Жаһанданған әлемдегі технологиялар мен ақпараттар заманы көркем әдебиетке қатысты көзқарастарды өзгертті. Дәстүрлі дүниелер мен рухани құндылықтардың орнын заманауи жетістіктер алмастыра бастады. Қалай айтсақ та, мониторға үңілген қоғамның том-том кітаптарды парақтап отыруға аса құлқы жоқ. Осылайша интернет алға озып, электронды құралдар күнделікті өміріміздің бір бөлшегіне айналған тұста адамзат кітап атаулыдан айтарлықтай алшақтап қалған сыңайлы.

Жаһанданған әлемдегі технологиялар мен ақпараттар заманы көркем әдебиетке қатысты көзқарастарды өзгертті. Дәстүрлі дүниелер мен рухани құндылықтардың орнын заманауи жетістіктер алмастыра бастады. Қалай айтсақ та, мониторға үңілген қоғамның том-том кітаптарды парақтап отыруға аса құлқы жоқ. Осылайша интернет алға озып, электронды құралдар күнделікті өміріміздің бір бөлшегіне айналған тұста адамзат кітап атаулыдан айтарлықтай алшақтап қалған сыңайлы.

Осы күні көркем әдебиетке қызығу­шылық азайғанымен, арнайы тақырып­тарға негізделген салалық әдебиетке сұраныс жоғарылап келеді. Бұл енді - өз алдына бөлек әңгіме. Мысалы, қазіргі оқырман уақытын кетіріп кітапханаларға бара бермейді. Кітап саудасы да сонша­лықты пайда келтіре қоймайды. Есесіне, әдебиеттің интернет кеңістігіндегі ауқымы кеңейіп барады. Әлбетте, қандай да бір озық технология кәдімгі кітаптың орнын алмастыра алмасы хақ. Адам баласы заман ағымына қарай бейімделіп өмір сүруге бейілді десек те, қара сөздің қасие­тін қадірлей білетін қазақ қандай кезең­дерде болсын ертеңіне үңілу арқылы келе­ше­гіне көз тіге отырып, өзінің ұлттық әде­бие­­тінен бір елі ажырамақ емес. Біздің алды­мыздағы аға буын ұрпақ өмір сүрген Кеңес өкіметі тұсында кітапқа деген ерекше құр­мет болған. Ол кездегі қазақ қоғамында жазушының беделі зор әрі оқырманы көп еді. «Кітап жинау дәстүрі» мен «Кітап оқу мәдениеті» де сол кездері жақсы қалыптас­ты. Әрине, біз бүгінгі ұрпақ кітаптан мүлде алыстап кетті дей алмаймыз. Бірақ қазір жазу­шының беделі төмендеп, көркем әде­би шығармаларды оқу үрдісі саябырсып қалғаны аян. Әйтсе де әдеби үдеріс ешуа­­қытта тоқтамайды. Тек оның қалып­та­сып, даму формасы ғана өзгеріске ұшы­рап келеді.

Соңғы жылдары ғаламторда қазақ тіліндегі әдеби порталдар мен сайттардың саны артуда. Сапасы да «көш жүрген сайын» түзелер. Олардың тұтынушылары кейбір қоғамдық-саяси, ақпараттық сайт­тарға қарағанда анағұрлым көбірек. Демек, бұл қазіргі қазақ қоғамының, әсі­ре­се жастар­дың ұлттық әдебиетке бет бұра бастаға­ны­ның көрінісі емес пе?!

Интернетті тұтыну мүмкіндігі бар кез кел­ген адам одан қалаған дүниесін тауып оқи  алады. Соңғы жылдары қоғамымыздың әр саласында заманауи ақпаратты техноло­гиялар берік орныға бастады. Бұл - әрине, жаңа дәуірдің жаңа талаптары. Сондықтан да әдебиетке деген қызығушылық, оны насихаттау, кітап оқу сияқты дүниелер кітап дүкендері мен кітапханалардан интернеттің виртуалды кеңістігіне ойыса бастады. Осылайша, қазақ әдебиетінің бірте-бірте интернетке ену үдерісі басталуда. Бірақ ХХІ ғасыр табалдырығын аттаған әлемдік қауымдастық жаңа технологияларды алаңсыз игеріп әкетсе, қазақ қоғамы бұл жолда кенжелеп отырғаны көңіл қынжыл­тады.

