1949 جىلدان باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ناتو ەۋروپا، اقش جانە كانادا ەلدەرىن اسكەري وداققا بىرىكتىردى. بۇگىنگى كۇنى بۇل بلوك كسرو-عا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن قۇرىلعان دەپ ەسەپتەلسە دە، كەڭەس وداعىنىڭ ءوزى 1954 جىلى ەۋروپالىق بلوكقا قوسىلۋ ارقىلى بارلىق قايشىلىقتاردى شەشۋگە تىرىستى!

كەڭەس وداعىنىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىسى قىرعي-قاباق سوعىستىڭ شيەلەنىسكەنىن ءبىلدىرىپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى قابىلدانبادى.

نەلىكتەن باتىس دەرجاۆالارى كسرو-نى ناتو-عا قابىلداۋدان باس تارتتى؟

اسكەري-ساياسي بلوك 1949 جىلى اقش پەن ۇلىبريتانيانىڭ ديپلوماتيالىق كۇش-جىگەرىمەن قۇرىلدى. وداق باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ وركەنيەتتىك بىرلىگىنە نەگىزدەلدى. ۇيىمنىڭ رەسمي ماقساتتارى سىرتقى قاۋىپتەردەن ۇجىمدىق قورعاۋ جانە سولتۇستىك اتلانتيكالىق ايماق ەلدەرىنىڭ ماتەريالدىق ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ بولدى. ناقتى مىندەتتەر كوممۋنيستىك يدەولوگيانى تاراتۋ جانە قۇرلىقتى كسرو-نىڭ ىقتيمال شابۋىلىنان قورعاۋ دەپ تانىلدى.

سوعىستان كەيىنگى جىلداردا كەڭەس وداعىنىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان ەكسپانسياسىن، سونداي-اق، ءستاليننىڭ اگرەسسيۆتى ريتوريكاسىن ەسكەرسەك، ۇيىمدى قۇرۋ نەگىزدى قادام سياقتى كورىندى. ناتو-نىڭ ءبىرىنشى باس حاتشىسى يسمەيا گاستينگ ايتقانداي، بلوكتىڭ نەگىزگى مىندەتى كوممۋنيستەردى ەۋروپادان تىس، ال امەريكاندىقتار مەن نەمىستەردى ءوز ىشىندە ۇستاۋ بولدى

1954 جىلدىڭ كوكتەمىندە بەرلين كونفەرەنتسياسىندا كسرو سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆياچەسلاۆ مولوتوۆ كسرو-نىڭ ناتو بلوگىنا قوسىلۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن ءبىلدىردى. 10 ناۋرىزدا مالەنكوۆ پەن حرۋششەۆ بەكىتكەن كسرو پرەزيديۋمىنىڭ جوباسىنا سايكەس، كەڭەستىك تاراپ بەيبىت نيەت شەڭبەرىندە باتىس پەن شىعىس گەرمانيانى بىرىكتىرۋگە كەلىستى، مۇددەلەردى ساقتاۋعا جانە ەسكەرۋگە كەپىلدىك بەردى. سونداي-اق، اگرەسسيانىڭ كەز كەلگەن كورىنىستەرىنەن باس تارتتى.

كسرو-نىڭ ءوزىنىڭ نەگىزگى شارتتارى جاڭادان قۇرىلعان گەرمانيانىڭ كونستيتۋتسيالىق بەيتاراپتىعى، تەڭ قۇقىلى سەرىكتەستىك، سونداي-اق، كەڭەس وداعىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، باتىستىڭ ءوزارا كەپىلدىكتەرى بولدى. باستاما جالپىەۋروپالىق ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى كەلىسىممەن بەكىتىلەتىن بولدى. كەڭەستىك تاراپ بارلىق قايشىلىقتاردى رەتتەپ، سىرتقى ساياسي مىندەتتەردى بىرلەسىپ شەشۋدى ۇسىندى. كسرو-دان بولەك، تاۋەلسىز رەسپۋبليكالار رەتىندە ۋكراينا مەن بەلارۋس كسر-لارى  ناتو-عا مۇشەلىككە ءوتىنىش بەردى.

باتىس مولوتوۆتىڭ ۇسىنىسىن دۇشپاندىقپەن قابىلدادى. امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ بۇكىلەۋروپالىق شارتتان تىس قالۋى ناتو مۇشەلەرىنە ۇنامادى. كەڭەس ءمينيسترى ساياسي ينتريگا ءۇشىن ايىپتالدى.

الايدا، 26 ناۋرىزدا كسرو جاڭا جوبانى ۇسىندى. ەندى ول امەريكاندىقتاردىڭ شارتقا كىرۋىن ەسكەردى. شەتەلدىك ءباسپاسوز بۇل جوبانى وتە جاقسى قابىلدادى. قوعام قىرعي-قاباق سوعىستىڭ اياقتالۋىن كۇتتى. الايدا مامىر ايىندا باتىس دەرجاۆالارى كسرو ۇسىنىسىنان باس تارتتى.

ناتو باسشىلارى كسرو-نىڭ الدىنا ءۇش نەگىزگى شارت قويدى: گەرمانيا مەن اۆستريادان اسكەردى شىعارۋ، قيىر شىعىستاعى اسكەري بازالاردى جويۋ جانە قارۋسىزدانۋ تۋرالى شارت جاساۋ. ماسكەۋ مۇنداي شارتتاردى قابىلداي المادى. كەلىسسوزدەر توقتاتىلدى. الايدا، كسرو 1983 جىلى ناتو-عا قايتا قوسىلۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەدى. 2014 جىلى قىرىمنىڭ رەسەيگە قوسىلۋىنا بايلانىستى ناتو-مەن ىنتىماقتاستىق تولىعىمەن دەرلىك توقتاتىلدى.

ناتو رەسەيدىڭ تاۋەلسىز، بەيبىت جانە دەموكراتيالىق ەل جانە ناتو-نىڭ جاقىن سەرىكتەسى ۋكرايناعا قارسى باسقىنشىلىق سوعىسىن قاتاڭ تۇردە ايىپتايدى. ناتو مەن وداقتاستار ۋكرايناعا بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيدە قولداۋ كورسەتۋدى جالعاستىرىپ جاتىر.

اتاپ ءوتۋ كەرەك، كۇشتى، تاۋەلسىز ۋكراينا ەۋرو-اتلانتيكالىق ايماقتىڭ تۇراقتىلىعى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ناتو مەن ۋكراينا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس 1990 جىلداردان باستالادى جانە سودان بەرى ناتو-نىڭ ەڭ ماڭىزدى سەرىكتەستىكتەرىنىڭ بىرىنە اينالدى.

2014 جىلدان باستاپ رەسەي-ۋكراينا قاقتىعىسىنىڭ سالدارىنان ماڭىزدى سالالاردا ىنتىماقتاستىق بەلسەندىرىلدى. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى 2022 جىلى تولىق اۋقىمدى سوعىستى باستاعاننان بەرى ناتو مەن وداقتاستار بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيدە ۋكرايناعا قولداۋ كورسەتىپ وتىر.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz