2021 жылы Қазақстан тәуелсіздігіне 30 жыл толады. 70 жыл КСРО құрамында болған 15 одақтас ел өз алдына Тәуелсіздіктерін жариялап, алып империяның шекпенінен шықты.

Ал, КСРО-ның ыдырау процесі сонау 1980-ші жылдардың аяғында басталды. Кеңес Одағының құлауының ресми күні - 1991 жылдың 26 ​​желтоқсаны. Ал, Қазақстан 1991 жылы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін тәуелсіздігін соңғы болып жариялады.

1990 жылы 25 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация қабылдады. 1991 жылы 1 желтоқсанда Қазақстан бойынша бірінші жалпыхалықтық, президенттік сайлау өтті, онда сайлау учаскелеріне келген қазақстандық сайлаушылардың 98,76 пайызы Нұрсұлтан Назарбаевқа дауыс берді.

1991 жылы 10 желтоқсанда Н. Ә. Назарбаев Республика сарайында салтанатты түрде ант қабылдады және халық сайлаған Қазақстанның президенті ретінде жұмысын бастады. Сол күні республиканың Жоғарғы Кеңесі Қазақ КСР-ін Қазақстан Республикасы деп атау туралы шешім қабылдады.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1991 жылғы 16 желтоқсандағы қаулысымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» конституциялық заң қабылданды. Жыл сайын бұл күні елімізде Тәуелсіздік күні атап өтіледі.

«Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі Қазақстан халқының ерік-жігерін білдіре отырып, адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында, басқа жалпыға танылған халықаралық құқық нормаларында бекітілген, адамның жеке басының құқықтары мен бостандықтарының басымдылығын мойындай отырып, құқықтарын растайды. Ядролық қаруды таратпау қағидасына және қарусыздану процесіне сүйенетіндігін мәлімдей отырып, сыртқы саясатты жүзеге асырып, азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құруға бел буған қазақ ұлтының өзін-өзі анықтауға бағытталған мемлекетін салтанатты түрде жариялайды», - делінген заңның кіріспесінде.

1997 жылы Қазақстан үкіметі астананы 1927-1997 жылдар аралығында астана болған Қазақстанның ең үлкен қаласы Алматыдан Ақмолаға ауыстырды (1998 ж. Астана және 2019 ж. 23 наурызында Нұр-Сұлтан аталды).

Кеңес Одағы ыдырағанда және Қазақстан өз тәуелсіздігіне қол жеткізгенде, біздің ел өзінің жеке егемен ішкі және сыртқы даму жолымен кетті. Нарықтық экономикалық және саяси демократиялық реформаларды жүзеге асырып, Қазақстан  егеменді даму жылдарында үлкен жетістіктерге қол жеткізді. Соның бір жетістігі –жаңа Астанасын салу мен оның 20-жылда дамып, гүлденуі.  Қазақстан Республикасының жаңа Астанасы 1830 жылы пайда болды және оның алғашқы аты – Ақмола. 1869 ж. Ақмола Ақмола уезінің орталығы болып қайта құрылды және Ақмола облысының орталығы болды.

1961 жылға дейін бұл қаланың тарихында ешқандай маңызды өзгеріс болмады. Барлығы жақсы біледі, 1953 ж. Наурыз айында Сталин қайтыс болады және Кеңес Одағының билік басына Хрущев келді. 1954 жылдан бастап, Кеңес Одағының жаңа көсемі тың игеру идеясын жүргізе бастайды. Ол тың игерудің басты жері – Қазақстан деп белгілеп,  1954-1961 жж. Кеңес Одағының Ресей және т.б. жерлерден 6 млн. тың игерушілерді қоныстандыра бастады. Сол уақытта, Хрущевтің бастамасы бойынша, республиканың тың игеру жерлерінің орталығы – Ақмола болып бекітіледі. Соған байланысты, Хрущев өз жеке бұйрығымен, 1961 ж. Ақмоланы Целиноградқа айналдырады. 1961 жылдан бастап  1992 ж. дейін Ақмола Целиноград қаласы болады.

Тәуелсіздікті алғаннан кейін тарихи Ақмола атауы қайтадан қалпына келді. Сол кезде Елбасы Алматыдан Ақмола қаласына астананы ауыстыру туралы идеясына назар аударады.

Кеңес заманында, Қазақстанның алғашқы астанасы 1920 ж. Орынбор болады, бірақ 1925 ж. оны  Орынбордан Қызыл-Орда қаласына ауыстырады. Тек 1928 ж. Кеңес билігі Қазақстанның астанасы – Алматы қаласы деп бекітеді. Және 1997 ж. дейін Алматы Қазақстанның астанасы болды.

Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, барлық мемлекеттер өз астанасын өз территориясының қақ ортасында орналыстырып, барлық аймақтар мен аудандар бірдей жақын және басқаруға өте тиімді жағынан қарастырады екен. Соған байланысты егеменді еліміз осы жағдайларды есепке алып, жаңа астанасын Алматыдан Ақмолаға ауыстырады.

Сонымен, 1997 ж. бастап Ақмола қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы пайда болады. Ал 1998 ж. бастап оған «Астана»  жаңа аты қойылды. Президент бір сөзінде: Қазақстанның «Астана» деген аты кириллица мен латын әліпбиінде бірдей жеңіл айтылуымен ел есінде қалады деген болатын.

1998-2018 жж. Аралығында сол Астана айтарлықтай өзгеріп, дамып жатыр. ТМД елдерінің астаналары арасында ғана емес, әлемде – нағыз әсем, керемет және заманның талабына сай ғажайып қалаға айналды.

