Ұлттық мәселелерде ақын-жазушылардың белсенділігі неге төмен?

 

«Мемлекеттік тілді қолдау» акциясын жылда өткізіп келесіздер. Неге нәтиже бермей келеді?

 

Көші-қон мен тіл мәселесін біріктіріп көтеруге болмай ма? Сырттағы бар қазақ көшіп келсе, тіл мәселесі өздігінен шешілер еді деген де пікірлер бар ғой.

 

 

Ұлттық мәселелерде ақын-жазушылардың белсенділігі неге төмен?

 

«Мемлекеттік тілді қолдау» акциясын жылда өткізіп келесіздер. Неге нәтиже бермей келеді?

 

Көші-қон мен тіл мәселесін біріктіріп көтеруге болмай ма? Сырттағы бар қазақ көшіп келсе, тіл мәселесі өздігінен шешілер еді деген де пікірлер бар ғой.

 

Ұлтқа, тілге қарсы аттандағандардың арты не болмақ?

 

«Мемлекеттік тіл» қоғамдық қозғалысының төрағасы, ақын Мұхтар Шаханов оқырмандар тарапынан келіп түскен сауалдарға толық жауап беріп отыр.

«Абай-ақпарат»

 

- Ассалаумағалейкум, Мұхтар аға! Ең бірінші - өзіңізге бір Алладан денсаулық тілеймін. Қояр сауалым: жиырма жыл бойы өз елімізде өз тіліміздің мәртебесін тиісті деңгейіне көтере алмай келеміз, бұған ең кедергі билік екенін де көріп отырмыз. Жергілікті халықтың тілін білмей, салт-санасымен санаспай сол елді басқару қандай масқара? Бұл қашанға дейін созылмақ? Кедендік одақ жайлы не ойлайсыз?

Нұрбақыт Байрахмет ұлы

- Бұл сауал төңірегінде, біз қаншама рет мәселе көтердік. Бірақ билік бұл тұрғыда өздеріне даңғыл жол салып алған. Ол - Конституция. Ата заңда «орыс тілі ресми тіл ретінде мемлекеттік тілмен тең дәрежеде қолданылады» деген тіркес биліктегілер ыңғайына орай әдейі жасалған. Біз сол бапты алып тастау барысында біраз жұмыстандық. Бірақ әзірге оған ешкім құлақ аспай келеді. Ең болмаса, «мемлекеттік тіл туралы» заңды қабылдатуға да қол жеткізе алмай келеміз. Егер, мұндай заң қабылданса биліктегілердің ойына келгендігін істеуге жол берілмес еді. Әйтсе де, біз қол қусырып қарап отырғанымыз жоқ. Бес жылдан бері 22-қыркүйек, яғни қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесін алған күн құрметіне орай «Мемлекеттік тілді қолдау» акциясын өткізіп келеміз. Бұл акция Алматы қалалық әкімшілігінің рұхсатымен 22-қыркүйек, сенбі күні Алматы қаласындағы «Сарыарқа» кинотеатрының арқасындағы алаңда өтеді. Көп мәселе сол жерде айтылады.

- Ассалаумағалейкүм, Мұқа! Ұлттық партия керек қой қазақтарға. "Халық рухы" партиясы не болды? Сол партияны неге жастарға бермейсіз? Бір сөзіңізде жастарға берем деп едіңіз. Берсеңіз кімге берер едіңіз?

- Біріншіден, «Халық рухы» ұлттық партия емес. «Ұлттық» деген сөзді билік әдейі киліктіріп отыр. Болмаса ол партия құрамында 22 ұлттың өкілі бар. Рас, біз ол партия тіркелген жағдайда отанымызда қордаланып қалған талай мәселелерді көтерген болар едік. Билік соны білгендіктен де бес жылдан асса да «Халық рухы» партиясын әлі тіркемей отыр. Олар ойлап тапқан заңдылық бойынша партия құжатын қанша уақыт тексеремін десе де өз еріктерінде екен. Соған орай олар әлі күнге дейін тексеруді жалғастыруда. Ал біз көтеріп жүрген мәселелерді ары қарай жалғастырамын деуші жастар болса, олардың ешқашан қолын қаққан емеспіз. Болашақта елдік, ұлттық мүддеге терең тамыр жіберген жас қанат дараланып шықса, оған қуана-қуана осы партияны ұсынар едім...

- Ұл-қыздары мықты ұлт қана текті бола алады. Қазақ текті болса аға, Сіз сияқты ұлы перзенттерінің арқасында ғана текті. Сізге ұзақ ғұмыр, зор денсаулық тілеймін. Қазақ өз жерінің, өз байлығының толыққанды иесі, тілі, ділі, діні үстем, рухы биік ұлтқа айналғанға дейін жігіттей болып шауып жүре беріңіз.

Інілік ізгі ниетпен Геройхан Қыстаубаев.

-  Рахмет!

-  Мұхтар Шахановты Құдай етпекші болып жүргендерге айтарым, бұл кісі ешқашанда ұлт үшін шын күресіп көрмеген адам!

Шаханов мырза!

Сіздің бір сөзіңіз бар еді: "Шахановқа кім қарсы болса, сол кісі халыққа қарсы" деген. Осы сөзіңіз "Сталинге кім қарсы болса, ол халық жауы!" деген Сталиннің сөзіне ұқсамай ма?

Ал енді сізді елбасының орнына қойып көзімізге елестетсек сіздің Сталиннен артықшылығыңыз неменеде?

Сіз осы саясат сахнасында бәрінен бұрын өзіңіздің "МЕН" деген көркөкіректігіңізді алға қойып жүрген жоқсыз ба?

Сіз боянған конъюктурщиксіз, әр қашан саяси ұпай жинайтын жерлерде төбе көрсетіп артынша жасырынып үлгеріп жүрген арзан адам екеніңізді қашан түсінесіз? Сізге мысал керек пе? 1986 Желтоқсан көтерілісінің шымылдығын көтеріп келе жаттыңыз да өміріңізге қауіп төнді деп жалт бұрылып Қырғыздарға зыттыңыз, осыным өтірік пе? Арал турасында да айтарым осы. Аралға бөлінген көп қаржылар қандай құмға сіңіп кетті, осыны айта аласыз ба? Данияр Ашимбаев сіздің Жоғарғы Кеңеске депутат болып жүргендегі кезеңіңізді суреттеп берген бағасына не айтасыз? Сіз демократия мен сөз бостандығы дегеннің не екенін білесіз бе? Сізге мен "самодур" деген баға берген едім, осымен келісесіз бе?

Жанашыр

-  Мұны кімнің жазғанын шамалап отырмын. Өкінішке қарай, менің аумалы-төкпелі тағдырымда тап осындай ақыл-есінің дұрыстығына күмәнмен қарайтын адамдар аз кездескен жоқ. Сондықтан «ит үреді, керуен көшеді» деп қоя салуға да болар еді. Бірақ, шындық байғұстың бетіне көлеңке түскен соң кей мәселелерді тарқата кеткен жөн сияқты. Менің халықтан жасыратын ешнәрсем жоқ. Барлық күресім халықтың көз алдында өтті. Және де мен өз ісімді аяғына дейін жеткізбей ешқашан шегінген емеспін. Әуелі мен көтерген 5 мәселені санамалап өтейік. Бірінші - Арал, екінші - Желтоқсан, үшінші - Наурыздың қайта оралуы, төртінші - қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесін алуына қол жеткізу, бесінші - «Қазақстандық ұлт» мәселесі. Осылардың қай-қайсысы да менің жеке, не әкемнің шаруасы емес. Барлығы да ұлттық мәселелер. Сонда мен осыларды билікпен жағаласып жүріп көтергенде абыройымның асқақтауын ойладым ба?! Қайта мен үнсіз қалғанда биліктің құрмет-қошеметіне бөленген болар едім. Шырағым, менен кінәрат таппақ болып Аралдың ақшасын саған дейін де талай құзырлы органдар тексерген. Егер олар менің 1 тиынды пайдаланғанымды білсе, бұлай жүргізбеген болар еді. Өмірімді күреспен өткізгенім үшін сен сияқтылар мені ақымақтар қатарына қосқанымен өз басым осы тірлігіме өкпе артпаймын. Өмірімді қайта бастасам - тап осылайша жалғасар еді. Себебі маған бәрінен де елдік, ұлттық мүдде қымбат.

-  Мұхтар аға,

70 жасыңыз,

7 мың жылға парапар!

Алтын басыңыз,

ұлы тұлғаңаға жарасар!

30 ЖЫЛДЫҚ,

күресіңізде Көзқамандармен,

Халқыңыз бен Сізге,

бір Алла ғана қарасар!!!

Мағжан балаңыз

- Рахмет. Айналайын!

- Мұха, егер сіз орыс тілін Конституциядан алып тастаймыз деп қазақ халқына жар салып, Астанадағы Бәйтеректің алаңына келіп, осында жиналыңдар деп, кәдімгідей орындық қойып отырып алсаңыз бүкіл қазақ халқы өре түрегіліп, Бәйтерекке бағыт алары анық. Сізбен бірге ел зиялылары осындай алапат әрекетке бара ала ма? Одан бері де, орысқа берілген биліктің қазаққа бұрылуы мүмкін емес. Оны толық түсіндік.

Ұйғырбай Қашқарұлы

- Біз «Қазақстандық ұлт» салтанат құрып кеткелі тұрған кезде сондай қадамға бардық. Мен өзімнің аштық жариялайтынымды мәлімдедім. Менімен бірге А.Әшімов, М.Мырзахметов, Д.Исабеков қолдаған бір топ ұлт зиялылары, ақын-жазушылар, ғалымдар, өнер шеберлері, жастар, қарапайым халық, жалпы саны төрт мыңнан астам отандастарымыз аштық жариялауға ниет білдірді. Билік содан кейін барып аяғын тартып қалды. Ұлт тағдыры сынға түскен кезде мұндай қадамға бару кімнің де болсын азаматтық міндеті.

- Ассалаумағалейкүм Мұхтар аға,  денсаулығыңыз жақсы ма? Аға, осы тіліміз қашан өзінің орнына,  тұғырына қонады, қашан мемлекеттігін қашан алады, қашан ана тілімізде сайрап тұратын күн туар екен?! Меніңше қиындау. Неге десең, халық өзі ана тілінде сөйлемейді,  кішкентай сәбилеріне дейін орысша сөйлейді, әсіресе қалада, мектебің аралас ол таза орысша, қалалық қазақ мектептер аты қазақ заты орысша, сонда тағы 25-30 жылда ана тілі жоқ деген сөз. Аға осы тілді қазақыландыруда қандай идеяңыз бар? Қала қазағын қалай қазақша сөйлетуге болады? Ешкім кедергі жасап отырған жоқ. Қарап отырсаң, екі қазақ орысша сөйлеседі. Бұрын КСРО дан көрдік. Енді кімнен көреміз. АҒА айтыңызшы, енді қандай ойыңыз бар?

- Егер жоғарғы билік халықтың мемлекеттік тілде сөйлеуін шын мәнінде қаласа, және соған өздері мүдделі болса халық жаппай мемлекеттік тілде сөйлеуді қолға алады. Қазір космополит шалақазақтар биліктің нені қалап, не көксейтінін жақсы біледі. Сондықтан да олар билік қаламай отырған мемлекеттік тілді үйренуді қажетсінбейді.

- Кезінде Ресейге қараған Солтүстік Кореяның бүгінгі халі қандай, кезінде АҚШ-қа қараған Оңтүстік Кореяның бүгінгі халі қандай? Кезінде СССР колоноиясында болған ГДР қалай дамыған еді, кезінде АҚШ ықпалында болған ФРГ қалай дамыған еді? Кезінде СССР ықпалында болған Куба әлі күнге отарбалармен жүреді, кезінде АҚШ-тың ықпалында болған бүгінгі Жапония қалай дамып отыр. Осыларды салыстырсақ, бүгін Ресейдің құшағына өз билігі құлатқан Қазақ елі 20-30 жылдан кейін бүгінгі Кубадай болады, ал өз билігі АҚШ-қа қарай бет бұрған Өзбек елі бүгінгі Жапониядай болады. Ата-бабаларымыз, "Орыстан досың болса, қойныңда Айбалтаң болсын" дегенді біліп айтқан.

Ақсақал Академик

- Бұл ой төңірегінде де кіріптарлық жатыр. Біз «қазақ біреудің жетегінде жүрмей ел болмайды» деген ойдан арылуымыз керек. Әлгіндей ой бізді Еуразиялық одаққа жетелеп келе жатыр. Бұл - өте қауіпті құбылыс.

- МҰХТАР АҒА!

Қазір Қазақ елінде жүрген оппозиция туралы не айта аласыз? Олардың арасында ұлттың қамын жеген азаматтар бар ма? Болса, кімдер?

Сіз Болат Әбілов, Жақиянов, Тұяқбай деген сияқты оппозиционерлер халық үшін жүр деп ойлайсыз ба, әлде билік үшін жүр деп ойлайсыз ба?

- Жалпы, оппозиция деген ұғымға жаңаша түсінік беретін кез келді. Кімнің кім екенін халық жақсы біледі. Біздің кейбір елдік мәселелерді бірлесе көтерген кезіміз болды. Бірақ таза ұлттық мүддеге келгенде, кей партиялар тайқып шығып кетуде... Қайтеміз, бұл арада біздің кінәміз нешік?..

- Қазақ халқының ұлттық рухани мүддесiнiң үнемi аяққа тапталып келуi және қоғамдағы әдiлетсiздiктер осы қоғамда өмiр сүрiп жатқан көзiқарақты адамдардың ылғи да ашу-ызасын туғызумен бiрге, оларды ерiксiз екiжүздi өмiр сүруге тәрбиелеуде. Бiз ең қымбат нәрсемiздi ұрлаттық. Ол-сенiм. Адамдар қоғамнан әлдебiр өзгерiс пен жаңғыруды күтедi. Осы орайда қандай ойыңыз бар?

- Өзгерістерді күту бар да, оған араласу бар. Үйде, дастархан басында кіжінетіндердің көп екендігін мен де білемін. Егер, солар шынымен-ақ елге, ұлтқа жаны ашыса біздің қатарымызға келіп қосылсын. Қызметім бар, бала-шағам бар, солардың болашағына алаңдаймын деген ой ұлттық мүддеден басым тұрса, ол адам өз үйінен ешқашан да қарыс қадам аттап шықпайды. Өкінішке қарай, солардың қатары көп болып тұр.

- Мұхтар аға, армысыз! Мемлекетіміздің тілі үшін жанымыз ашиды. Осы орайда бірқатар мақаланы "Абай" порталында мен де көтергенмін. Сондағы оқырмандар пікіріне көз салсаңыз, кейбірін оқып, жағаңызды ұстайсыз. "Қазақ тілінің болашағы жоқ, 21-ғасырға сүйретіліп жеттің, шаруаң осымен бітті" дейді кейбіреу. Және жастардың тілі ағылшын тілі, біз "Ағылшынсатанға" айнауымыз керек деп соғады. Менің осындайларға, (сатқындарға) намысым қозып, ызам қайнайды. Осындай пікір жалпыда жоқ, бірақ соны таңушылардың қатары арта береді ме деп қорқамын. "Болашағы" бар, басқа да ЖОО баршылық, бәрі ағылшын мен орыс тілін жалаулатып, ана тілімізді тұқырта берсе, шынымен де әлгі "соқырлардың" айтқаны болып жүрмейді ме? Біздің күресіміз, тіл төңірегіндегі жұмысымыз әлі әлсіз болып отыр. Қазақ тілі - елдің рухы, тұтастығының бірден-бір кепілі емес пе? Осыны жоғарысы мен төмені неге ұқпайды? Ойыңызды білгім келген.

Оралдан: Мұнайдар БАЛМОЛДА ініңіз.

- Кезінде біз биліктің осы тұрғыда көтерген «Үш тұғырлы тіл» идеясына қарсы шықтық. Біздің ыңғайымызды білген соң, олар біраз уақыт үнсіз қалды. Алайда, қазір ағылшын тілін бірінші сыныптан бастап енгізуді қайтадан қолға алды. Біз кімнің де болсын көп тіл меңгергендігін шет көрмейміз. Бірақ ол педагогика заңдылықтарына сай болуы керек. Әлі оң қол, сол қолын танымаған бүлдіршінге үш тілді бірдей меңгертуге талпыну, оның психологиясына кері әсерін тигізеді. Бұл орайда біз жапондықтар тәлімін үлгі етуіміз керек. Олар бала 5-ші сыныпқа барғаннан кейін барып шет тілін үйрете бастайды. Оған дейін сәби өзінің ана тілінің нәрі мен қуатын өз бойларына дарытуы тиіс. Бұл туралы жазылған менің арнайы өлеңім де бар.

Міне, мынау дәл қазіргі рухсыздану өрісі:

Биліктегі қазақтардың жарымынан көбісі

Ұлтын, тілін менсінбейтін мәңгүрттерден құралған,

Енді олардан ұлтты қорғау - бәрімізге ұлы арман.

 

«Үш тұғырлы тіл» қоғамға тосын әрі қасаңдау,

Мемлекеттік тілге зорлап екі тілді қосарлау,

Нәрестеге бірден үш тіл үйретпек боп «шошаңдау» -

Оның ана тілге деген махаббатын асарлау

Және педагогтік оғаш қателіктен қаша алмау.

Жапондарда әр жас буын он екіге келгенше

Ана тілде тәлім алар, ана рухы жеңгенше.

Сонан кейін тіпті жүз тіл меңгерсең де өз еркің,

Қашан туар екен бізге ана парқын сезер күн?

 

Кей мәңгүрттер ұлтын жою үшін жанын салуда

Кім кедергі бізге олардың табиғатын тануға?

Ұлтсыздану бағаланып мүлде жаңа табысқа,

Базбіреулер қазақ халқын айналдырмақ орысқа.

«Американдық ұлтты» ендірсе көнбіс қазақ жеріне,

Кей беделді топ оларды шығарады төріне.

Бұрын жалғыз ислам діні шуақ шашса еліңде,

Қазір төрт мың дін бөлшегі ие болды сенімге.

Ұлтты жояр бұл екі істің сәулеленіп астары,

Жұрт ерлік пен сатқындықты шатастыра бастады.

Мәңгүрттіктен бақыт тапты ұлтсыз, рухсыз көп құлдар...

Ұлтын, тілін сүймегеннің барлығы да сатқындар!

- Мұхтар аға амансыз ба? Бiздi толғандырып жүрген сұрақ: Шығыс Қазақстан облысының әкiмi Сапарбаев Бердiбек соңғы З жылда 30 ауылдағы қазақ мектептерiн жапқызып тастады, тиiмсiз деп. Сонымен катар, 27 ауылдағы қазақ мектептерiн бастауыш, 9 жылдыққа күштеп ауыстыртты. Осы ауылдар жабылып ауыл тұрғындары тоз-тоз болып басқа ауылдар мен қалаларда үйсiз жүр! Кейбiреулерi ерiксiз балаларын орыс мектебiне бердi. Мiне, өзi қазақ, бiрақ қазақ мектептерiн жабатын, қысқартатын әкiмдерге кандай шара қолдануға болады? Бұрын Шығыс Қазақстанда орыс әкiмдер болғанда ондай болмаган.

Серiк.

- Мен Бердібекті біршама білемін. Ол өзге биліктегілермен салыстырмалы түрде алғанда қазақылығы басым жігіт. Сондықтан ол мұндай қадамға саналы түрде барды деп ойламаймын. Бұдан былай, оның бұл шараларына ерекше назар аударып, рас-өтірігін жан-жақты зерттеп, бақылауда ұстайтын боламын...

- Шахановшырыл! Мойындау керек, іс-әрекетіңіз ұлттың болашғына алаңдау! Дегенмен, айғаймен іс бітпейтіні баршамызға белгілі. Өзіңізді қолдайтын қазақтың қалталы жігіттері де көп. Неге соны дұрыс бағытта пайдаланып, айтып жүргендеріңізді жүзеге асырмайсыз?

- Қалталылар негізінен бізден қашады. Биліктегілерге қырын келіп қаламыз ба деп қорқатын болулары керек...

- Алдымен Алладан Мұхтар ағамызға мықты денсаулық, қажымас қайрат және мұқалмас жігер тілеймін. Ұлтымыз үшін жасап жатқан еңбегі жемісті болсын! Енді көкейде жүрген сұрақтарға Мұхтар ағамыздың жауабын, көзқарасын өз аузынан естісем деп қойып отырмын:

1) Кедендік одаққ құруға халық іштей қарсы екені белгілі, бірақ билік халықтың қарсылығына қарамастан осындай тиімсіз шарттарға қол қойып жатыр. Биліктің түпкі ойлағаны не?

2) Қазақстанда мемлекет құраушы ұлттың төл тілі мемлекеттік дәрежеге көтерілуін халық қалап отыр. Бірақ билік оны орындау тұрмақ, талқыға салуға да қарсы. Неліктен?

3) Қазіргі таңда түркі тілдес мемлекеттердің түгелге жуығы латын әліпбиіне көшіп үлгерді. Біздің мемлекет латын әліпбиіне көшуге дайын ба? Егер көшер болсақ оның бізге тигізер пайдасы мен зияны қандай болмақ?

4) Бүгінгі ғасырда әлем елдері саяси ұстанымдары бойынша бірнеше топқа бөлініп отырғандығы,бірнеше аймақтық ықпал етуші мемлекеттердің қалыптасқаны белгілі. Осы орайда біз халықаралық аренада Ресей мен одақтас болғанымыз дұрыс па немесе АҚШ, Еуропа одағы, Қытай т.б қатынасқа басымдық бергеніміз дұрыс па?

5) Қазақстанның Президенттік-парламенттік немесе Парламенттік республика болуына көзқарасыңыз қалай?

6) Жоғарыдағы 1,2 сұрақтарымда көтерілген мәселелерді шешу үшін сіздің ойыңызша халық не істеуі керек?

Алдын ала рахмет!

Асылбек Сүлейменов.

- Біз кедендік одақ туралы осыған дейін де мәселе көтергенбіз. Кедендік одақ - Еуразиялық одақтың алғашқы баспалдағы. Сондықтан біз бұған түбегейлі қарсымыз. Өз тәуелсіздігін қадыр тұтатын әр адам бізді қолдайды деп сенемін. Ал, латын әліпбиіне көшуге әлі ерте. Бүгінгі таңда халқымыздың 60 пайызға жуығы өз ана тілінде оқи алмайды, жаза алмайды. Егер латын әліпбиіне көшсек, бүгінде, е ары емес, е бері емес «шалақазақ» атанып жүрген космополиттердің бәрі ашық түрде орыс мүддесіне бет бұрады. Ұлт екіге бөлінеді. Бұл қазақ ұлты үшін мүлде тиімсіз.

- 14 пікірші: Сізге мен "самодур" деген баға берген едім, осымен келісесіз бе?

14 пікіршінің сөзін біреуден естідім бе әлде оқыдым ба, әйтеуір, осы сөздің авторын еске түсіре алмай отырғаным?

- Маған осындай кінә артушы адамның кім екенін айқын біліп отырмын. Ол адамға айтарым: нағыз «с» соның өзі шығар. Тағы да біраз шыдасақ, ол өз бетпердесін өзі сыпырады...

- Мұхтар аға, сізіңше пезиденітке "басын қазақша бастап, соңын орысша жалғап, мелекеттік тілді қорлауды қой, қоймасаң, қазақ мемлекетінің президеніттік орынтағын босат!" деп айта алатын күн туа ма? Туады десеңіз қай кезеңде? Тумайды десеңіз, неге тумайды?

Жолбасар. Д.

- Ешкім мәңгілік емес. Осындай пікірді ашық айтатын кезең енді келген сияқты...

- Ассалаумағалайкум Мұхтар аға! Алла сіздің деніңізге саулық, қуат берсін! Менің айтпағым тілдің зары, жартасқа айқайлаған жаңғырық секілді болып қалғаны ащы да болса шындық, менің бірнеше сауалым бар:

1)  сіз өзіңізді ақынмын деп есептейсіз бе, саясаткермін деп санайсыз ба?

2) Егер ақынмын деп санасаңыз соңғы жылдарда қандай жырларыңыз жарық көрді (мысалы, Танагөз, Отырар, Нарынқұм зауалы, Ғашықтық ғаламаты секілді) мен сіздің жырларыңызды бала кезден жатқа оқыдым тек, осы соңғы кездері жазғандарыңызды бірінен-бірі айырғысыз, көнерген сол қойыртпақ тіршілік қана және еш тартымы жоқ. Қатты айтсам кешірім өтінемін. Бірақ мен сіздің шынайы мөлдір жырларыңызды күтіп жүрмін.

ініңіз Ролан

- Қарағым, мен сенің сыншылық қарымыңды онша қуаттай қоймаймын. Көңіліңде бізге деген шамалы қыжыл бар сияқты. Жалпы, ақындық пен азаматтықты бөліп қарауға болмайды. Рас, шөпті де, шөңгені де өлең етіп құрай беруге болады. Бірақ одан кім не ұтпақ. Мен өз басым кейінгі он жылда Қазақстан емес, жалпы әлемдік деңгейде жөні түзу бір өлең оқыған емеспін. Мәселе ұйқаста, ойнақы сөзде емес, айтар ойда. Егер менмін деп кеудесін соғып жүрген ақындардың өлеңін өзге тілге аударсаң, іліп алар бір ой таппайсың. Сондықтан сенің менің өлеңдеріме қайтадан назар салғаның жөн. Өйткені сен ұнатпаған өлеңдерді қаншама ел өз оқулықтарына енгізіп, Жапония, Пәкістан, Германия сияқты елдер менімен арнайы кездесулер өткізіп, әлемдік деңгейдегі марапаттарын табыс еткен. Тіпті, менің шығармаларымды ЮНЕСКО-ның өзі екі дүркін қараған. Мұндай құрметке қазіргі көзі тірі ақындардың ешқайсысы да қол жеткізген емес. Бүгінгі таңда өз басым шындығын жоғалтып алған адамдарды ақын деп те, жазушы деп те, ғалым деп те, тіпті саясаткер деп те есептемеймін. Сондықтан осы мүддеге ауыр болса да, ащы жауап берген «Ақындықтың міндеті мен азабы және қазіргі кезеңдегі ақындық, азаматтық ұстанымым» деген өлеңімнің үзіндісін назарыңа ұсынғым келеді:

Өлең құрау - ақындықтың көп қырының бір түрі.

Тек сол үшін оны ардақтау, жөнсіздеу һәм күлкілі.

Дәуірі мен билігіне саналғанмен алымды,

Ұлтын сатқан ақындар бар, бірақ жыры дарынды...

Ерлігі жоқ, елдігі жоқ, аузы ғана белсенер,

Сөзден ісі алшақ жатса, оған қалай ел сенер?

Неге бүгін ұлт мүддесі науқас жандай теңселер?..

Мұндай шақта ақындық күш тек шындықпен

өлшенер.

 

Нағыз ақын әр кезеңде өзін қағып үлестен,

Ұлттық рухи мүдде шыңы - шындық үшін күрескен.

Шындық кәусар ақындыққа болу керек асыл ән,

Шындықты айтып ер Махамбет айырылған басынан.

«Ақындар аз сын сағатта сөзден ісі зорайған»,

Десектағы «Абай қашан жол іздепті оңайдан?»

Ел, ұлт жайлы сырларымен,

Жыры биік тұрғанымен,

Ісі үшін мен Махамбетті биік қоям Абайдан!

Бұл адамдық ұстанымым қалыптасқан талайдан.

 

Кім таныса Махамбетті шындығынан танысын.

Халқын мұңға қалдырғанмен,

Сатқынға бас алдырғанмен,

Еңкейтпестен сақтай білді ол ұлтының өр намысын.

Жұрт сондықтан пір тұтады Махамбеттей арысын!..

...................................................................................

Күрес әлі жүріп жатыр шындық үшін, ар үшін...

 

Шындығы жоқ пенделерді басар уақыт көшкіні.

Даңққа мойын созғанымен,

Том-том өлең жазғанымен,

Шындығы өлген ақындардың ақын емес ешбірі!

Шындығы өлген мінезсіздік болмақ кімнің мақтаны?

Қазір барлық салаларды мінезсіздер қаптады.

Басшыларға жағымпаздық бұл кезеңде дара күш,

Содан ақынсымақтардың көбі «туфли жалағыш».

 

Шыншыл ақын болу деген - азаптың ең азабы,

Сол азапқа төзе білу - ғажаптың ең ғажабы.

 

Соңғы он жылда өз тілімде, ой-санамда жаңғырар,

Бір жақсы өлең оқымаппын өзімді таң қалдырар.

Қаншама жыр жаңалықсыз, түйсігі жоқ, алды бар,

Сөз тіркесі негізінде тек ұйқасы сән құрар.

Ақындық күш - айтылмаған ой-сезімдер жиыны,

Ол биіктен бой көрсету - қиынның ең қиыны!

 

Басты мақсат - өз халқыңның сан ғасырлық ағысын,

Жеңісі мен жеңілісін, тілін, рухын, намысын,

Жүрегіңнің санасынан, елегінен өткізу,

Және оның қасіретін,

Ұлтқа, тілге бас иетін,

Қалың елге жырмен, іспен, мінезіңмен жеткізу.

Жеткізе алмай дірілдесең... ол - шошыну, тосылу,

Үркектердің, қорқақтардың қатарына қосылу.

Ондайлардың маңдайына мәңгілікке сор қатқан,

Ешқашанда шыншыл ақын шыққан емес қорқақтан!

 

Ал біз болсақ тілді қорғап, рухты қолдап отандық,

Тілден қашқан құлықсызға,

Космополит ұлтсызға,

Елден ерек «әсіре ұлтшыл», «халық жауы» атандық.

 

Ақынға егер рухына сай күрескерлік қонбаса,

Одан үлкен өріс күту, жеңіс күту далбаса!

- Қазақ ұлтшылдарының басы қосылып, қоғам олардың өрелi де батыл iстерiне куә бола бастайтын кез қашан келедi? Қазақ ұлтшылдарын топтастыра алатын тұлғалық қасиетке ие деп кiмдi айтар едiңiз?

- 22-қыркүйек күні, сағат 15.00-де «Сарыарқа» кинотеатрының арқасындағы алаңда өтетін «Мемлекеттік тілді қолдау» акциясына келіңіз. Сонда  тұлғалы азаматтардың бірқатарымен таныса аласыз.

- Ассалаумағалейкум Мұхтар аға !

...Қазақстанда сөз еркіндігі, ой еркіндігі жоқ емес, БАР ! Оппозиция өкілдері министр-әкімің тұрмақ, ардақты президентімізді де небір жала сөздермен қаралап, ауызына келгенін құсып жүргенін өткен сайлауда ел болып тамашаладық. Бірақ солай бола тұра, халықтың қолында билік жоқ ! «Айта айта Алтайды, Жамал апам қартайды» демекші, ұлт зиялылары өздерінің мінберлерден айтқан идея, ойларын жүзеге асыратын қолдарындағы тетігі жоқ, сөздерін өткізетіндей қабілет-қауқары жоқ. НЕГЕ? Себебі, саяси сахнада сіздермен ешкім санаспайды! НЕГЕ санаспайды? Себебі арттарыңыздан ерген қалың орман халық жоқ! Арқа сүйер жуандар жоқ! Осы орайда мынандай сұрақ туындап отыр:

1-сұрақ: Біздің ұлтжанды атқамінер ағаларымыз құр сөзден жалыққан жоқ па? Ұрпақ үшін, ел үшін бірігіп саяси күш (партия) неге жасақталмайды? Бір біріне шекеден қарап, менсінбеуден, тоңмойын, өркөкірек, тәкәппарлықтан шекелеріне мүйіз шықса баяғыда қарағайдай боларын неге әлі күнге дейін түсіне алмай жүр зиялыларымыз?

2-сұрақ: Көрген түйгені мол азаматсыз. Сізге Қазақстан үлкен саяси өзгерістердің алдында тұрғандай болып көрінбейді ме?

3- сұрақ: Өткенде Түркияға барыпсыз. Телеарнаға берген сұхбатыңызды көрдік. Ұнады. "Көсіліп" сөлепсіз.

Осы сапарыңыздан не түйдіңіз? Түрік елінің несінен жиреніп, несінен үйрену керек деп ойлайсыз?

Рахмет!

- «Билік сіздермен санаспайды, сондықтан күресудің қажеті жоқ» деген сияқты пікірлермен келіспеймін. Шынтуайтына келгенде, билік біздің әр қадамымызды, әр іс-әрекетімізді бақылап отырады. Санапаса бұлай етпеген болар еді. Бұл - бір. Екіншіден, біз «қазақстандық ұлтты» тоқтатып «Ел бірлігі» доктринасына түзету енгізуге қол жеткіздік. Үшіншіден, мемлекеттік тілді өрістету тұрғысында билік қолға алып отырған бағдарламаларға біз өз тарапымыздан өзгерістер мен түзетулер енгіздік. Бұдан басқа да билікке нақтылы талаптар қоюмен келеміз. Мұның бәрі күрестің нәтижесі. Рас, зиялылар бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығармайды, бастары бірікпейді деген оймен келісемін. Өкінішке қарай, бұл біздің сорымыз болып тұр. Әншейінде батыр, ал іске келгенде үстелдің астына кіріп кететіндер қатары азаймауда. Түріктерге келсек... Олардың бауырлас ел екендігін, бізге бүйректері бұрып тұратындықтарын жоққа шығаруға болмайды. Бірақ оларда да Ресейлік көзқарас, Ресейлік пиғыл байқалады. Олар да қарамағындағы аз ұлттарды және олардың тілін жойып, түгел түркілендіру идеясын ұстап отыр. Біз мұндай қадаммен келіспейміз. Бұл тұрғыдағы ойларымды телеарна мен баспасөз беттерінде олардың өздеріне де ашық айттым...

-  Мұхтар аға -овтан қашан құтыласыз. 500 теңге ғана кетеді және 2-3 сағат уақыт

-  Жұрттың бәрі біле бермейтін бір мәселе бар. Адамның аты-жөні өзгерер болса, оның тағдыры да елеулі өзгеріске ұшырайды екен. Өзім ерекше сеніммен қарайтын бір көріпкел адамды білемін. Оның айтуынша, егер тегімді өзгертетін болсам, тағдырым кері құлдырауға душар болатын сияқты... Екіншіден, менің шығармаларым дүние жүзінің елуден астам тілдерінде жарық көрген. Яғни, шетелдік оқырмандар шатасады. Бірақ мені тежеп келе жатқан бірінші мәселе. Әйтпесе, менің ұлтшылдығым осы қарапайым шаруаға жетпей жатыр деп кім айта алады?

-  Ассалаумағалейкум Мұхтар Шаханов!

Кезінде Д.Қонаев "птушниктен не күтуге болады?" деп қазіргі президентімізден жерініп күйзелген екен, сол сияқты "тракторшыдан не шығады?" деп сіздің сауатсыздыңызды бетіңізге басқандарға не айтасыз?

Сіздің махаббат туралы өлеңдеріңізге талас жоқ, жақсы туындылар, ал енді өкінішке қарай, саясатқа келгенде сіздің тақпақтарыңыз төрт аяғынан бірдей ақсап, тым сауатсыз жазылатынын өзіңіз білесіз бе?

Димаш

- Махаббаттан өзге тақырыптарға арналған өлеңдеріңіз сауатсыз деген пікірге келісе алмаймын. Кейбір әдебиет сыншылары "тіл, ұлт және бүгінгі саяси тақырыптарға Шахановтай жеріне жеткізе айтқан ақын жоқ" деген ой айтыпты. Егер, сіз менің "Тілсіздендіру анатомиясы" атты 19 бөлімнен тұратын эссе-поэмамды оқысаңыз, мұндай пікір білдірмес едіңіз. Мейлі, әркім әрқилы пікір айтуға ерікті ғой.

- Мұхтар аға! Сізді ұлтым деп, елім деп жүрген азамат ретінде білемін. Бірақ 2011-дың желтоқсанынында желтоқсан оқиғасы қайталанып Жаңа-Өзендік бауырлардың қаны төгіліп жатқанда, Ақтау қаласының халқы 3 күн сол төгілген қанның өтемін сұрап жұмыла алаңға шыққанда, ұлт лидері ретінде сіздің келуіңізді талап етті, арқа сүйер азамат, ұлт намысын таптатпайтын тұлға деп сізге сеніп сізді күтті. Сол кезде халықтың сөзін сөйлемек түгілі, қара көрсеткен жоқсыз. Сонда сізге биліктен, күшті құрылымдардан тежеу болдыма, әлде...

- Мұсылмандық ұстаным бойынша ғайбат сөйлеу - үлкен күнә. Сіз менің Жаңаөзен туралы көзқарасымды біле тұра әдейі аңқауси сөйлеп, маған кінә артқыңыз келетін сияқты. Болмаса менің Жаңаөзенге барғандығым және алғашқы күні-ақ «Руханият» партиясы атынан билікті кінәлап мәлімдеме жасағаным, одан кейінгі көзқарастарым мен пікірлерім баспасөз беттерінде жарық көрді. Басқасын былай қойғанда, менің Жаңаөзенге барғандығым үшін «Руханият» партиясын сайлаудан алып тастады. Бұл тұрғыдағы күрес әлі де жалғасып келеді. Сондықтан мән-жайға қанықпай жатып ғайбат сөйлеуге барыспағанымыз жөн...

- Мұхтар аға, сіз жақында Үрімшіде болып келдіңіз, ол жақтағы бауырларымыз туралы қандай ой айтасыз?

- Мен шетте жүрген ағайындардың ішінде Қытайдағы бауырларыма ерекше құрметпен қараймын. Өйткені олар ұлтымыздың барлық құндылықтарын: тілін, ділін, салт-дәстүрін таза қалпында сақтап қалған. Олардың бүгінгі біздегі жағдайды бес саусақтарындай біліп отырғандығы мені қайран қалдырды. Қытайдағы қазақтар арасынан менің жатқа білмейтін адам табу қиын сияқты. Шығармашылығыма ынты-шынтымен құлаған бауырмалдық көзқарасты өз елімнен аз кездестірдім...

- Аса құрметті  Мұхтар аға, қазір балабақшаларға орыс тілімен бірге енді ағылшын және қытай тілдері ене бастады. Еліміз қазір өзге тілді үйренсек дамимыз деген ұстанымға тастай бекінген көрінеді. Тарихта өзге тілді жаппай үйрену арқылы дамыған ел бар ма? Қазақ тілінен құтылудың мың сан қулығын ойластырған қазақты жек көрушілдік ауруы меңдеген соң, еліміздің ертеңі Қазақ Тілді Қазақстан бола ала ма? Біздің тілімізде де, халқымызда да сондай әлеует бар ма? Ал бар болса оның ықпалы қайда? Жоқ болса, біз несіне тыраштанамыз? Ауызбірлік тілден басталады дегенді атамыз айтты дей тұра екінші тілдің, тіпті үшінші, төртінші тілдің сесі біліне бастады және бұл бөгде, бөтен тілдердің артында күшті мемлекеттер тұр, сүйенген иесі күшті. Ал қазақ тілінің Қазақстанда сүйенер иесі болмаса, оның болашағы жойылуға әзірлік көру емес пе! Сіздің бұл мәселелерге қарсы қандай жаңа идея ұсынасыз? Ұлтымызға өз тілінде тіліп сөйлейтін күш бітіретін, өзгенікін үйренсе де, өз тілінде қалатын қазақ болудың бірегей жолы бар ма? Әлемде барлық ел өз тілі үшін күресуде. Біз де солай. Дегенмен күштілер күпиіп, біз секілді қарымы әлсіз, өзіне сенімі жоқ, бейшаралықты міндеттеп алған, өзгенікін зор, өзінікін қор көретін халықтар осынау үзілгелі тұрған жіпті қанша ғасырға дейін жалғай алады? Еліміздің Қазақ тілді Қазақстан болуы туралы үміт отын үрлеуге біздің қақымыз бен дәрменіміз қаншалық? Мәңгүрттердің тайраңына тосқауыл жол бар ма? Ой бөліссеңіз.