Талғат ӘБДІБАЕВ, компьютерлік бағдарламалар маманы:

- Қазіргі заманда интернетті пайда­лану  ақпарат алмасуды едәуір жеңіл­детіп әрі жылдамдатып, көптеген мәсе­ле­лердің шешілуіне ықпал етіп отыр­ға­ны даусыз. Десек те, қазақ қоғамы интер­нет­тің игілігін толыққанды көре алмай отыр. Елімізде жаңа технологиялар әлі еніп үлгермеген бірқатар шалғай жерлер баршылық. Дегенмен соңғы кезде Қазақстандағы интернет пайдаланушы­лар саны артып келе жатқандығы байқа­лады. Бірақ интернеттің пайдасын көре­тін­дердің ішінде орыстілділердің үлес салмағы басым. Ал қазақтілді интернет кеңістігінде көптеген мәселелер қамтыл­май жатыр. Әсіресе, әдебиет пен жалпы руханиятқа қатысты сайттар өте аз. Әдетте көптеген адамдар компьютер­мен жұмыс істеу қиын деп ойлайды. Қажет болатын болса, компьютерлік сауаттылықты игеру аса қиын шаруа емес. Интернетті пайдалану ақша тұра­ды, арнайы сайт ашу үшін де біршама қаржы құю қажет. Бірақ жеке сайтың болмаса да қазір көптеген әлеуметтік желілер арқылы бір тиын ақша төле­мей-ақ өзіңнің блогыңды ашып, жүр­гізіп отыруға болады. Бұл жерде нақты оқырманмен тікелей байланыс орнату­ға мүмкіндік бар. Мысалы, қазір бір жазушының кітабы асып кетсе 2-3 мың данамен ғана тарайды. Оны шығаруға да қыруар ақша керек. Осы орайда блог ашудың тиімділігі үлкен. Бұл, әсі­ре­се, шығармашылық адамы үшін өте қолайлы. Талғамды дүниелері бар қаламгердің сол арқылы миллиондаған оқырмандардың жүрегін жаулап алуына мүмкіндігі бар.

Отандық интернеттің қалыптасу бары­сына қатысты аз-кем талдау жасап жүрген санаулы мамандардың пікіріне сүйенсек, қазақ тіліндегі әдеби сайттардың даму үрдісінің төмендігіне себеп болып отырған бірнеше факторлар бар:

қаржылық қиындықтар;

қазақ тіліндегі әдеби сайттар санының аздығы;

бәсекелестіктің жоқтығы;

қазақтілді интернет қолданушылардың аздығы;

еліміздегі көптеген аймақтардың интернетке қолжетімсіздігі;

интернет сауаттылықтың төмендігі;

әдебиетсүйер қауым мен аға буын қаламгерлердің компьютер, интернетке белсенділігінің аздығы;

интернет жайлы теріс түсінік, авторлық құқық сақталмайды деген сияқты пікір­лер;

қазақ тіліндегі компьютерлік бағдар­ламалардың жоқтығы және қазақ алфави­тінің компьютерден дұрыс оқылмауы.

Дегенмен осындай түрлі кедергілерге қарамастан, еліміздің интернет кеңістігінде ұлт әдебиетін ұлықтап, қазақ көркемсөзін насихаттап жүрген бірнеше сайттарды атауға болады. Солардың ішіндегі тұтынушылар арасында кең тарағандары:

abay.nabrk.kz - Абай шығармашы­лы­ғына арналған;

mukagali.kz - («Мұқағали» журналы) Мұқағали шығармашылығына арналған;

kalamger-uko.kz -Оңтүстік Қазақстан жазушыларына арналған;

elrayi.kz - Қазақстан авторларына арналған;

www.azheka.kz - ертегілерге арналған сайттарды атауға болады.

Ал ең көп қаралатындар сапында:

massagan.com;

«Әдеби әлем»;

Arzu.kz әдеби порталдары бар.

Бұлар - қазақ интернет әлемінде жаңа дәуірге бейімделе бастаған жалпы сайттар. Бұлармен қатар бізде өздері блог жүргізіп, сайт  ашқан жекелеген ақын-жазушылар­дың саны саусақпен санарлық қана. Алда­ғы уақытта бұл үрдіс кеңінен қанат жаяды деп үміттенеміз. Әзірге:

kekilbaev.kz - жазушы Әбіш Кекіл­баев­тың

www.kakishev.kz - әдебиетші-ғалым Тұрсынбек Кәкішевтің;

tabyldy.kz - ақын Әдібай Табыл­ды­ның;

baigut.kz.iatp.net - жазушы, публи­цист Мархабат Байғұттың;

akberen.com - ақын Ақберен Елгезек­тің өздері жүргізіп отыратын жеке сайттары бар.

P.S.

Қазақ қоғамы өзінің ұлттық әдебиетін жаңаша дамытуға ықыласты болуы керек. Әдеби мұрамызды әлемге танытудың оңтайлы жолы интернет екені сөзсіз. Қараңызшы, компьютеріңізді қосып, ғаламтордың тетіктерін баса қалсаңыз, шетелдің кез келген қаламгері жайлы толық мәлімет пен оның барлық шығармасын бірден тауып ала аласыз. Ал қазақ әдебиеті мен руханиятына келгенде интернеттегі мәліметтер базасы тым жұтаң. Қалай десек те, біз қазіргі заманауи технологиялар­дың жетістіктері мен мүмкіндіктерін рухани тынысымызды кеңейтуге пайдалана алмай отырмыз. Басқалар ғаламтордың төрінен өз орында­рын сайлап алып жатқанда, қазақтың бейқам отыруы жараспас.

«Алаш айнасы» газеті