maqala jazbaysyn» dep janashyrlyqpen úrysa sóiledi. Búryn da sony aityp jýrgen. Men bolsam «Naymannyng aqshagha sengen ókiresh basshylary jetimsiregen maqalany qaytedi deysin. Qúday-aruaq bilse boldy ghoy» dep jýrgen edim. Baqtybay ghana emes, Janaqorghan Naymandary atalmysh sharany ótkizip jatqanda, sol audandaghy Tórejan Abdimalikov degen aghamyz da, men ýshin kýiinip «nege kelip kórinbeysin, nege jasaghan enbegindi aitpaysyn» dep telefondaghany qamshy boldy.  Baba basyna eldikterin kórsetip, oidan-qyrdan jabyl kedey bolyp barghandary jaqsy, qyzghanghanym emes. Tek qana ózi basyp jýrgen jerdi kórmeytin basshy myrzalardyng Qúdaygha qaraghan bireui enbegimdi aityp, әdildik kórsete me degen әngime dep týsininizder. Ashyghyn aitsam, endi shaqyrsa da júrtta qalghan júghyndy jalaugha baratyn men emes. As jep, ayaq bosatyp qaytugha, әzirge mәzir menen ózge Nayman da azdyq etpes. (Áu basta ornym tór boluy kerek ekenin esterine salamyn).  

Adamdar ne bop ketken?! Eng basta sol tasty kórgen birde-biri osynday bireu bar eken dep, (T.Júrtbaevtan basqa) auyzgha alsa qaytedi. Biraq birinshi orynda ózderi túru kerek qoy. Kózi joqty ary ysyryp, ózderin kórsetu, yaghny múndayda aldymen kórinip qalu – obal-sauapty oilatpaydy. Tek «Men! Men! Men!». «Atqannyng anyn - jatqan baylanghan» degen bayaghydan bar sóz maqalada aitylghanday, men bir basyma qanshalyq qiyndyqtar týsip, azapty kýnder ótkizip (týrme esigin kórip, sau basymdy jyndyhanada talqylap, odan ómirdegi bar armanym bolghan; ýisiz-kýisiz jýrip, azaptanyp jazghan shygharmamnan aiyrylyp, óler halge jetkenim; әri bәlen jylgha jer audarylyp, sonyng saldarynan elde joq «súmyray» ataqqa qalyp jýrip), babamnyng basyn qalay tapqanym – estilerding esterinde bolsa, sol jetedi. 

Janat Ahmadiy

jazushy, Halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng laureaty, Almaty oblysy jәne  Jambyl audanynyng Qúrmetti azamaty, «Qúrmet» ordenining iyegeri

Abai.kz