«Егемен Қазақстан» газетінің 13 шілде күнгі санында ("ЕҚ", №287-288, 13.07.2010) Премьер-министрдің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеев басылым басшысы Сауытбек Абдрахмановқа Кеден одағы жайлы сұхбат берген екен. Ел-жұрт елеңдеген мәселе болған соң, осы сұхбатты қысқартып беруді жөн санадық.

Көлік жөнінде

- Жеңілдетілген баж салығы бір жылға белгіленген жағдай. Оған дейін әр жеке тұлғаның төменгі баж салығымен бір мәшине әкелу мүмкіндігі бар. Бір жылдан кейін бұл мәселе өзінен-өзі күн тәртібінен түседі.

Ресейде қазір жиырма шақты автозауыт салынды. Иномар­ка дейміз ғой, соның бәрі шы­­ға­­ры­­ла­­ды. Олар бізде де шы­ға­ры­ла­тын болады. Қа­ра­ған­ды­да жылына 50 мың иномарка шы­ғаратын зауыт салып жатырмыз. "Азия Авто" дегеніміз бар Өскеменде. Бізге мәшине алып келетін "Тойота" сияқты компа­ниялардың бәрі енді осы жақта мәшине құрастыратын зауыттар салуға мүдделі болады.

«Егемен Қазақстан» газетінің 13 шілде күнгі санында ("ЕҚ", №287-288, 13.07.2010) Премьер-министрдің бірінші орынбасары Өмірзақ Шөкеев басылым басшысы Сауытбек Абдрахмановқа Кеден одағы жайлы сұхбат берген екен. Ел-жұрт елеңдеген мәселе болған соң, осы сұхбатты қысқартып беруді жөн санадық.

Көлік жөнінде

- Жеңілдетілген баж салығы бір жылға белгіленген жағдай. Оған дейін әр жеке тұлғаның төменгі баж салығымен бір мәшине әкелу мүмкіндігі бар. Бір жылдан кейін бұл мәселе өзінен-өзі күн тәртібінен түседі.

Ресейде қазір жиырма шақты автозауыт салынды. Иномар­ка дейміз ғой, соның бәрі шы­­ға­­ры­­ла­­ды. Олар бізде де шы­ға­ры­ла­тын болады. Қа­ра­ған­ды­да жылына 50 мың иномарка шы­ғаратын зауыт салып жатырмыз. "Азия Авто" дегеніміз бар Өскеменде. Бізге мәшине алып келетін "Тойота" сияқты компа­ниялардың бәрі енді осы жақта мәшине құрастыратын зауыттар салуға мүдделі болады.

Қазірге дейін бізге, Ресейге, Беларуське келген ескі мәшинелердің өзі әлі бес-алты жыл сатуға жетеді. Базарда қазір мәшине өтіп жатқан жоқ. Негізі барлық елдер ескі мәшинелерден құтылуға тырысады, онсыз да біздің автобазарымыз кәдімгі қоқыс жәшігіне айналып бара жатыр. Мына Өзбекстан иномаркаларға мә­шине құнынан екі есе артық баж салығын белгілеп қойған. Сонда барлық ескі мәшине бізге келіп құйылып жатыр. Жол-көлік апаттарының көп болатыны да содан. Ең бастысы, шын мәнінде үңіліп қарасақ, төмен баж салығымен қарапайым мәшине сатып алушылар еш­қандай пайда көріп отыр­ған жоқ. Бәрі ортадағы дел­дал­дардың қалтасына ке­тіп жатыр. Айталық, Кеден одағына дейін импорттық баж салығы Ресейде 30 пайыз, бізде 10 пайыз болды. Бірақ дүкенде тұрған мәшинені алып қара­саңыз, Мәскеудегі баға мен Астанадағы баға шамалас болды. Неге? Ортасындағы 20 пайыз қайда кетті? 10 пайызы біздегі мәшине сатып жүрген бес-алты компанияның қалтасына кетіп жатыр. Олар мәшине рыногын монополия­ландырып алған. Енді Мәскеуде де, бізде де мәшиненің бағасы бірдей болады. Баждан түсетін айырма түгел бюджетке түсіп отырады.

Жалпы, қазір әлемде автоөндіріс туралы түсінік өзгеріп кеткен. Бұрын конструкторлық бюродан мәшине құрастыруға дейінгі цикл бір елде, бір зауытта болатын, соны автопром дейтін. Бүкіл әлемде қазір КБ-дан құрастыруға дейін толық жеткізетін бес-алты ғана марка бар. Оларды қуып жету енді ешкімнің қолынан келмейді. Сондықтан олар рыногы бар елге барады да мәшине құрастырады. Ресей де осы жолға түсті. Сіз айтып отырған "Жигули" мен "Волгадан" қалай құтылуды білмей Ресейдің өзі басы қатуда. Мысалы, Ресейде шетелдік брэндпен шығарыла­тын мәшинелер саны биылғы қаңтарда 26,3 мың болыпты, ал бұл сан 2009 жылғы қаңтардағыдан 146 пайыз ар­тық екен. Көріп отырсыз ба, бір жылдың ішінде бір жарым есе артқан! Сапасы жақсы.

Кеден одағының берері

- Қазірге дейінгі 108 миллиард долларлық инвес­ти­ция­лар­дың бәрі дерлік шикізат секторына салынған. Ал өң­деу, қайта өңдеу салаларына инвестицияның жолы қиын. Ин­­весторлар елге келеді де ха­лық санына қарайды. Рынок аясы тар болған соң, инвестиция тартуға тәуекел ете бермейді. Ал қазір бізге үлкен рынок ашылды.

Біздің тұтыну ры­но­гы­­мыз­дың 170 миллион адам­ға кеңеюі - қазірдің өзін­де көзге көрініп тұрған мүм­кін­дік. Кеден одағы іске қо­сыл­ған 1 қаңтардан бергі ста­тис­тикалық мәлі­метке жү­гінсек, 2009 жылғы қаңтар-сәуір аралығында Қазақс­тан­ның Ресей­ге экспорты 976, 9 мил­лион доллар болған. Ал биылғы сол төрт айдың экспорты - 1 686,7 миллион доллар. Демек, 72 пайызға артқан. Бұған қосымша түсінік берудің қажеті жоқ шығар.

Ет - етке, сорпа - бетке

- Қазақстан кезінде жылына шамамен 400 мың тонна ет өн­дірген еді. Соның 350 мың тоннадайы Ресейге жөнелтілетін. Ал қазір Қазақстанның Ресейге шығарып отырған мал еті асып кеткенде 2 мың тонна. Айта кетейін, ақшасын санағанда 7-8 млн. тонна астық экспорттағанша, 100  мың тонна ет шетке сатқан пайдалы. Сондықтан Қазақстан сиыр еті мен қой етінің экспортын 2014 жылы 64 мың тоннаға жеткізуді меже етіп отыр. Бұл мәселеде ілгерілеушілік бар. Тек соңғы 5 жылдың ішінде ет өндіру 22 пайызға артты. 2009 жылы біздегі ет өндірісі сойыс салмағымен 896,3 мың тоннаға жеткен. Сөйтсе де, амал не, қазірше ет экспорттаушы елге айнала қойған жоқпыз.  Сол себепті етті де өзімізден ауыстырып жатқан жоқпыз. Ет мәселесіне келгенде, тұтынудың әлемдік ұлттық мөлшері 1 адамға 48 келіден. Ал әрбір қазақстандыққа қазір 64 келіден ет тиеді. Негізінен сиыр еті мен қой еті.

Шекара бойлап мал тұ­қы­мын асылдандыруға, се­­мір­туге, союға және ет өң­деу­ге арналған 100-ге жуық кәсіпорын ашқалы о­тыр­мыз. Мұның бәрін ал­да­ғы 5-6 жылда салып бі­ті­руі­міз керек. Ет комбинаттары бізге Ресейдің ет базарына есік ашып беруі тиіс. Олардан кейін бұл істі жеке меншік шаруашы­лықтар жал­ғастырып, алып кетеді деп ойлаймыз.

Жекенің малы Ресейге ет комбинаттары арқылы сатылады. Ал ол комбинаттар ет өнімдерінің тұрақты қорына сенімді болуы үшін малдың кемін­де жартысы өздерінің шаруашы­лық­тарынан шығуы керек. Қалғанын халықтан сатып алады. Етті экспортқа өт­кізу­дің қазір басқа жолы жоқ.

Кедендік одақтан бірыңғай экономикалық аймаққа

- Елбасымыз негізгі на­зарды Бірыңғай эко­но­ми­калық кеңіс­тік­тің құ­­қ­ы­қ­­тық базасын қалып­тас­ты­ру­ға аударып отыр. Ол ке­ңіс­тіктің құқықтық ба­за­­сы негізгі 20 құжаттан тұр­­­мақ. Біз оларды дайын­­­­дау­ды екі кезеңде жүр­гі­зіп, 2012 жылдың

бі­рін­­­­ші қаңтарына дейін бі­тір­мек­­ші­­міз. Бірінші кезең­де - 2011 жылдың 1 шілдесіне дейін 14 келісімді, ал екінші кезеңде - 2012 жылы 1 қаң­тарға дейін қалған 6 ке­лі­сім­ді ратификациялау көз­деліп отыр.

Жаңа құрылым осы үш елге 2015 жылға қарай ішкі жалпы өнімді 15 пайызға арттыруға жағдай жасайды. Ол кезде үш елдің ішкі жалпы өнімінің көлемі шамамен 2 триллион АҚШ долларына жетеді деп межеленеді.