Еліміздің сайлау жүйесін дамыту үнемі іске асуда. Себебі демократия қашанда өзгеріс пен дамуды қалайды. Ал ол үшін саяси институттар мен саяси процестер де үнемі өзгерісте болуы абзал. Сондықтан да мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев сайлау шарттарын өзгертуді ұсынды. Атап айтқанда ауыл әкімдері тікелей ауыл халқының таңдауы негізінде іске асуы тиіс. Бұл сайлау науқанының дамуына тікелей әсер етеді. Президент одан бөлек Парламент сайлауына қатысты да өзгерістерді енгузі керектігін атап өткен болатын. Чғни партиялар үшін шекті меже 7 пайыздан 5 пайызға дейін түсті. Бұл сайлауға қатысқысы келетін партиялар санын арттырып, саяси бәсекелестікті жарқын ете түспек. Биыл алғаш рет ауыл әкімдерін сайлау науқаны өтті. Сайлау қалай өтті, кімдер қатысты, нәтижесі қандай?

2021 жылдың мамыр айының соңында Қазақстан Президенті сайлау заңнамасына түзетулерге қол қойды, оған сәйкес аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, ауылдар мен ауылдық округтердің әкімдері тікелей сайлау арқылы сайланады.

Ауыл әкімдерінің алғашқы сайлауы 2021 жылдың 25 шілдесіне - кейбір әкімдердің өкілеттік мерзімі аяқталуына 10 күн қалғанда белгіленді. Сайлау өткізілгенге дейін 40 күн бұрын жарияланды.

Сайлау заңнамасына енгізілген өзгерістерге сәйкес, қазіргі әкімнің өкілеттік мерзімі аяқталған жағдайда, сайлау 40 күн бұрын жарияланады және сайлау мерзімі аяқталуға 10 күн қалғанда өтуі тиіс. Ағымдағы жылдың 26 маусымында кандидаттарды ұсыну басталды, ол 9 шілдеге дейін созылды. Қазақстанның барлық облыстарында қалалық және аудандық аумақтық сайлау комиссиялары аудандық маңызы бар қалалар, ауылдар, ауылдық округтер әкімдерінің сайлауын дайындау мен өткізу үшін сайлау округтерін құрды және сайлауды дайындау мен өткізу бойынша негізгі іс -шаралардың мерзімдерін бекітті. 15 шілдеде Қазақстанда ауылдық округ әкімдеріне кандидаттарды тіркеу аяқталды және 15 шілдеде үгіт науқаны басталды. Сайлау науқанының мерзімі 30 күнді құрайтынын естеріңізге саламыз.

25 шілдеде, астана уақыты бойынша таңғы сағат 07:00 -де, Қазақстанның барлық аймақтарында облыстық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің әкімдерін сайлау басталды. ҚР ОСК мәліметі бойынша, сайлауға 2297 кандидат қатысқан. Саяси партиялардан 878 адам кандидат болды - 38,2%, өзін -өзі ұсынған кандидаттар - 1419 - 61,8%. Үміткерлердің ішінде 458 әйелдер мен 1839 ерлер бар. Дауыс беру 14 аймақта 1847 сайлау учаскесінде өткен. Нәтижелерге келер болсақ.

Ақмола облысы бойынша нәтиже былай болды. Облыста 95 ауыл әкімі сайланды - бұл республикадағы ең үлкен сан. «Сайлаушылардың қатысуы 75,7% болды» деп хабарлады Ақмола облыстық сайлау комиссиясының төрағасы Манарбек Сәдуов өңірлік коммуникациялар қызметінің брифингінде.

290 кандидаттың 76-сы «Нұр Отан» партиясынан, 6-сы ҚҰТП-дан, 5-і «Ақ жол» ҚДП-нан және «Ауыл» ХДП мен «AДАЛ» ПП-дан бір өкілден, 201-і өзін-өзі ұсынды. 11 округте тек өзін-өзі ұсынған кандидаттар ғана кандидат болды. Жаңадан сайланған әкімдердің 74 -ін «Нұр Отан» партиясы, 3 -ін ҚПП, 2 -ін «Ақ жол» және бір кандидаттан «Ауыл» мен «АДАЛ» партиялары ұсынды. Облыста сайланған әкімдердің ең жасы 29 жаста болса, жасы ең үлкені 52-де.

Ақтөбе облысында да ауыл әкімдерін сайлау тартысты өтті. Облыста 35 сайлау округінде әкім сайлауы өтті. Бюллетеньдерге 105 үміткердің аты -жөні енгізілді. Ақтөбе облыстық сайлау комиссиясының хатшысы Есет Шәңгереевтің айтуынша, барлық 35 округ бойынша әкімдер дауыс беру нәтижелері бойынша сайланды. Олардың ішінде: «Нұр Отан» партиясы ұсынған - 28 адам, «Ауыл» – 2, «Ақ жол», «AДАЛ» және Қазақстан халық партиясынан - әрқайсысы 1 адам. Жаңадан сайланған тағы екі әкім өзін-өзі ұсынады.