Астана – қазіргі Қазақстанның төлқұжаты деп толық айтуға болады. 20 жыл ішінде, Қазақстанның қақ ортасында заманауи қала пайда болды. Ол Егеменді Елдің жүрегі!

Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 30 жылдай мемлекет басшысы қызметін атқарды, 2019 жылы 19 наурызда отставкаға кетті. Оның орнына сол кезде Парламент Сенатының спикері, мемлекеттің президенттен кейінгі екінші адамы болған Қасым-Жомарт Тоқаев келді.

Бүгінде Қазақстан тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет. Қаржы министрлігі статистика комитетінің мәліметтері бойынша 2020 жылдың 1 қазанындағы жағдай бойынша республика тұрғындарының саны 18,8 миллион адамнан асады.

Қазақстан аумағы бойынша әлемде тоғызыншы орында. Елді президент, үкіметті премьер-министр басқарады.

Қазақстан парламентінің екі палатасы бар: жоғарғы палатасы - Сенат, төменгі палатасы - Мәжіліс.

Сот билігін Жоғарғы Сот, облыстық, әскери, қалалық, аудандық және мамандандырылған соттар жүзеге асырады.

Қазақстанға 14 облыс, 87 қала кіреді (оның ішінде үш республикалық маңызы бар қалалар: Нұр-Сұлтан, Алматы, Шымкент. Сонымен қатар облыстық маңызы бар 38 қала және аудандық маңызы бар 47 қала бар.

Әр облыс пен қаланы әкім басқарады, оны ел президенті тағайындайды. Ұлттық валюта - теңге.

Қазақстанда 30-дан астам түрлі халықтардың өкілдері тұрады. 2020 жылдың басындағы мәліметтер бойынша халықтың бір бөлігі қазақтар болды - 68,51%; орыстар - 18,85 %, өзбектер - 3,25 %, ұйғырлар - 1,47 %, украиндар - 1,42 %, татарлар - 1,08 % және басқалар.

Қазақстан ресми түрде екі тілді мемлекет, дегенмен үкімет қазір үштілділікке бет бұрды. Қазақ тілі мемлекеттік тіл мәртебесіне ие, ал, орыс тілі - ресми тіл.

Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан ТМД, ЭКО және ШЫҰ мүшесі болды. Сонымен қатар, республика бұрынғы Кеңес Одағының құрамында болған бірқатар басқа елдермен бірге Еуразиялық экономикалық одақтың құрамына кіреді.

Сондай-ақ, Қазақстан БҰҰ-ның, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының, Еуроатлантикалық серіктестік кеңесінің, Түркі кеңесінің және Ислам ынтымақтастық ұйымының мүшесі.

Ол НАТО-ның «Бейбітшілік үшін серіктестік» бағдарламасының белсенді қатысушысы. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, Қазақстан Орталық Азиядағы ең ірі экономикаға ие, аймақ ЖІӨ-нің 60 % -ын құрайды.

Дүниежүзілік шикі мұнай бағасының қолдауымен 2000-2007 жылдар аралығында ЖІӨ өсу қарқыны 8,9 %-дан 13,5 %-ке дейін болды. 2008-2009 жылдары олар 1-3 %-ға дейін төмендеді, содан кейін 2010 жылдан бастап қайта көтерілді.

Қазақстанның басқа негізгі экспортына бидай, тоқыма және мал шаруашылығы жатады. Қазақстан уранды экспорттаушы жетекші ел болып табылады. 2014 жылғы девальвация теңгені 19 % әлсіретті.

Тағы 26 % девальвация 2015 жылдың тамызында болды. ЖІӨ өсімі 2019 жылы 4,5 % құрады. 2020 жылдың қаңтарында Қазақстанның ЖІӨ өсімі 3,6 % құрады. 2015 жылы Ұлттық банк пен Қазақстан үкіметі теңгенің өзгермелі бағамынан өзгермелі айырбас бағамына ауысып, бас тарту туралы шешім қабылдады.

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2020 жылы қазанда өткен ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің төртінші отырысында 2021 жылды Тәуелсіздіктің 30 жылдығы деп жариялау туралы шешім қабылдады. «Бұл жүріп өткен жолды түсінудің жақсы себебі», - деп жазды Тоқаев Twitter-де.

Ол «мерейтой экономикалық және саяси реформалармен, цифрландырумен, балалар мен мүгедектердің құқықтарын қорғаумен және экологиялық мәселелерді шешумен өтеді» деп қосты. «Біз оқу сауаттылығы деңгейін арттыруға үлкен назар аударуымыз керек. Жаңарту мен цифрландыруды қажет ететін кітапханалар бұл мәселеде маңызды рөл атқара алады», - деді Президент.

Сондай-ақ, Қасым-Жомарт Тоқаев Тәуелсіздіктің 30 жылдығын мерекелеу туралы айта отырып, «қазір бұл маңызды тарихи датаға орай көптеген мерекелік шаралар өткізетін уақыт емес. Тәуелсіздіктің 30-шы жылын нәтижелі еңбекпен атап өту керек», - айтты Қазақстан Президенті.

Мемлекет басшысы, ең алдымен, әңгіме азаматтардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге бағытталған тиімді реформалар туралы болып жатқанын баса айтты. Ол реформалардың Жоғарғы Кеңесінің алдында мемлекеттік маңызы бар міндеттер тұрғанын және бос уақыт жоқ екенін айтқан болатын.

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz