1949 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін НАТО Еуропа, АҚШ және Канада елдерін әскери одаққа біріктірді. Бүгінгі күні бұл блок КСРО-ға қарсы күресу үшін құрылған деп есептелсе де, Кеңес Одағының өзі 1954 жылы Еуропалық блокқа қосылу арқылы барлық қайшылықтарды шешуге тырысты!

Кеңес Одағының Сыртқы істер министрлігінің ұсынысы қырғи-қабақ соғыстың шиеленіскенін білдіріп, үзілді-кесілді қабылданбады.

Неліктен Батыс державалары КСРО-ны НАТО-ға қабылдаудан бас тартты?

Әскери-саяси блок 1949 жылы АҚШ пен Ұлыбританияның дипломатиялық күш-жігерімен құрылды. Одақ Батыс мемлекеттерінің өркениеттік бірлігіне негізделді. Ұйымның ресми мақсаттары сыртқы қауіптерден ұжымдық қорғау және Солтүстік Атлантикалық аймақ елдерінің материалдық әл-ауқатын арттыру болды. Нақты міндеттер коммунистік идеологияны тарату және құрлықты КСРО-ның ықтимал шабуылынан қорғау деп танылды.

Соғыстан кейінгі жылдарда Кеңес Одағының бұрын-соңды болмаған экспансиясын, сондай-ақ, Сталиннің агрессивті риторикасын ескерсек, ұйымды құру негізді қадам сияқты көрінді. НАТО-ның бірінші бас хатшысы Исмея Гастинг айтқандай, блоктың негізгі міндеті коммунистерді Еуропадан тыс, ал Американдықтар мен Немістерді өз ішінде ұстау болды

1954 жылдың көктемінде Берлин конференциясында КСРО Сыртқы істер министрі Вячеслав Молотов КСРО-ның НАТО блогына қосылуға деген ұмтылысын білдірді. 10 наурызда Маленков пен Хрущев бекіткен КСРО Президиумының жобасына сәйкес, Кеңестік тарап бейбіт ниет шеңберінде Батыс пен Шығыс Германияны біріктіруге келісті, мүдделерді сақтауға және ескеруге кепілдік берді. Сондай-ақ, агрессияның кез келген көріністерінен бас тартты.

КСРО-ның өзінің негізгі шарттары жаңадан құрылған Германияның конституциялық бейтараптығы, тең құқылы серіктестік, сондай-ақ, Кеңес Одағының ұлттық мүдделерін ескере отырып, Батыстың өзара кепілдіктері болды. Бастама жалпыеуропалық ұжымдық қауіпсіздік туралы келісіммен бекітілетін болды. Кеңестік тарап барлық қайшылықтарды реттеп, сыртқы саяси міндеттерді бірлесіп шешуді ұсынды. КСРО-дан бөлек, Тәуелсіз республикалар ретінде Украина мен Беларусь КСР-лары  НАТО-ға мүшелікке өтініш берді.

Батыс Молотовтың ұсынысын дұшпандықпен қабылдады. Америка Құрама Штаттарының Бүкілеуропалық шарттан тыс қалуы НАТО мүшелеріне ұнамады. Кеңес министрі саяси интрига үшін айыпталды.

Алайда, 26 наурызда КСРО жаңа жобаны ұсынды. Енді ол Американдықтардың шартқа кіруін ескерді. Шетелдік баспасөз бұл жобаны өте жақсы қабылдады. Қоғам қырғи-қабақ соғыстың аяқталуын күтті. Алайда мамыр айында Батыс державалары КСРО ұсынысынан бас тартты.

НАТО басшылары КСРО-ның алдына үш негізгі шарт қойды: Германия мен Австриядан әскерді шығару, Қиыр Шығыстағы әскери базаларды жою және қарусыздану туралы шарт жасау. Мәскеу мұндай шарттарды қабылдай алмады. Келіссөздер тоқтатылды. Алайда, КСРО 1983 жылы НАТО-ға қайта қосылу мүмкіндігін зерттеді. 2014 жылы Қырымның Ресейге қосылуына байланысты НАТО-мен ынтымақтастық толығымен дерлік тоқтатылды.

НАТО Ресейдің Тәуелсіз, бейбіт және демократиялық ел және НАТО-ның жақын серіктесі Украинаға қарсы басқыншылық соғысын қатаң түрде айыптайды. НАТО мен одақтастар Украинаға бұрын-соңды болмаған деңгейде қолдау көрсетуді жалғастырып жатыр.

Атап өту керек, күшті, Тәуелсіз Украина Еуро-Атлантикалық аймақтың тұрақтылығы үшін өте маңызды. НАТО мен Украина арасындағы қарым-қатынас 1990 жылдардан басталады және содан бері НАТО-ның ең маңызды серіктестіктерінің біріне айналды.

2014 жылдан бастап Ресей-Украина қақтығысының салдарынан маңызды салаларда ынтымақтастық белсендірілді. Ресейдің Украинаға қарсы 2022 жылы толық ауқымды соғысты бастағаннан бері НАТО мен одақтастар бұрын-соңды болмаған деңгейде Украинаға қолдау көрсетіп отыр.

Керімсал Жұбатқанов

Abai.kz