Сайланған әкімдердің 28-і мемлекеттік қызметші, 1-і коммерциялық құрылымдардың өкілі, 5-і бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері, 1-уі уақытша жұмыс істемейді. 5 әкім - әйелдер. Сайланған әкімдердің орташа жасы - 46, ең жасы - 26, ал ең үлкені - 62 жаста.

Алматы облысындағы сайлау қызыққа толы болды деуге толық негіз бар. Алматы облысында 25 шілдеде 16 аудан мен бір қалада сайлау өтті, тұрғындар 71 әкімді сайлады. Бюллетеньдерге 235 кандидат енгізілді. Ең үлкен бәсеке Талғар ауданының Бесқайнар ауылдық округіндегі әкімнің орнына болды - онда 6 үміткер тіркелді. Алматы облыстық сайлау комиссиясының ақпараты бойынша сайлаушылар тізіміне 221952 азамат енгізілген. Дауыс беруге 67,5% адам келген. Сайланған әкімдердің ішінде 60-ын саяси партиялар ұсынды, 11-і өзін-өзі ұсынды. Сайланған 71 әкімнің 53 -і мемлекеттік қызметші, оның ішінде 39 -ы әкім міндетін атқарушы. Екі әкім - әйелдер.

Сайлауда жеңіске жеткендердің орташа жасы 46,2 жас, ал ең жас әкім 27 жаста - Біржан Махатов (Елтай ауылдық округі, Қарасай ауданы), ең үлкені - 62 жаста Жұман Мықыбаев (Балтабай ауылдық округі, Еңбекшіқазақ ауданы).

Атырау облысының халқы да сайлаудан тыс қалмады. Саяси науқанға барынша қатысты. Атырау облысында 25 шілдеде 18 сайлау округінде ауыл әкімдерінің сайлауы өтті. Сайлау округтері бойынша 44305 азамат сайлаушылар тізіміне енгізілді, олардың 32981 -і дауыс беруге қатысты, қатысушылардың саны 74,4% шекті құраған. Әкім болуға үміткерлердің жалпы саны - 52 адам.

Облыстық аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы Азамат Айманакумовтың айтуынша, Атырау облысында сайланған 18 әкімнің 15-і «Нұр Отан» партиясынан, тағы біреуі «АДАЛ» саяси партиясынан, сондай-ақ өзін-өзі ұсынған екі кандидаттан әкім тізгінін қолға алған.

Шығыс Қазақстан облысы да ауыл әкімдерін сайлау науқанын үлкен үмытпен қарсы алды. Абай туған өлкенің халқы саяси науқанға барынша сай дайындалыпты. Шығыс Қазақстанда 25 шілдеде 77 округ бойынша ауыл, кент, ауылдық округ әкімдері сайланды. Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте хабарлаған облыстық сайлау комиссиясының төрағасы Ерсайын Нәбиевтің айтуынша, округтер бойынша сайлаушылар тізіміне 111 мыңнан астам адам енгізілген. Дауыс беруге облыстың 101 мыңнан астам сайлаушысы қатысты, осылайша қатысушылардың жалпы саны 90,9% құрап, жоғары көрсеткішті көрсеткен. Сайлау комиссиясы облыстағы ауылдық әкімдердің сайлауына 232 адамды кандидат ретінде тіркеді. Оның ішінде облыс тұрғындары 77 жергілікті әкімшілік басшысын таңдады.

Жамбыл облысында ауыл әкімдерін сайлауға халық белсене қатысты. Жыр алыбының туған жері осылайша жаңа өзгерістерге сенім білдірген. Облыстық сайлау комиссиясының мәліметі бойынша, сайлаушылар тізіміне 104,4 мыңға жуық жамбылдықтар енгізілген, олардың 94,6 мыңнан астамы дауыс беруге қатысқан. Бұл сайлаушылардың 90,66 пайызы дауыс берді деген сөз.
38 округ бойынша барлығы 111 кандидат ұсынылды. 89 сайлау учаскесінде қоғамдық бірлестіктерден, коммерциялық емес ұйымдардан және саяси партиялардан 651 бақылаушы отырған. Олар сайлаудың таза әрі әділетті өтуін қадағалаған. Жалпы облыста 38 әкім сайланды, олардың 13-і қайтадан қызметке кірісті.

Батыс Қазақстан облысының халқы бұл сайлауды 31 округте өткізді. Бюллетеньдерге 81 үміткер енгізілді. БҚО өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте облыстық сайлау комиссиясының төрағасы Ғайса Қапақов айтқандай, жаңадан сайланған 31 әкімнің 23-і - мемлекеттік қызметшілер. Соның ішінде 17 ауылдық округ бойынша қайта сайланған. Сайлаудың тағы 3 жеңімпазы - коммерциялық құрылымдардың өкілдері, 5-бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері. Әкімдердің арасында бір әйел бар. Орташа жасы - 45,5 жас (ең кішісі - 31, үлкені - 60).

Қарағанды облысындағы ауыл әкімдерінің алғашқы сайлауы барлық 75 округ бойынша өтті деп танылды. Облыстық сайлау комиссиясының төрағасы Ерқар Аймағамбетов сайлаушылардың қатысуы 76% болғанын айтты. Көмір аймағындағы 81 мың ауыл тұрғынының 62 мыңға жуығы дауыс беру құқығын пайдаланды. Бюллетеньдерге ауыл әкімдеріне үміткер 257 адамның аты -жөні енгізілді. 75 адам жеңімпаз атанды.

Қостанай облысында 168 елді мекенді қамтитын 65 сайлау округінде сайлау өтті. Сайлау күні 178 сайлау учаскесінде дауыс беру болды. Сайлаушылар тізіміне 46799 адам енгізілді. Өңірдегі сайлаушылардың қатысуы 84,4% құрады.

Қызылорда облысында да сайлау тартысты болды. Арал өңірінде 43 градус ыстыққа және қиын санитарлық-эпидемиологиялық жағдайға қарамастан, ауылдық округ әкімдерін сайлау үшін саяси оқиғаның маңыздылығын растайтын сайлаушылардың жоғары белсенділігі байқалды. Жалпы сайлаушылардың қатысуы 83,58% құрады. 54 сайлау учаскесіне 30149 қызылордалық барды, олар 40 бос әкімдік орынға үміткер 122 кандидаттың тағдырын анықтады. Аймақтағы сайлау ашық және заңға толық сәйкес болды. Сайлау учаскелеріне 600-ден астам бақылаушы келді. Дауыс беру күні ешқандай заң бұзушылық тіркелген жоқ.

Маңғыстау облысында ауылдар мен ауылдық округтер әкімдерін сайлауға 14144 сайлаушының 11650 адамы дауыс берді. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңға сәйкес жергілікті уақыт бойынша 20.00 -де 10 округ бойынша 14 сайлау учаскесі өз жұмысын аяқтады. Сайлау бюллетеньдеріне 25 кандидат енгізілді, оның ішінде облыс тұрғындары 10 әкімді таңдады. Жаңа әкімдердің орташа жасы - 41,5 жас. Ең жасы 26-да, үлкені 60-та. Сайланған 10 әкімнің барлығы мемлекеттік қызметшілер. Белгілі бір ауылдық округте екі әкім қайта сайланды.

Павлодар облысында да сайлау десе ішкен асын жерге қоятын жандар жеткілікті екен. Өңірдегі ауыл әкімдерін сайлауға жалпы қатысушылар 76,9% құрады. Екі ауылдық округте - Ақтоғай ауданы мен Екібастұздың Железнодорожный ауылдық аймағында барлық сайлаушылар өз құқықтарын пайдаланды. Сайлаушылардың ең аз саны Павлодар қаласының Кенжекөл ауылдық округіндегі сайлау учаскелеріне келді, мұнда қатысушылардың 24,3% ғана дауыс берген. Яғни белсенділік төмен болды. Барлық 42 ауылдық округтегі сайлау өтті деп танылды. Облыстық аумақтық сайлау комиссиясының мәліметінше ең жас әкім - 33 жаста, ең үлкені – 61.

Солтүстік Қазақстан облысында 71 округ бойынша әкімдер сайланды. 214 солтүстік қазақстандық өз кандидаттарын ұсынды. Оның 68 -і саяси партиялардан болды. Сайланған 71 әкімнің 57 -і мемлекеттік қызметшілер. Соның ішінде 42 әкім өз ауылдық округінде қайта сайланды. Жаңадан сайланған 19 әкім әйелдер. Жеңімпаздардың орташа жасы - 45 жас, ал ең жасы 30 –да, ең үлкені - 62 жаста.

Түркістан облысында да ауыл әкімін сайлау науқанын асыға күткен жүрт көп екен. Түркістан облысында 25 шілдеде 166 кандидаттан 60 ауыл әкімі сайланды. Сайлау округтері бойынша сайлаушылар тізіміне 265 146 азамат енгізілді, олардың 209 227 -сі дауыс беруге қатысты, осылайша қатысушылардың саны 79% болды. Облыстық сайлау комиссиясының мәліметі бойынша сайланған ауыл әкімдерінің 16 -сы мемлекеттік қызметші. Сайланған әкімдердің орташа жасы 46,7 жасты құрайды.

Осылайша ауыл әкімдерін сайлау науқаны әр өңірде дүрілдеп өтті. Бұл науқанған 4.7 млрд теңге қаржы бөлінген еді. Әкімдерді сайлау 2025 жылға дейін барлық ауыл әкімдерін ауыстырумен жалғаса бермек. Аталмыш тәжірибе еліміздегі сайлау процесінің дамуына өз ықпалын тигізіп, барынша азаматтық қоғамның нығаюына сеп болмақ.

Abai.kz