АсауТАРПАҢ

- Бұл сұраққа мен жоғарыда жауап бердім. Ал "мәңгүрттердің тайраңына тосқауыл жол бар ма?" деген сұрағыңызға келсек, сорымызға қарай, мәңгүрттерден құралған үлкен топ қазір бізді басқарып отыр. Қазіргі билік тұрғанда бұларға қарсы күресер дәрмен жоқ...

- Қазақ диаспорасын Қазақстанға тартатын ең күшті "магнит" - Қазақстанның шынайы да толық тәуелсіздігі мен ұлт рухы (соның ішінде, әсіресе, қазақ тілі) мәртебесінің мықтап көтерілуі дегенді құптайсыз ба? Қазірде тәуелсіздіктің жар алдында тұрғаны мен қазақ тілін мәртебелеудің сиыр құймышақтап баратқанына ше?

Оралман №1

- Жоғарыда жауап берілді.

- Шаханов мырза!

Сізді бұған дейін оңтүстік бастықтардан гөрі кіші батыстық жоғары лауазымдылар А.Мусинмен, Ә.Кекілбаевпен, З.Камалиденовпен, М.Тәжинмен, Т.Жүкеевпен, И.Тасмағамбетовпен, Н.Балғымбаевпен, Р.Шырдабаевпен, Ғ.Алдамжаровпен, С.Түгелбаевпен, Қ.Жақыповпен, Қ.Көшербаевпен, Л.Қиыновпен, Е.Имантаевпен, Е.Сағындықовпен, Б.Ізмұхамбетовпен, С.Нокинмен, Б.Қуандықовпен, Б.Рысқалиевпен, А.Жұмағалиевпен жақсы қарым-қатынаста болды, әлі жалғастырып келеді деген әңгіме бар. Неліктен екенін айта аласыз ба?

- Мен кезінде Қазақстанның Қырғызстандағы елшісі болып он жылдай қызмет атқардым. Кейіннен Парламент депутаты да болдым. Бірақ ешқашан да жепутат болған емеспін. Жоғарыдағы аттары аталған азаматтардың едәуір бөлігімен кездескенім рас. Кейбіреулерімен мүлде кереғар пікірдемін. Өйткені менің ұстанымым басқаша...

- Халық рухы партиясын жастардың басқаруына бере ме едіңіз?Әйтпесе, басқа оппозициялық партиялардан қайран қалмады. Жастың аты жас қой.

- Бұл сұраққа да жоғарыда жауап бердім.

- Қазақ қоғамының басты мәселелері не? Және оларды шешу жолдары сізше қалай?

Саяси және әлеметтік экономикалық жағдайға бағаңыз қандай?

- Ең басты мәселе - біздің ұлттық мемлекет құра алмауымыз. Қоғамымыздағы негізгі келеңсіздіктердің бәрі соған байланысты туындайды. Елімізде қазір демократия емес, жемократия үстемдік құрған. Осы проблемаға байланымты жазылған бір өлеңімді назарларыңызға ұсынайын:

ҚАЗАҚСТАН АЛПАУЫТТАРЫНЫҢ АРАБ БАЙЛАРЫНАН

АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ НЕДЕ?

«Жас Алаш» газетінде жарияланған заңгер Қамысбай Бесінбергенұлының «Бас-басына кеткен билікті түбірімен күреп тастау керек» (18 қаңтар 2011 ж) атты мақаласының негізгі мазмұнына назар аударалық:

«Қазба байлықтар көлемінің молдығы жағынан Қазақстан әлемдегі ең бай мемлекеттердің бірі. Мәселен қорғасын, цинк, барит хром рудаларының көптігі жағынан біз бүкіл әлемде бірінші орын, уран, марганец, күмістен екінші орын, мыс қорының молдығы тұрғысынан үшінші орын, кобальт, қара металл - темір рудаларынан бесінші орын, фосфорит пен көмір қоры бойынша алтыншы орын, мұнай қорының көптігі жағынан жетінші орын алады екенбіз. Ал, алтыннан әлденеше есе қымбатқа бағаланатын, әлемнің ешбір елінде кездеспейтін осми және рени атты байлықтар тек Қазақстанда ғана бар екені құдайдың біздің елімізге қарасқаны емес пе? Бұл руданың бір грамы жабық көтерме сауда орындарында 100 мың АҚШ долларына бағаланатын көрінеді». «Осындай ұшан-теңіз байлықтарда қарапайым халықтың үлесі бар ма?» деген сұрақ ылғи да алдымызды кес-кестейді.

Мұнай қоры жағынан күллі әлемде жетінші орын иеленетін Қазақстан Республикасын мұнайлы араб мемлекеттерімен салыстырар болсақ, тым құрығанда біздің елімізде де халыққа медициналық көмекті, жоғарғы және арнаулы орта оқу орындарында білім алуды тегін ету мүмкіндігі баяғыда-ақ туғанын ескермеу әділетсіздік екені даусыз.

* * *

Соңғы 10 жылда... зейнетақының орташа мөлшері 6 есе  өсті.

 

Н.Назарбаев

Дүниежүзі қазақтарының IV құрылтайында

сөйлеген сөзінен

«Егемен Қазақстан» 26 мамыр 2011 ж.

 

Соңғы он жылда елімізде өрге басқан өрелі

Бір зор іс бар. Ол - «ТЖ»-лық, «туфли жалау» өнері.

Жағымпаздар жарысында билік шексіз құптаған,

Біз дара шың иелендік бұрын ешкім шықпаған.

Бұл өнерде біз өзгеше, елден-ерек жаңғырдық,

Тіпті Түрікменбашыны да жарты жолда қалдырдық.

 

Түрікменбашы кеуде қақса өз елінің ішінде,

Бөспелікті айналдырдық біз әлемдік пішінге.

Билік сөзін, билік ісін айтсақ елдің парқы деп,

«Зейнеткердің ақшасын біз өсіріппіз алты рет!»

Сол «алты зор игілікті» ойға бұрсақ бастапқы,

Құны мысық тамағының бағасынан аспапты.

 

Егер жөнсіз мақтанбауды ұқсақ билік салты деп,

Ет пен сүттің құны неге қымбаттады алты рет?

Кеуде ұрамыз игі істерде бірінші орын алардай,

Онда неге әр ай сайын қымбаттауда жанармай?

Біз шығарар мұнай араб елдерінен кем емес,

Тым құрыса бір ісіміз неге оларға тең емес?

 

Арабтардың бізден бөлек елдікке тіл қатысы.

Неге оларда оқу тегін, тегін пәтер ақысы?

Олар неге әр сәбиге доллар сыйлап жеті мың,

Жел өтіне тастамайды қартын, жесір, жетімін?

Алпыс төрт мың доллар алмақ жаңа

үйленген отбасы.

Неге оларда үлкен байлар игі істердің жақтасы?

Бар ғұмыры даңғойлыққа болғанымен ашына,

Пәтерақын тегін етті тіпті Түрікменбашы да.

 

Ал біздегі бос мақтану, бос кеуде ұру сорың ба?

Дарын емес, қарын шығып ең негізгі орынға,

Демократия бұл күндері «жемократия» торында,

Еліміздің бар байлығы жиырма адамның қолында.

Біздің байлар неге сараң тіс сындырар тиынға,

Ізгіліктің ұшқыны жоқ неге олардың миында?

 

Еліміздің «зор байлығын» дастан етіп толғаймыз,

Байлықтағы жұрт үлесін...

Мүлде ауызға алмаймыз

Тек «ТЖ»-лық өнерінде шырқау көкке самғаймыз,

Нақ осылай кете берсек ел боп, ұлт боп оңбаймыз,

Құлдық сана аясында майға піскен нандаймыз...

Ойланалық, біз қандаймыз, мінекей біз қандаймыз?

- Құрметті Мұхтар аға!

Қытайлар қазір Жапонмен аралға таласып құтырынып жатыр, ол әсілі Жапон аралы болатын. Күндердің бірі қытай қазақпен Балқашқа таласпай ма? Қытай туралы ойыңыз қалай?

- Қытай саясаты да, экономикасы да қалыптасқан байырғы мемлекет. Олардан үйренер мәселе жетерлік. Мәселен, оларда жекелеген қалталы байларға бірнеше кедей отбасын, тіпті, бір ауылды өз бақылауында ұстау, қаржылай көмек көрсету міндеттелген. Мұндай ұғым-түсініктің бізде жұрнағы да жоқ.

- Ассаламуалейкум Мұхтар аға!

Ислам социализмі, Щвед социализмі, Лениндік социализмнің және Дала демократиясының құндылықтарынан жинақтап Қазақ социализімін құрсақ дегенге қалай қарайсыз? Әлде сіздіңде көкейіңізді тескен дүние ме. Атам қазақ капиталист болған емес.....

- Егер менің көкейімді дүние тессе, мен бұл күнде санаулы қаржылы алпауыттардың бірі болар едім. Бірақ мен ол жолдан саналы түрде бас тарттым. Мен көтеріп жүрген мәселелерден шамалы хабарыңыз болса, маған мұндай сауал қоймаған болар едіңіз. Жарайды, бізге кім не демей жатыр... Ал измдерге келсек, кезінде ұлы ғалым А.Сахаров социализмнің жақсы жақтары мен капитализмнің кейбір ерекшеліктерін үйлестіріп жаңа қоғам құрайық деген мәселені көтерген болатын. Өкінішке қарай оған ешкім құлақ аспады. Бірақ, сол идеяны қытайлар жүзеге асырды. Қазір жемісін жеп отыр.

- Мұхтар аға, мені көп толғандыратын 2015 жылы құрылатын Еуразиялық одақ. Осы одақтың бізге не керегі бар? Не дүниежүзіндегі жүздеген мемлекеттер сияқты өз алдына мемлекет бола алмаймыз ба? Мысалы, туысқан көршілес қырғыздардан қай жеріміз кем? Неге 20 жылдан астам уақыт өтпей тұрып Ресейдің астына (шовинист елдің ойын ашық айтпаса да түсінеміз) тағы кіргелі жатырмыз? Еуроазиялық одақ егер тең елдердің одағы болса , осы күнге дейін көршілес елдер осы одаққа кіруге неге асықпайды? Халықтың келісімінсіз биліктегі ондаған шенеунік неге мемлекетіміздің тағдырын шешуі керек?

Менің сізден сұрарым: 2015 жылы , менің ойымша, көпшілік қолдамайтын Еуроазиялық одаққа қарсы революцияға шығуымыз керек пе?

- Жоғарыда жауап берілді.

- Мұқа, Сізге денсаулық, амандық тілеймін.

Дегенмен, саясатты қойып жазбаларыңызға неге оралмайсыз, саясатыңыз түсініксіздеу, біресе олай - біресе былай...

- Жоғарыда жауап берілді.

- Мұқа, 70 мерейлі жасыңыз құт болсын! Аман болыңыз.

- Рахмет!

- Мұхтар аға істеріңізге сәттілік тілеймін. Сіз басқаратын "Мемлекеттік тіл" бірлестігінің ұйымдастыруымен бес жылдан бері "Мемлекеттік тілді қолдау" акциясы өтіп келеді. Тілдің дамуына қоғамдық тұрғыдан үлес қосып келесіздер. Осы жиынның республикалық деңгейге көтерілуіне зиялы қауымның үлесі қандай? Ұлттық мәселеге келгенде жазушылар одағы, мұфтият, ғылым академиясы неге үнсіз отыр? Аталған мекемелерге ұлттық керегі болмай қалған ба?

- Ия, біз бұл шараны жыл сайын өткізіп келеміз. Өзіңіз айтқандай алдыңғы жылы өткен шараға бар жоғы 10-ақ жазушы келді. Ал соның ертесіне Жазушылар одағы өткізген жиынға 900-ге жуық жазушы бас қосты. Барлығы да кеуделерін керіп, жан-жақтарына паңдана қарайды. Егер қазақ тілі осылайша күн санап шегініске түсе берсе олардың шығармасын кім оқымақ?! Өкінішке қарай, соны түсініп жатқан біреуі жоқ. Егер, солардың дені біздің жанымыздан табылса, билік бізбен амалсыз санасар еді. Олардың осылайша бойкүйездік танытуына Жазушылар одағының басшылығы да ықпал етіп отыр. Сол сияқты дін төңірегінде жүргендерге де тілдің қажеті жоқ. Біз жыл сайын өткізетін акцияға шақырып мешіттерге парақшалар таратамыз. Бірақ көпшілігі селт етпейді. Басқа қоғамдық ұйымдар да осылар сияқты. Бұл да бір қоғамның дерті.

Енді осы тақырыпқа жазылған өлеңге назар салыңыздар:

Қызметі үшін ұлтын сатқан ұстаздар

немесе

тілді қолдау акциясына жазушылар неге келмеді?

Біз Алматы қаласында,

От пен өсек арасында

«Мемлекеттік тілді қолдау» акциясын өткіздік.

Тіл өлсе ұлт қалмайтынын,

Рухсыз бақыт болмайтынын

Космополиттенген билік құлағына жеткіздік.

Бірақ, бірақ, институттарда, мектептерде...

Тапсырмамен кілең қазақ ұстаздары бірлесіп,

Рухсызданған билік-атқа мінгесіп,

Жанын салды сол жиынға жібермеуге жастарды.

Тілге, ұлтқа қарсы күрес ұстаздардан басталды.

Осы ма еді ел күткені,

«Ұлтшылдарды» жеңдік деді,

Ол сорлылар шыққандай бір абыройлы белеске.

Бұл, әрине, қызметі үшін ұлтын сату емес пе?

 

Бес жүздей тіл жанашыры әр қырынан билікті

Қатал сынға ап шүйлікті.

Ешкім мұны «өткен жиын дей алмайды ат үсті».

Әйтсе де оған елім деген,

Ұлт мұңынан жерінбеген

Он-ақ қазақ жазушысы қатысты.

 

Үш күннен соң Жазушылар Одағының керемет

Мерекелік бір тойы өтті, даңғойлықты өрелеп.

Ал сол тойға мыңға жуық қаламгерлер жиналып,

Жеңісті айтып, табысты айтып алға асқан,

Тіл тағдырын есіне де алмастан

Өз басшысын мадақтады сөз таба алмай қиналып.

Қазір әрбір «ТЖ - басшы» тұру керек санада,

Нақ сол күні сайлады оны етіп «мәңгі төраға».

Иә, сөйтсе де Оразалин Қоразалин болмады.

Тек биліктің тарландарын тау көріп,

Тіл мүддесін көтергенді жау көріп,

Тауықалин, Шөжеалиннің деңгейінде самғады.

Сөйлесе де жағы талмай,

Қораздық күш таныта алмай,

Тілге жаны ашымайтын мүскіндерді қолдады.

Намысы өлген рухсыздар тоқтығы,

Және үркек «Шөжеалиндер» шаттығы

Халқымыздың күрескерлік парасатын қорлады.

 

«Мемлекеттік тілді қорғау - орыстың да борышы,

Неміс, ұйғыр, татарға да ол міндет ісі, ар ісі...»

Ендеше одан неге қашты талай қазақ «арысы?»

Ұлтсызданған басшыларға жалтақ-жалтақ қараумен,

Және олардың кезектесе «туфлиін жалаумен»,

Көбісінің мүлдем өліп қалды ма екен намысы?

 

 

Ұлт дегенде жасырынар,

мұңы жұртқа қосылмай,

Жүрегінде шындық оты ойнамайтын жасындай,

Тіпті сатқын басшыны да қабылдайтын досындай

Бір кездегі «табанды ердің»,

Бүгінгі үркек қаламгердің

Бұл замандық құнсызданған бет-бейнесі осындай.

 

«Ұл-қызыма, немереме тие ме деп - зияны»

Бұғып қалды кейбір ұлтқа жаны ашитын зиялы.

Өз шаттығы үшін олар ұлт мүддесін қияды,

Мұндай мінез тек сатқындық ауқымына сияды.

 

Қазір елге телпек емес,

еркек керек табанды.

Ұлтын, тілін қорғамайтын

Қорғағанды қолдамайтын адамды,

Ұлт, тіл үшін күреспейтін,

Күрескенге ілеспейтін адамды

Көрсем болды елестетем

Дәнін біреу иеленген сабанды...

....................................................

Күн туа ма оятатын мәңгүрттенген қоғамды?

- Құрметті Мұхтар аға көп жасаңыз!

Жасарал мен Хасен сияқты жалақор өсекшіл жексұрын кәззаптарға көңіл бөлмеңіз алтын аға, олар солай өзі үріп үріп жақтары қарысып қалады солай!

Мына қазір болып жатырған масқаралар мен сұмдықтарға арнап өлең шығарып көрсеңіз қайлай болар екен?

Қазақтың болашағы бар ма соны айтыңызшы аға?

Елімізді тонау қашан тоқтайды?

Алдағы уақытта қандай жобаларыңыз бар?

Сізді құрметтеуші Жандаулет деген жаман ініңіз.

- 22-қыркүйекте сағат 15.00-де, Алматы қаласындағы «Сарыарқа» кинотеатрының арқасындағы алаңда болатын «Мемлекеттік тілді қолдау» акциясына келіңіз. Сұрақтарыңызға сол жерде жауап аласыз.

- Сізді 22- қыркүйекте тіл туралы митинг өткізеді дейді. Дұрыс делік. Бірақ сол жерде 15 қыркүйекте оппозиция референдум туралы митинг өткізу айтылып жүрген болатын. Мен ақылды санайтын жігіттердің көпшілігінің пікірі. «Билік шахановты халық оиын бөлу үшін кейде тіл тағы да басқа салыстырмалы түрде ұсақ мәселелерге алдарқату үшін пайдаланады»-дейді. Шынында рефенендумдағы мәселелер өткір. Барлық әкімдер сайлану керек. Осылай кете барады.

- Бұл жерде де сасық қулықтың құлағы қылтиады. Ешқандай оппозиция бұл күні митингі өткізуге өтініш білдірген емес. Алайда, біз референдум мәселесін көтеріп жүрген (оның ішінде өзім де бармын) жігіттерді сол жерге шақырып отырмыз. Тілмен қатар басқа да мәселелер сол жерде ашық айтылады.

- Ассалаумағалейкүм аға! Елімізде терроризм көбейіп кетті. Жарылған, атылған оқтарға селт етпейтін болдық. Мұның артында кім тұр дейсіз?

- Лаңкестік әрекеттерді өзіміз қолдан ұйымдастырып, өзіміз дабыра қылып жатқан сияқтымыз. 2-3 адамның басы қосылса болды, әй-шәй жоқ атып тастауды әдетке айналдыруда. Оларды неге аттың деп тексеріп, сұрау салып жатқан да ешкім жоқ. Тіпті, олардың өздерінің кім екендіктерін айтуға да мүмкіндік берілмейтін болды. Сірә, бұдан өткен сұмдық болмас.

- Мұхтар аға, тек жарнаманың шебері деген сөз белең ала бастады. Жаңаөзен оқиғасы орын алғанда келесі күні Хасен Қожахмет, Серік сапарғали, Жасарал Қуанышалиндер биліктің "халықты қуып жүріп атуына өз наразылықтарын білдірді. Сіз ол кезде тықақтап қашып кеттіңіз. Жүздеген азаматтар сөйлеп, ондаған ақын өлең арнаған соң, сіз пікір білдіре бастадыңыз. Турасы сол ғой. Ыңғайсыз екен. СІЗДІҢ ӨЗІҢІЗ ҚАЛАЙ ОЙЛАЙСЫЗ?

- Жоғарыда жауап берілді.

- Ассалаумағалейкүм Мұхтар аға! Сізге қай қоғам ұнайды капилалистік пе, әлде әлуметтік теңдік жүйесі социализм бе ?

- Жоғарыда жауап берілді.

- Армысыз АҒА! Сіз "Құз басындағы аңшының зары"-кітабыңызда "үнемі бір қыз бар хат жазатын сол қыз "60 жасқа толғанда бір құшақ гүл алып алдыңыздан шығамын"-деп жазды деген едіңіз. Сол бейтаныс жанды біле алдыңыз ба? Біле алсаңыз ол кім екен?...

- Маған хат жазатындар бір-екі адаммен шектелмейді. Тілеулес жандар барлық жерде де бар. Кейде барлығымен байланыс орнатудың сәті түсе бермейді. Бірақ осы күнге дейін жер басып жүруім солардың ақ тілектерінің арқасы деп ойлаймын.

- Ассаламуғалейкум, ел қаһарманы! Қадірлі, Мұқа! Алла жар болсын қашанда! Бір сұрақ, ата дініміз Исламның шарттарын орындап, Алланың парыздарын орындап жүрсіз бе? Намазға жығылсаңыз, біз қатты қуанатын едік. Қазір көбі "жасым келгенде оқимын" деп кешеуілдетеді. Сіз жас емессіз...

- Намазға жығалғаныма 5 жылдың жүзі болды. Әлһамдуллә, мұсылманмын.

- Уа халайық! Алдымен көңілімізді мына жағдайға аударайық. Бұл мәдениет, ақпарат, ішкі саясат, тіпті прокуратура мен барлық партия ұйымдарына да бағытталып отыр. Себебі, Біріншіден, бізде басылымдарға зорлықпен жаздыру - ең сорақы жағдайға жетті. О заман да, бұ заман, 21-ші ғасырда басылымдарға зорлықпен жаздыру, адамның еркін таптаумен бірге, адамның таза еркінен айыру болып табылады емес пе? Барлық аудандарда басылымдардың атын атап, сенің мекемеңде мынша адам жұмыс жасайды. Соларың мына басылымға жазылуы тиіс деп, әкеліп зорлап тығады да тұрады. Олардың 90 пайызы тіпті ешкімнің оқығысы жоқ басылымдар. Соның 50 пайызы орысша. Оның барын ішкі саясат жасақтап, одан қалды әкімдер зорлап жаздыруға кіріседі.

Бұл масқара тіпті шектен шығып барады.

Басылымдардың арасында бәсекелестік жоқ. Әрбір адам, қажет басылымына не жазылып, не болмаса апта сайын шыққан басылымды сатып алу еркі мүлде жоқ.

Басылымға жазылу, не қалағанын сатып алу еркінен айырылған қазаққа қысымшылық жасап отырған кім? Орысша басылымдарға да зорлықпен жаздырып отырған кім? Бұл масқараны кім тоқтатады?

Қазақтың қалау, еркі жоқ. Ал орыстарға сен мынаған жазыл деп, сол қоқаңдап жүрген шіріктер айта алмайды. Сөйтіп басқа ұлттың алдында өзімізді-өзіміз таптап, басы байлаулы мәңгүрт етіп отырған да сол билік басында жүрген, шаш ал десең бас алатын, артын ойламайтын ақымақтар. Мәңгүрттдер ел басқарса, халық қайдан соқыр болмасын?

- Қазір кітап, газет-журнал оқитындар қатары күрт құлдырады. Кезінде Гитлерден «Шығыстағы жаулап алынған елдерге қандай саясат қолданамыз?» деп сұрағанда ол былай жауап беріпті: «Оларға ертеден кешке дейін жеңіл музыка бере беру керек. Ойлануға, кітап оқуға мүлде мүмкіндік жасамаған жөн. Өйткені, рухани жағынан саяз адам, қашанда өзін бақытты сезінеді».

Осыдан бірнеше жыл бұрын Пелопенес аралы маңында қазіргі кезеңде жиі қолданылып жүрген жеңіл, даңғаза музыканы жаңғырта қойғанда дельфиндердің бәрі дерлік су бетінде естен тана билеген. Сөйтіп, бүкіл жан-тәнімен өзгеше күйге түскен жүзден астам дельфиндер өздерін жағаға лақтырып жіберген. Гитлердің қиратқыш ойын негізге алсақ, адам түгілі жәндіктерді де өз арнасынан шығарып жіберуге болатыны осылай тағы да дәлелденген.

«Рухани жағынан саяз адам, қашанда өзін бақытты сезінеді». Қарын мүддесі ғана алға шыққан қазіргі кезеңге Гитлердің әлгі сөзі көшбасшы болған сияқты. Әлемнің көптеген мемлекеттерінде рухани байлық елуінші-алпысыншы қатарға қарай ысырылды. Халықтың кітап оқуы жұрт күтпеген жағдайға дейін құлдырады.

- Мұқа, 1989-1990 жылдары қазақ тілінің мемлекеттік мәртебе алуына, әрине, сіз және академиктер Әбдуәли Қайдаров пен Өмірзақ Айтбаев секілді ғалымдар айтулы үлес қосты. Ал қазір сіз биліктің қазақ ұлтын алдарқатып, ара-тұра "пар" шығарып қоюға пайдаланатын адамына айналдыңыз. Сізге кей кездері баспасөзден мәлімдеме жасап, ашық хат жазып, жұртшылық көзінен тасалау жерде біраз адамдарды жинап айғайлап сөйлеп, екілене өлең оқуыңызға, "аштық жариялаймыз!" деп дөңайбат көрсетуіңізге рұқсат етіледі. Осымен сіздің шектеулі және қысқа мерзімді миссияңыз аяқталады. Бұдан арыға барам десеңіз, билік сізді қолма-қол өз орныңызға қояды, өйткені, тиісті органдардың қолында сізге қарсы копромат жеткілікті. Сосын билік сізді Қасен Қожа-Ахмет пен Жасарал Қуанышәлин сияқты радикалдық ұстанымдағы ұлтшыл патриоттарға қарсы айдап салып отырады. Жұртшылыққа керісінше, сізді "радикал ұлтшыл патриот", ал әлгілердің бірін "КГБ-ның жансызы", екіншісін "ЦРУ-дың қолбаласы" сияқты қылып көрсету билікке аса тиімді.

Мұқа, жүрегіңізді оң қолыңызбен басып тұрып, ақ адалын айтыңызшы, сіз осы спектакльде жанды қуыршақ болып жүргеніңізді, шынында, сезбейсіз бе, әлде осы рөлде ойнау сізге тиімді ме?

Бір бала

- Жауап бермей-ақ қоюға болар еді. Жалпы мен мұндай көшкен керуенге ит қосатындардың іс-әрекетіне барынша үйренген адаммын. Оларға өкпелемеймін де. Мен осы уақытқа дейін не атқардым, қандай мәселелер көтердім - бәрі халықтың көз алдында. Ал Хасен мен Жасаралдың маған тосқауыл болғаннан басқа пәлендей іс атқарғандығын өз басым біле бермейді екенмін. Жала жабудың да орайы болады. Мүмкіндік туды екен деп не болса, соны ауызға алу иманды адамның ісі емес. Құдайдан қорқу керек.

- Мұхтар аға, аман-сау болыңыз. Сұрағым: Қазақстанның бар байлығын биліктегі азғана топ сүлікше сорып жатыр. Сыртымыз жылтырап, ішіміз іріп жатыр. Болашақ балалардың заманы не болмақ? Елді рухани көтеретін күш қайдан шығады деп ойлайсыз? Рахмет.

- Жоғарыда жауап берілді.

- Мұхтар аға, бірде ақын Аманхан Әлімұлы: «Шахановтың махаббат туралы жырлауға хақысы жоқ. Ол үш рет үйленген адам. Махаббат тек адам өмірінде бір-ақ рет болады» дегенінде жағамды ұстадым. Сіз бұған не дер едіңіз?

- Аманханның ойын жаңсақ түсінген шығарсың.  Менің бұл тұрғыда «Дара талғам қасіреті» атты өлеңім бар:

Зор рухи бұла күшке кім тосқауыл бола алар?!

Нағыз ақын мәңгі жастық шуағына оранар.

Үш мың жасқа тартқан Гомер одан әрі жол алар,

Үш ғасырды жеңген Байрон әлі жап-жас саналар.

Қартаймау - бұл нағыз жеңіс үлгісіне барабар,

Оған куә - жастық шағын жалау еткен даналар.

 

Қара күштер қажытса да, сәулелі ойға күз алыс.

Неге Абайда бес әйел бар,

ал Пушкинді жүз он үш

Қыз-келіншек тұс-тұсынан шуақ шаша қоршаған?

Дон-Жуандық емес пе бұл?

Аң-таң әлі ел соған.

 

Жо-жоқ, сезім құдіретіне сенімін кім азайтты?

Бірде Ғабит Мүсірепов бұған былай уәж айтты:

«Кездескен жан қуаты мен арайынан жалындар,

Пушкин, Абай... ғаламзатта сирек туар дарындар.

Әркім өзі шыққан таудың биігінен ой керер,

Егер олар ақылы мен сезіміне сай келер

Жар іздесе рухының аңсау, тарту күшімен

Және ол жанды таба алмаса жүз он үштің ішінен,

Тіпті мыңның арасынан жолықпаса сыңары,

Дара талғам - түйсігі үшін болғаны ма кінәлі?»

 

Иә, ұлы тұлғалармен ортақ түйсік табарлық

Нағыз әйел әр ғасырда саусақпенен санарлық.

Наталья - Пушкин жары, шықпай пенде шеңберден,

Жұрттан асқан сұлулығы әлсіздікке жол берген.

Күйеуі оның мәңгі тірі қалып қойды өлгенмен,

Ал ол  өзі - басқа жерде, басқа еркекпен жерленген.

Енді осыған қарсы мысал:

Ылғи құрмет төрінде

Жүрген сұлу әйел болды менің туған жерімде.

Сүйген жары Отан қорғау соғысына кеткеннен

Оралмаған, арман, сенім қалдырып тек өткеннен.

Өмір, шіркін, адалдардың ниетіне қарай ма,

Бесіктегі тұңғыш ұлмен жалғыз қалу оңай ма?

Ой, заман-ай, он тоғызға жаңа шыққан шағында

Соғыс бітті, тәтті үмітін айналдырып сағымға.

Күйеуінің айқындалмай не тірісі, өлгені,

Жалғыз демеу еткені тек - қара қағаз келмеді.

Сезіміңнен сенім қашса - үмітіңнің семгені.

Ешкім жеңе алмағанды жеңгені,

Ешкім сене алмағанға сенгені -

Қайсар талғам иеленген адамдардың өрнегі.

 

«Сұлу, сұлу дегендердің көпшілігі көңілшек».

Атанса да ол ауылдағы ең әдемі келіншек,

Күздің мұңлы жаңбырындай көңілден мұң төксе де,

Әр түні бір жылға татып, дөңбекшумен өтсе де,

Күте-күте күтуді де мамандық қып алғандай,

Күн мен бұлттан өзге ешкімді

мойындамас заңғардай,

Өзі құлай сүйген жанға теңестірер күш таппай,

Бір еркекті жақындатып, білегінен ұстатпай,

Төзім жоқта сүю жоғын дәлел етіп сезімге,

Тіршілікпен қош айтысты ол кемпір болған кезінде.

 

Өжет-қайсар естелігі өткен жойқын ғасырдың

Сол дара әйел анасы еді менің жақын досымның.

Әне, талғам құдіреті және оған беріктік...

Біз ғашықсыз сезімдердің шаттығынан зеріктік.

Намыс түгіл ар мен ұят сатылар бұл заманда -

Өр талғамдар жойыла ма, бастар сара қадамға?

Бір-бірі үшін өлімге де бас тігетін аянбай,

Шын ғашықтар кездеспей ме

Қозы Көрпеш-Баяндай?

 

Талғам күшін амалсыздан тек үмітке нанғыздық...

Рух, сана жалғыздығы - ең азапты жалғыздық.

Ері өрлер заңғар шыңға ілеспеу не тырыспау,

(Тырыспаудың бас себебі: рух-тауда туыспау!)

Дәл осыдан басталады ұғыспау мен шығыспау,

Шығыспаған түйсіктердің тағдыр-талқы құныстау.

 

1+1 - ғұмыр заңы, заңға сыймас талғам бар,

Өр талғамның жолында өлді небір шырқау армандар.

Аруларда азап нұрын болашақтан күткен аз,

Содан көзі тірісінде бақытты ақын тіптен аз.

Дара талғам... Ол да қайғы... тең күш аңсап алаңдау,

Мың әйелдің арасынан өз сыңарын таба алмау.

Және мұның өкініші жанды қалай өртемес?

Әр тағдырға оны ұғынар кезең келер ерте-кеш...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Пушкин, Абай тектестердің жылағаны жылаған,

Рух, сана биігінен қол созғанша бір адам.

- Аса қадірлі Мұхтар аға сізге 100 жас ғұмыр тілеймін!

Жоғарыда сіздей ақынымызға қарсы шығып жатқандардың сасық пікірлеріне жүрегіңізді ауыртпаңыз. «Ит үреді керуен көшеді». Бұл салдақылар осылай-осылай маймыл болып кетеді.

Алдағы болайын деп жатқан референдум осы Тұяқбайдың ойлап тапқаны ма? Сіз соның ішінде бармысыз?

Бұл референдум не береді?

- Жоғарыда жауап берілді.

- Мұхтар аға!

Сізден сұрайтыным, кезінде қазақ тіліне қарсы шыққан Болат Әбіловпен қарым-қатынасыңыз қалай? Ол кісі 14.09.2012 жылы Гүлжан Ерғалиеваға берген сұхбатында, үйінің жанында салынған мешіт жұма күні ол кісіге кедергі жасайтынын және Қазақ елінде мешіттердің шектен көп салынып жатқанын айтты. Егер жұма күні ол кісіге мешіттер ыңғайсыздық әкелетін болса, қазақ тілі дамуымызға кедергі жасайтын болса, осы сөзі арқылы ол тек референдум арқылы қазақты орыс еліне қосып беруді армандап отырған жоқ па? Бүкіл халық жайлы айта алмаймын, мен осы сөзі үшін Болатқа қарсы болатынымды мойындаймын. Әлде Рессей қоластына түспеу үшін, мен мұсылмандығымды, қазақ тілімді қолдамайтын адамды қолдауым керек пе? Сіздің көзқарасыңыз қалай? Бізге түсіндірсеңіз осы жайлы.

- Болаттың кезінде «Қазақстандық ұлт» туралы жаңсақ пікірге барғаны рас. Бірақ кейін бұл ойынан қайтып, кешірім сұраған болатын. Рас, Болаттың араласатын ортасында әрқилы ойлайтын адамдар бар. Алайда көптеген ұлттық мәселелерде біз Болатпен бірлесе іс-қимыл жасағандықтан оның референдум туралы көзқарасын қуаттаймын.

- Мұхтар аға, Еліміздің басына төніп келе жатқан евразиялық одақ деген тажалқа қарсы алаш баласының басын қосып күреске шыға аласыз ба? Осы одақтан құтқарсаңыз халқымыздың нағыз данышпаны болар едіңіз. Халықты соңынан ерте алатын ешкім жоқ.

- Жоғарыда жауап берілді.

- Мұхтар мырза, Олжас Сүлейменов бұрын кім еді, бүгінде кім? Ол Назарбаевтың жаршысы, жалаушысы бола бере ме, әлде түзеле ме? Осыдан он шақты күн бұрын ол Мәскеудегі достарын жинап алып, Назарбаевты Нобель сыйлығына ұсынуға қаулы қабылдатты. Ал Н. Назарбаев сол сыйлыққа шынымен лайық па? Осымен үш рет пе, төр рет пе, жыл сайын өзін ұсындырумен жанталасып келеді. Осы туралы не айтар едің?

- Біз кезінде Олжаспен жақын, достық қарым-қатынаста болған адамдармыз. Кезінде екеуміз бірлесіп «Халық конгресі» деген партия да құрдық. Алайда, ұлттық мәселе төңірегінде пікіріміз үйлеспегендіктен екіге жарылдық. Ал Нобель сыйлығына келсек... Қазір кім кімді ұсынбай жатыр. Ол жаңалық емес.

- Мұқа, біріншіден, аман болыңыз. Сіздің денсаулығыңыз елге керек. Сіз елге өте қажет адамсыз. Халық атынан ашық сөйлей алатын қазір жалғыз Сізсіз, аға.

1. Мем. тіл туралы заңды мына қазіргі билік қабылдамай да, тіпті қарамай да қойды. Ол заң жобасы мүлде жоқ сияқты. Есімде 2008 жылы бұл заң жобасы премьер-министр тапсырмасы бойынша даярланып қойған. Сол заңды қалай қабылдатамыз мына билікке? Елден де, шетелден де масқара ұят болды ғой, күлкіге айналатын болдық қой, аға.

2. Сіз қазақша қанал болсын деп көп талап қойғансыз. Жә, мына Қазақстан сондай болды деді. Бірақ (кабелді ТВ-ден айқын көріп отырмыз) әр облыста Қазақстан-Атырау, Қазақстан-Петропавл, Қазақстан-Қарағанды т.б. бәрінде бұл Қазақстанымыз орысша сайрап тұратын болыпты! Бұл масқараны қалай тоқтатамыз?

3. Премьер басқаратын тіл комиссиясынан (сіз жәй мүше емес, орынбасар едіңіз ғой) сізді кім алып тастады? Елбасы ме, премьер ма, министр ма? Осыны ашық айтыңызшы.

4. Өлең жинақтарыңызды кімнен, қайдан сатып алуға болады? Рахмет, Еркін Ертөстік

- 22-қыркүйек күні, сағат 15.00-де «Сарыарқа» кинотеатрының арқасындағы алаңда өтетін «Мемлекеттік тілді қолдау» акциясына келіңіз. Сонда осы сұрақтарыңызға жауап ала аласыз.

- Мұхтар аға, Олжас ағамыз жуырда: "Осы қазақ неге желтоқсан дейді, неге желсексен немесе желелу демейді" деген, тағы: "Кейбір қазақ сөздері адам көргісіз, мысалы май айын қазақтың мамыр деп айтқаны - өте жаман естілетін сөз, "мордаға" ұқсайтын сөз" деген... Басқа айтқан сәуегейліктері, ТЖ-лықтары көп. Осы Олжекең Сізше алжыған ба, әлде шатасқан ба, әлде түбегейлі сатылған бір байқұс па? Түрі тәуір сияқты, Сіз оны жақыннан білетін боларсыз.

Құрметпен, Қонай Базарұлы

-Жоғарыда жауап берілді,

- Құрметті МШ мырза! ТЖ-лардың биліктің көңілін тауып, талай марапаттауға ие болғанын білеміз. Бірақ сіз де сыйлықтан кенде емес сияқтысыз. Сондай атақтарға қол жеткізуіңіздің сыры неде?

- Иә, мен де сыйлықтан кенде емеспін. Бірақ өз мемлекетімізден алған ең болмағанда мақтау қағазым да жоқ. Керек десеңіз мен «Халық қаһарманы» атағынан да бас тартқанмын. Бұл тұрғыда менің өз ұстанымым бар. «Отан - біздің ең ұлы анамыз. Әр адам өз анасына жасаған жақсылығы үшін жылу, құрмет дәметпеу керек. Бірақ Отан да өзінің дараланып шыққан талантты перзенттерін марапаттап отыруы тиіс. Ол өте әділетті болғаны жөн. Қазіргі таңда түрмеде отыруға тиісті кез келген үлкен ұрының үш орден, бес медалі бар. Солардың қатарында жүргім келмейді». Дегенмен 20-дан астам мемлекеттердің әртүрлі мараппаттарын алғанымды жасырмаймын...

- Мұхтар аға, біздің қазаққа қай қоғамда өмір сүрген дұрыс, кпиталистік қоғам ба, социалистік қоғам ба ? Ер адамсыз секірмей шындықты айтыңыз.

- Жоғарыда жауап берілді.

Соңы

«Абай-ақпарат»